ХҮНИЙ ТҮҮХ: “Архи уухгүй 3 жил болж байна гэхэд ижий минь үнэмшээгүй, би тэгтэл нь зовоочихсон байж”

Танд сэтгэлийнхээ мухарт шидэж цоожлоод дахиад нээхийг хүсдэггүй, тийм дурсамж байдаг уу?

Тэгвэл бид зоригтойгоор ам нээж, амьдралын түүхээсээ хуваалцах орон зайг эгэл нэгэн зочинд олгох шинэ булангаа танилцуулж байна.

Унаж бүдэрсэн ч өвдгөө гөвөөд урагшлах хүч. Алдсан ч ахиад эхэлж болно доо гэх тайтгарал. “Амьдрал баялаг шүү дээ” гээд инээмсэглэх ч ардаа асар хүнд ачааг үүрч яваа хэн нэгэн хүн танд сургамж болохуйц түүх ч байж мэдэх юм.

ЭРТХЭН УХААРААГҮЙ НЬ МИНИЙ АЛДАА

20 жилийн өмнө тэр нутгаасаа явжээ. Ар гэрээ өөдлүүлнэ. Ахуй амьдралаа сайжруулна, бас архинаас гарна гэж...

Эх орондоо байхдаа идлэг шонхор мэт өөрийгөө бодож, ертөнцийн төв зөвхөн түүний дотор оршдог мэт “би” гэх үзлээр өвчилсөн, билэг танхай эр хүн. Залуу насны гэгэлгэн бодол, залж үл чадах омголон зан. Тэр, хүмүүсийн хүндлэл хэмээн барьж ирэх бор дарсыг хожим амьдралыг нь самрах шалтгаан болно гэж төсөөлөөгүй.

“Юм хийж чаддаг, гайгүй гэсэн хүмүүсээ бид буруу тийш нь чиглүүлдэг. Одоо ч гэсэн хэвээрээ. Архигүй бол ажил бүтдэггүй. Хүндлэлийг сархдын шилэнд багтдаг гэж ойлгодог. Сайн байна, мундаг байна гээд архи бариад л гүйнэ. Уухгүй гэвэл голлоо, чи хэзээ ийм болов гэж үгээр хэмлэнэ. Хожмын үр дүнг нь мэдэхгүйгээр хороор нэгнийгээ дайлах гэж яарна. Энийг л эртхэн ухаараагүй нь миний алдаа” гэж хэлээд Д.Ганболд ах толгой сэгсэрлээ.

Түүнийг хүмүүс Техник туслалцааны барилга трестийн авто баазын моторчин “Хар Ганбаа” гэхэд андахгүй таньдаг байжээ. Өрнө, дорнын машиныг түүн шиг сайн мэддэг алтан гартай хүн байхгүй гэж шагширна. Ингээд машиныхаа учрыг олох гэсэн хүмүүс Ганбаа ахад шил архитай ирнэ. Авсаар, уусаар, архины хамааралтай болсноо өөрөө ч анзаараагүй дотор нь живчихсэн. Эхнэр нь түүнийг архи уулгахгүй гэсэндээ ажлын цалинг нь тоолон хураана. Гэсэн ч тэр орой харихдаа өглөө шараа тайлах ганц шил юмаа сугавчилсаар гэртээ согтуу орно. Эхнэрээсээ эрүүний шөл уух ч юман чинээ тоохгүй. Ийм л саарал өдрүүд үргэлжилсээр ОХУ-д суралцсан мэргэжилтэн гэх нэр нь архины балагт арчигдаж, ар гэрийнхэн нь аргаа барж хаана, ямар эмчилгээ байна хэмээн сураглана. Байж болох бүгдийг туршсан ч байдал өөрчлөгдсөнгүй. Тэр нэгэнт сархдаар толгойгоо мэдүүлж, сайхан амьдрах хүсэл нь хаашаа ч юм сарничихсан байж. Өөрийгөө ч танихгүй болсон түүнд өвгөнтийн хөндийд очих нь цаг хугацааны л асуудал байв.

