ХҮНИЙ ТҮҮХ: Тархины саа бол сэтгэлийн, мэдлэгийн, оюун санааны саа БИШ

Гудамжаар алхахад хүмүүсийн хүйтэн харц түүнийг хоргооно. Хааяа хаашаа ч хамаагүй ороод нуугдчихмаар санагдуулам хутга шиг иртэй тийм харц. Зөрөөд өнгөрөхдөө түүнд туслах гэж оролдоно. Зүгээр биеэ даагаад явахад нь “Хэнтэй явж байгаа юм. Ганцаараа гадуур явж болохгүй” гэж танихгүй хүн хүртэл санаа тавина. Өрөвдөн туслах гэж буйн хэлбэр тэр ч “бусдаас өөр, сул дорой нэгэн” гэх өр өвтгөм мэдрэмжийг түүнд төрүүлнэ.

Гудамжинд нэг хүүхэд “Энэ ах яачихсан юм бэ. Согтуу хүн үү” гэж ааваасаа асууна. Аав нь хариуд нь “Үгэнд орохгүй бол энэ ахад чинь өгчихнө шүү” гэх нь сонстоод өнгөрнө. Зөрөхийн төдийд цээж хөндүүрлэм үгс зүгээр л урсаад одох нь дотор бачимдуулна. Тэр аавын хүүг айлгахаар “мангас” уу, бусдаас өөр гэх хайрцагт түгжигдэн буланд шигдэн ганцаар хорвоог туулах ёстой юу? Олон асуултын хариуг энэ удаагийн “Хүний түүх” булангийн зочноос та олж харна гэдэгт итгэлтэй байна.

Түүнийг Ц.Мөнхтулга гэдэг. 33 настай. Тархины саа өвчтэй гэдгээ хүүхэд байхдаа мэдэж хорвоогийн алаг өдрүүдийг өөрийнхөөрөө туулж яваа эгэл залуу.

Тэр арван жилээ Эрдэнэт хотод дүүргэжээ. Тийм ч сайн сурагч байгаагүй тул төгсөх ангидаа зөвхөн ЭЕШ өгөх хичээлдээ л бэлддэг байж. Бусад хичээлийнх нь дүн хийгээгүй байсан ч тэгсхийгээд гарчихдаг байсан тул санаа ч зовохгүй. Оюутан боллоо. ЭЕШ-д хангалттай оноо авсан тул МУИС-ийн гүн ухааны ангид тэнцчихээр байсан ч номын санч мэргэжлийг сонгожээ. Одоо л өөрийгөө харуулна хэмээх оволзсон их хүслээр жигүүрлэн их сургуулийн босгыг алхсан нь энэ.

ӨВЧНӨӨР БИШ МЭДЛЭГЭЭР

“СУИС-ийн харьяа Соёлын сургуулийн босгоор алхаад л шинэ ертөнцөд орчихсон. Надад маш их таалагдсан. Учир нь яг миний сонирхдог шинжлэх ухаануудыг судална. Тэнд миний дүнг надаас хамааралгүйгээр гаргахгүй нь сайхан. Зарим оюутан намайг хараад “Энэ одоо юу хийж яваа юм бол?” хэмээн шивнэлддэг байв. Гэхдээ нэг сарын дараа тэд надаас “Бие даалт хийгээд өгөөч” гэж гуйдаг болсон байсан. Ер нь би тэнд л өвчнөөр минь биш мэдлэгээр минь дүгнэж хүндэтгэхийг мэдэрсэн” хэмээн Ц.Мөнхтулга оюутан насаа дурслаа.

Тэр тархины саа өвчний талаарх ойлголт, мэдээллийг олон түмэнд түгээх чин хүсэлтэй. Учир нь манай улсад уг өвчний талаар гүнзгий судалж, туурвисан ном тун хомс. Тиймээс л тэр ном бичиж тархины саа өвчин, өвчтэй хүмүүс дотроо юу мэдэрч, нийгмийн зүгээс ирэх асар их асуудал, бэрхшээлийг давж туулах талаар бусадтай хуваалцахыг амьдралынхаа нэгэн зорилго болгожээ.

