Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын орлогч Я.Сарансүх Монгол Улсын 2023 оны нэгдсэн төсвийн төсөлд өгсөн аудитын дүгнэлтийг танилцуулж байна.

Улс орны гадаад, дотоод нөхцөл байдал хүндрэлтэй байгаа энэ цаг үед төсвийн болон мөнгөний бодлого, төсвийн зарлага тэлэх халамжийн бодлогын орон зайн зохистой харьцааг баримтлах оновчтой бодлого хэрэгжүүлэх замаар төсөв, санхүүгийн хямралт үеийг тогтворжуулах, даван туулах шаардлага тулгарч байна.

Монгол Улсын 2023 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2024-2025 оны төсвийн төсөөлөлд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 18,921.9 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 34.7 хувь, нийт зарлага 20,475.3 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 37.6 хувь, тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 1,553.4 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий -2.8 хувьтай тэнцэж байгаа нь төсвийн тусгай шаардлагыг хангаж байна гэж Төрийн аудитын байгууллагаас үзжээ.

Харин төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичигт тусгасан зорилтыг хангахад чиглэсэн салбарын бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг санхүүжүүлэх хэрэгцээг үнэлж, төсвийн төлөвлөлтийг дунд болон богино хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичигтэй уялдуулахгүй байгааг аудитын дүгнэлтэд тусгасан байна.

Мөн аудитын дүгнэлтэд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар өмнөх оноос шилжин хэрэгжиж буй төсөл, арга хэмжээг дуусгах чиглэлийг баримталсан нь хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих эхлэлийг тавьсан арга хэмжээ болсон байна. Гэвч улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр баригдаж эхлээд дуусаагүй орхигдсон, үнийн өсөлт тооцуулж 2023 оны төсвийн төсөлд тусгаагүй, 2022 онд хэрэгжиж дуусах хугацаатай ч ажлын гүйцэтгэл нь бүрэн хангагдаагүй арга хэмжээ дараа жилүүдэд үргэлжлэхээр байна.

Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх 5 жилийн үндсэн чиглэл, “Монгол Улсын 2021- 2025 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр”-т 2023 онд улсын төсвөөр хэрэгжүүлэх нийт 20 төсөл, хөтөлбөрт 754.5 тэрбум төгрөг төсөвлөхөөс 12 төсөл, хөтөлбөрийн 356.8 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг төсвийн төсөлд тусгаагүй байна. Иймд эдийн засгийн хүндрэлтэй нөхцөлд төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгцээ шаардлагатай уялдуулан дээрх хөтөлбөрт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй.  Улсын төсвийн санхүүжилтээр бэлтгэсэн зураг, төсөл, техник, эдийн засгийн үндэслэлийн мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлээгүйгээс хөрөнгийн зарцуулалт, үр дүнд хяналт хэрэгжүүлэх боломжгүй байгаа тул нэгдсэн хяналтыг бий болгох шаардлагатай байгаа талаар тусгасан.

Иймд дээрх дүгнэлтийн дагуу УИХ, Монгол Улсын Засгийн газар-т дараах зөвлөмжийг хүргүүллээ.

1. Төсвийн төсөл үндэсний аюулгүй байдлын бодлогод нийцсэн эсэхийг хэрхэн үнэлж, дүгнэх эрх зүйн зохицуулалт, аргачлал, шалгуур, үзүүлэлтийг холбогдох хууль тогтоомж, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд нэмэлтээр тусгах

2. Төрийн хэмнэлтийн тухай хуульд заасан этгээд үйл ажиллагааны санхүүгийн сахилга бат, хэмнэлтийн талаар хэрхэн тайлагнах, ил тод мэдээлэх, хууль зөрчигчид хариуцлага хариуцлага хүлээлгэх зохицуулалтыг бий болгох

3. УИХ-аас батлах "Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай" тогтоолд уул уурхай болон бусад салбарын төрийн өмчит, төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүдээс төвлөрүүлэх ногдол ашгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх заалтыг тусгах

4. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичигт тусгасан зорилтыг хангахад чиглэсэн салбарын бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг санхүүжүүлэх хэрэгцээг үнэлж, төсвийн төлөвлөлтийг дунд болон богино хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичигтэй уялдуулах

5. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар тогтвортой хөгжлийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг санхүүжүүлэх хэрэгцээг үнэлж, санхүүгийн хэрэгцээний талаарх мэдээллийг зорилт тус бүрээр тооцдог болох

6. Улсын төсв боловсруулахдаа үндэсний аюулгүй байдлын боллогыг хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий байгууллагуудын санал, зөвлөмжийг авч тусгах

7. Материалын үнийн өсөлтийн санхүүжилтийг олгохдоо үнийн өсөлт тооцсон материалын нэг бүрийн үнэ, бодит ажлын гүйцэтгэлийн тоо, хэмжээ, ашигласан материалд үндэслэл дахин тооцоолол хийж олгох

8. Төсвийн хөрөнгөөр боловсруулсан барилга, байгууламжийн зураг төсөл, ТЭЗҮ-ийн мэдээллийн нэгдсэн цахим сан бүрдүүлж, төсвийн төлөвлөлтөд ил тод, нээлттэй ашиглах боломж бүрдүүлэх

9. Өмнөх аудитаар өгсөн зөвлөмж, шаардлагыг хэрэгжүүлэх ажлыг шат шатанд зохион байгуулж, биелэлтийн талаарх мэдээллийг 2022 онд багтааж Үндэсний аудитын газарт ирүүлэх