ЭРГЭЛТИЙН ЦЭГ

Ганбаа ахыг хүмүүжүүлж, чихэнд “Чи хэн гэдэг ээ мэдэв үү” гэж хашхирах шиг ухаан оруулсан газар нь Өмнөд Солонгос Улс байв. Охин нь нөхөртэйгөө тэнд ажиллаж амьдарч байсан тул эхнэр нь Ганбаа ахыг Солонгос явахыг ятгаж эхэлжээ. Охиндоо аавыгаа архи уулгахгүй байх юм шүү гэж аминчлан захиж, арай өөр нүдээр хорвоог хараад, хүний нутгаас ухаарал тээгээд ирээсэй гээд ханийгаа харийн оронд гэргий нь үдэж үлдэв. Ганбаа ах Солонгос явах гэж 5000 ам.долларын зээл тавьжээ. Гэхдээ тэр Солонгост очоод жил гаруйн хугацаанд архи амсалгүй ажиллаж, өрөө төлсөн байна.

Ингээд “Би өрөө төлчихсөн. Ажиллаж, мөнгө олж чадаж байна” гэх дэврүүн бодол түүнийг ороож, ахиад л бор дарсанд шунаж эхлэв. Ганбаа ах Солонгост авто машины засварын газар мэргэжлээрээ ажилд орсон байжээ. Архи уугаад ажлаа тасалсан үед дарга нь охин руу нь залгаж “Аав чинь ирсэнгүй. Алив яаралтай олж ир” хэмээнэ. Ингээд охин нь түүнийг ойр хавийн дэлгүүрүүдээр хайна. Хүчрэхгүй тохиолдолд найзуудыгаа дуудаад нэг нэг дэлгүүрийн үүд сахиулж зогсооно. Аавыгаа олж авах гэж аргаа барж буй нь тэр. Олон удаагийн үйлдэл давтагдсан тул авто засварын газар нь ахиж ажиллуулахгүй гэдгээ мэдэгджээ.

“Ах нь ямар хүн шиг уудаг байсан биш. Нэг уухаараа бүтэн сараар алга болчихно. Гар, хөл салганаад болохоо больсон цагтаа л буцаж очдог байсан юм чинь” гэж Ганбаа ах халаглана.  

Охин нь түүнийг хүний хөлөөс зайдуу газарт ажилд оруулбал архи уухгүй байж магад гээд уулын мухарт байрлах үйлдвэрт аваачжээ. Гэсэн ч Ганбаа ах анхны цалингаа аваад, хувцсаа баглаад, такси дуудаад охиных руугаа явав, согтуу. Таксины жолоочийг замдаа хэд хэд зогсоож, дэлгүүрээс уух юм авна.

НАР ХЭДИЙНЭЭ МАНДАЖ, ШИНЭ ӨГЛӨӨ ЭХЭЛСЭН Ч НӨГӨӨ Л БОДОЛ, ХАРУУСАЛ АРИЛСАНГҮЙ

Охин нь түүнийг энд, тэнд аваачиж үлдээх тухай бодохоо болив. Учир нь хаана ч аваачсан аав нь буцаад ирэхийг тэр ойлгосон байлаа. Ингээд Ганбаа ах “Самушил” буюу өдрөөр ажил олгодог хөдөлмөр зуучийн газраар дамжуулж ажиллах болжээ.

Хар багаас өвөө эмээгийнхээ хөл гарын үзүүрт гүйж, хөдөлмөрийн үнэ цэнийг мэдэрсэн түүнд ямар ч ажлыг эв дүйтэй хийх дөр буй.

Солонгосчууд ажлын дундуур кофены завсарлага авна. Өдрийн хоолны дараа нэг цаг амраана. Энэ үед үйлдвэрийн эзэд, ажил олгогч “Сөжү уух уу, Юу уух уу” гэж ажилчдаасаа асууна. Энэ нь архи уухгүй байхыг хичээх Ганбаа ахын дотрыг зурах шиг л санагдана.