“ЯАГААД БИ, ЯАГААД БИ ГЭЖ...?”

“Тархины саа өвчнийг хамгийн энгийнээр тайлбарлавал хүний тархины хөдөлгөөн зохицуулах хэсэг гэмтсэний улмаас үүссэн хөдөлгөөний өөрчлөлт гэж хэлж болно. Халдварлахгүй, бүрэн эдгэхгүй, мөн даамжирч муудахгүй. Тийм л эмгэг” гэж тэр тайлбарлав.

“Ухаан орох үеэс л миний гар хөл хөдлөхдөө тааруу байсан. Юу ч бодоогүй. Ийм л байх ёстой гээд ойлгочихсон. Тухайн үед ч мэдээлэл хомс байсан учир хэн ч надад тайлбарлаж өгөөгүй. Би угаасаа л ингэх ёстой юм байна гээд тусгай цэцэрлэгт яваад л, сонин сонин эмчилгээ хийлгээд л, яагаад дасгал хийх ёстойгоо ч ойлгохгүй хийгээд л байсан. Бүүр түүрхэн миний гар хөл сайжрахыг мэдэрнэ. Энэ бол 3-5 нас хүртэлх дурсамж шүү. Харин үүнээс цааш тэгээд “Яагаад?” гэдэг үе эхэлж байгаа юм. “Яагаад би өвчтэй, яагаад би...?” гээд л маш олон асуулт. Хамгийн хэцүү нь хариулт олдохгүй байх” хэмээн дотоод ертөнцийн дурсамжийн хуудаснаасаа сөхлөө.

ӨВДӨГ НЬ ЦУС, ШОРООТОЙ ХОЛИЛДСОН Ч СУРГУУЛИЙНХАА ХААЛГААР ИНЭЭМСЭГЛЭН ОРДОГ ТЭР

Ц.Мөнхтулга хайраар дутаж үзээгүй. Үргэлж эргэн тойрныхныхоо сэтгэлийн хүчээр, энхрийлж хайрлах халамж итгэлийнх нь ачаар боссоор ирсэн аж...

“Миний явна гэж ёстой үлгэрийн далай. Дөрөв тав алхаад л уначихна. Замын хашлага давж чадахгүй, заавал гараараа газар тулж байж давна. Дэргэдүүр хүмүүс аймаар гайхсан янзаар хараад зөрнө. Сүүлдээ намайг хүмүүс яаж харахыг ч анзаарахаа больсон. Яг тэгж яваад л сургуулийн хаалгаар өмдний өвдөг нь цус, шороо тоос болсон нөхөр бөөн хөлсөндөө хутгалдчихаад инээж ордог байсан. Одоо бодоход, аливаад шантрахад энэ дурсамж маань хүч өгдөг” гэв.

14 нас хүртлээ тэр тэргэнцэр дээр суужээ. Түүнээс хойш унаж, босон алхдаг болж. 18 настайдаа 8-р ангид сурч, “Би боловсрол эзэмших ёстой” гэсэн бодлоо тээсээр сургуульдаа очдог байв. Ангидаа ганцхан найзтай. Түүнд нь хүүхдүүд “Энэ татганасан “амьтантай” хамт явж яадаг байна аа. Чамд мөнгө өгдөг юм уу” хэмээн амыг нь асууна. Гэсэн ч тэдний нөхөрлөл дуусаагүй. Энэ л үедээ тэр дээд ангийнхаа охинтой танилцжээ. Гэнэт л нэг орой түүнд зурвас ирэх нь тэр. Нөгөө охин сэтгэлээ илчилсэн утгатай зүйл бичжээ. Өөртөө итгэх итгэл гэж юу байдгийг ч тоодоггүй байсан тэр хувцсаа цэвэрхэн өмсөж, аль болох гоё алхаж гишгэхийг хичээгээд л, хана түшиж гардаг байсан шатаараа юм тулахгүй гарч, цээж далий алхдаг байдлаа засахаар хүчээр ханхайлгаад л... Тэр тухайн үед бусдын итгэл, хайрыг хүлээх нь өөрт нь ямар их хүч өгч буйг тун сайн ойлгожээ.

 “Хотод амьдраад арван жил болчхож. Хамгийн хэцүү асуудал зорчиж явах л юм даа.  Алхаад явж байтал гэнэт зам нь дуусчихна. Бууж амжаагүй байтал автобус хөдлөөд яваад өгнө, таксины жолоочтой бол газрын зураг үзүүлж байж л ойлголцоно. Зарим нь газрын зургаа ч ойлгохгүй. Зун болохоор завь авмаар санагдтал тогтоол ус мэлийчихнэ. Би үсэрч харайж чаддаггүй тул үнэхээр том асуудал. Усанд унасан тул нэг өдрийн хамаг ажил бүтэлгүйдэж л байлаа” хэмээн тэр их хотын амьдралын эрээн барааны талаар хуваалцав.

МУУХАЙ МЭДРЭМЖҮҮД

"Сүүлийн үед ямар нэг үйлчилгээ авахаар надад үнэгүй өгөх гээд, тэр нь шаардлага хангахгүй жаахан зөрчил үүсгээд байгаа.  Тухайн хүний сайхан сэтгэлд талархах нь зүйн хэрэг. Гэхдээ миний хийх ёстой ажилд  саад болж байна гэдгээ мэддэггүй. Жишээ нь үсээ засуулахад хааш яаш авч хаячхаад төлбөр авахгүй гэнэ. Эсвэл таксигаар үйлчлүүлэхээр хүрэх газарт минь хүргэхгүй дөхүүлчхээд бас л төлбөр авахгүй гэнэ. Үнэхээр яршигтай санагддаг муухай мэдрэмж. Би төлбөрөө төлөөд, бүрэн үйлчилгээ аваад сэтгэл ханамжтай явмаар байхад л...

Би өмнө нь хүмүүн надаас айвал түүнийг буруутгадаг байсан. Яг үнэн хэрэгтээ миний буруу билээ. Яг эндээс нийгэмдээ өөрийгөө таниулж, “Би хүн шүү” гэдгээ ухамсарт нь хүртэл мэдүүлж, үнэлүүлэх хэрэг гарч байгаа юм” хэмээсэн нь танд нэгийг ойлгуулах биз ээ.

АМЬДРАЛ ЗАЯАСАН АМЬД БУРХАД

“Аав минь, ээж минь бурхан биш... Бурхнаас илүү ачтан юм шүү дээ. Хүн байхын мөн чанар нь хариуцлага байдаг. Манай аав ээж надад хариуцлага гэдэг зүйлийг зааж өгсөн. Ямар хариуцлага вэ гэвэл бусдад саадгүй байх хариуцлага, үүрэг хүлээх хариуцлага, мөн аливаа үйлдлийнхээ ямар ч үр дүнг өөрөө хүлээх хариуцлага. Би маш олон тархины саатай залуус таньдаг. Тэдний зарим нь эрхэлсээр ямар нэг хариуцлагыг мэддэггүй өсдөг. Одоо гучин настай гэтэл яг л гурван настан шиг аашилна. Эсвэл эцэг эх нь ерөөсөө гэрээс нь гаргахгүй өсгөчихсөн, нэг тийм өөр ертөнцийн хүн шиг энгийн харилцаа мэдэхгүй болчихсон байдаг. Зарим нь бүх үйлдлээ хүнээр хийлгэнэ. Өөрөө хийх тухай ямар ч ойлголтгүй байдаг. Би чинь тэдний хажууд бол “Яагаад гэрээ цэвэрлээгүй вэ” гээд загнуулдаг байлаа. Энэ бол наад захын зүйл. Одоо та бодоод үзээрэй, эрхлүүлж байна, хайрлаж байна гээд л нялцгай амьтан бүтээчихсэн бол би хайран дунд өссөнөө хэзээ ч ойлгохгүй шүү дээ” гэж тэр учирлалаа.