Тэр нэг өдөр. Өдрийн хоолны дараа ажил олгогч “Юу уух уу” гэх дасал болсон өнөөх асуултаа тавихад Ганбаа ахтай хамт ажилд гарсан солонгос эр “Би өчигдөр уучихсан болохоор өнөөдөр бие муу байна. Уухгүй” гэжээ. Ганбаа ах ч юм бодолгүй нэг шил сөжү залгилчихсан. Амралтын цаг дуусаж ажилдаа буцаад ороод арван минут өнгөрөөгүй байтал гадаа хүрзээр сул шороо хамж байсан солонгос эр гэнэт ойчоод өгчээ. Ажил хийлгэж байсан хүн нь сандран очоод хартал өнөөх солонгос эр хэд хэд тийчилж байгаад амьсгал хураачихна тэр. Цагдаа, шинжээч нар мэдүүлэг авч, талийгаачийн зүрхний хэм алдагдсанаас нас барсан гэсэн дүгнэлт гаргажээ.

“Үхэх гээд тийчилж байсан тэр хүний төрх л нүдэнд харагдаад байсан. Бас “Өчигдөр уучихсан болохоор өнөөдөр бие муу байна” гэж хэлсэн нь санаанд ороод, солонгос хүн ингэж үхэж байхад харийн нутагт байгаа би бол бүр муу нохойн үхлээр л үхэх нь ээ” гэж сэтгэл шимшрэн бодож хоносноо Ганбаа ах ярилаа.

Тэгээд тэр шөнөө цурам хийлгүй элдвийг эргэцүүлж, ингэж гэрийнхнийхээ санааг зовоож, тулгар биетэй охиныхоо үйлийг үзэж, ард үлдсэн хань, ээж, хайртай хүмүүсээ халаглуулж байдаг би нээрээ гэж дотроо өмөлзөн, өөрийгөө зүхсээр, 13 шил сөжү ууж шөнийг баржээ.

Нар хэдийнээ мандаж, шинэ өглөө эхэлсэн ч нөгөө л бодол, харуусал арилсангүй. Гэхдээ Ганбаа ах нэг шийдвэрт хүрсэн нь архинаас гарах байв.

Тэр цагаас хойш Ганбаа ах ахиж архи амсаагүй аж. “Архи уухаа больсноос хойш миний амьдралыг харах өнцөг өөрчлөгдсөн. Өөртөө анхаарал тавьдаг болсон. Ажлын хувцаснаас өөр юм өмсдөггүй байсан би шинэ хувцас авч, гоо сайхандаа ч анхаардаг болов. Намайг архи уухаа яаж больсон юм бэ гэж ойр хавийн солонгосчууд их гайхдаг байсан. Үнэхээр нэг шийдчихвэл хүн ямар ч муу зуршлыг хаяж болдог юм байна гэж би хариулдаг байлаа” хэмээн хуучлав. 

АМЬДРАЛААРАА ТУУЛСАН БОЛОХООР...

Түүнийг хүний нутагт хөдөлмөрлөсөн 20 жилийн хугацаанд амьдралд нь нөхөж баршгүй гарз хэдэнтээ тохиожээ. Ижий нь бурхны оронд одож, эхнэр нь өвчний улмаас таалал төгссөн байна.

Тэр бага хүүгээ зургаадугаар ангид байхад нь харь орныг зорьсон. Харин хоёр арваны дараа эх орондоо буцаж ирэхэд хүү нь байгаагүй...

Архинд хөлчүүрхэж амьдралаа бодох сөхөөгүй явсан үе рүүгээ буцаж очиж засахыг хүсэвч нэгэнт оройтсон. Цээжинд багтрах цөхрөлөө хар усаар тайлъя гэвч хайртай хүмүүстээ өгсөн амлалт нь байгаа болохоор амсах битгий хэл, үнэрлэхийг ч хүсдэггүй аж.