ТҮҮНИЙ ЗҮРХ БҮХИЙ Л МЭДРЭМЖИЙН ЦУГЛУУЛГЫГ ДААЖ ЯДАН ЦОХИЛЖ БАЙГАА

Хайрлаж дурлан догдолж бас шархалж түүний зүрх бүхий л мэдрэмжийн цуглуулгыг дааж ядан цохилж байгаа.

-Хавар хэр эморсон бэ? Хайр, дурлалын амтад хэзээ автаж байв?
-Нас яваад намбатай эмордог болжээ. Ганц нэг шүлэг бичсэн шиг. Хайр сэтгэлийн хувьд мэдээж учрал хийгээд хагацал нь тохиож л байлаа. Би яг одоо дурлах гээд ч байгаа юм шиг догдлол дүүрэн мэдрэмжтэй явна. Жаргалтай нь тэр бүсгүйд ч бас би таалагддаг болохоо мэдэрсэн. Миний инээмсэглэж буйгаас харж буй биз ээ.

-Хайр сэтгэлийг ном гэж төсөөлбөл хэд дэх боть дээрээ байна?
-Одоо өрнөл явах цаг. Яг өрнөл нь хэддүгээр боть болохыг мэдэхгүй байна. Наргиан болгоод хэлэхэд үерхэж тоглодог нас дуусчихсан чинь амьдрал эхлүүлэхийг хорвоо шаарддаг юм байна.

Бидний яриа ийн өндөрлөв. Амьдралын алаг эрээн өдрүүд, хүмүүн болж төрсний утга учир хэмээх хүнд мэт ч хамгийн хайрлам сэдвүүдийг хөндлөө.

Түүнд амиа хорлохоор оролдож, адгийн амьтан мэт өөрийгөө мэдэрч байсан үе ч бий. Гэхдээ даваад гарчихсан. Одоо харин олон нийтэд тархины саа өвчнийг ойлгуулах оргилуун хүслээр дүүрэн номоо бичиж суугаа. Бусдын харц, хүн биш мэт үзэх үзэлд олзлогдохгүйгээр өөрийнхөөрөө оршиж буй. 

Тэр ахиж хэзээ ч амиа хорлох үйлдэл хийхгүй байх шалтгаануудыг хангалттай олж харжээ. Сонирхлоо олсон, номоо бичнэ, шүлгээ туурвина. Сайн найзуудтайгаа буу хална. Шаналаад шаналаад асуудал дундрахгүйг тэр ойлгосон. Монголын түүхийг унших, судлах, үндэстэн ястны онцлогтой уран бүтээлийг шимтэн үзэх, сонсох дуртай болсон. Олон ч краштай. Хайрын талаар эргэцүүлэн бодлогоширно.

Түүний “Тархины саа бол тархины л саа болохоос сэтгэлийн саа, мэдлэгийн саа, оюун санааны саа биш юм шүү” хэмээсэн үгсээр энэ удаагийн “Хүний түүх”-ийг жаргаая.

**Хэнэггүй инээмсэглэн хажуугаар өнгөрч буй хэн нэгний цээжинд хэзээ ч нээж байгаагүй хөндүүр дурсамж багтаж ядан байгааг бид мэдэхгүй. "Хүний түүх" булангийн дараагийн дугаарт өөр нэгэн зочинтой эргэн уулзъя.

"Хүний түүх"-ийн өмнөх дугаарыг ЭНД дарж уншина уу.

Гэрэл зургуудыг: Г.Өнөболд