“Би хагацал гунигтай нүүр тулсан гээд архи уусаар байсан бол өнөөдөр энд зогсож байхгүй. Магадгүй эх орондоо эрүүл саруул ирэх ч үгүй байсан байх. Архи уудаг байхдаа ч би хүн байхыг хичээдэг байсан. Тэр зан чанараа л өнгөлж, алдахгүй байхыг хичээсээр ирсэн. Амьдралаараа туулсан болохоор хүмүүсийг над шиг битгий алдаасай гэж чин сэтгэлээсээ хүсдэг” гэж тэр хэлэв.

АЛДААГАА ЧИМХИЙН ТӨДИЙ Ч БОЛТУГАЙ НӨХӨЖ, АМЬДАРСАН ШИГ АМЬДРАХ ГЭЖ ХИЧЭЭХҮЙ

Ганбаа ах Солонгост олон монгол хүнийг хөл дээр нь босгожээ. Юугаа ч мэдэхгүй ирэх элэг нэгтнүүдээ халуун сэтгэлээр тосож, амьдрах байр, ажил олж өгнө. Цалинг нь өгөхгүй байгаа үйлдвэрийн солонгос эзэнтэй очиж зарга үүсгэнэ. Хүний өмнөөс гүйж, асуудлыг нь шийдэлцэж, ажил хийж чадахгүй нэгэнд “а” үсгээс нь эхэлж чиглүүлэн тусална.

Хэдхэн сараар ажил хийх зорилготой ирсэн хүмүүс Ганбаа ахынхаас тогоо, шанагыг нь хүртэл зээлнэ. Хоол хийх юмгүй болтлоо хүмүүст өгч явуулчхаад өөрөө цайны газруудаар хооллох түүнийг тэндхийн монголчууд, солонгосчууд ч хүндлэх аж.

Тэрбээр “Хүнийг хүндэлж байгаа бол битгий архи өг. Уухгүй гэсэн нэгнийг бүү шах. Би архи уухгүй гурван жил болчхоод байхад ижий минь үнэмшээгүй. Би эхийгээ тэгтэл нь зовоочихсон байсан. Ээж минь “Манай тэр архинаас гарвал хөвчийн хөх чоно махнаас гарахтай ялгаагүй дээ. Гэхдээ сүүлийн үед утсаар ярихдаа эрүүл байх шиг байсан шүү” гэж хэлсэн байдаг. Энийг сонсоод би эхийгээ жаргаах биш, тэгтэл нь сэтгэлийн дарамтад оруулчихсан байж гээд өөртөө гомдож уйлж байсан юм.

Ижийнхээ тэр их гомдол, тунирхлыг нь буцаан цайруулж чадахгүй ч алдаагаа чимхийн төдий ч болтугай нөхөж, амьдарсан шиг амьдрах гэж хичээсээр байгаа” гэж хэлээд санаашран алсыг ширтэв.

Харь нутагт хийж үзээгүй ажил байхгүй болтлоо зүтгэснийг нь илтгэх түүний хоёр гар, хамаг сэтгэлийнх нь үнэнийг өгүүлэх шиг нүднийх нь аяга нулимсаар бүрхэнэ. 

** Эгэл нэгэн аав, энэ амьдралыг өөрийнхөөрөө туулж, алдаа, оноог дэнсэлсээр яваа түүний бодол, мэдрэмжийг хуваалцсан уншигч танд талархъя.

Хэнэггүй инээмсэглэн хажуугаар өнгөрч буй хэн нэгний цээжинд хэзээ ч нээж байгаагүй хөндүүр дурсамж багтаж ядан байгааг бид мэдэхгүй. Хүний түүх булангийн дараагийн дугаарт өөр нэгэн зочинтой эргэн уулзъя.

Гэрэл зургуудыг: Г.Өнөболд