Бид өмнөх нийтлэлээрээ теле хичээл буюу зайн сургалт хөдөөгийн сурагчид, (оюутан) хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залууст хэр хүртээмжтэй, үр дүнтэй байсныг хүргэсэн. Энэ удаа гаднын болон орон нутгийн ЕБС-иудын тэгш хамруулан сургаж буй сайн туршлагаас хүргэж байна.

Тусгай хэрэгцээт хүүхдийн боловсрол надад хамаагүй эсвэл хэнд хамаатай гэж бодож байсан удаа танд бий юу? Тэгвэл тэгш хамруулсан сургалтын үр шимийг төдийгүй нийгэм даяараа хүртэх боломжтойг харуулсан олон жишээ бий.

Учир нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд ээлтэй орчин хүн бүхэнд ээлтэй болдгиийг, тийм байж чадвал эрх тэгш, илүү дэвшилтэт нийгмийг, тодруулбал, бидний хүрэхийг зорьж буй хүнлэг, энэрэнгүй, ардчилсан нийгэм рүү ойртуулах юм.

Орон нутгийн сургуулийн сайн жишиг: Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын "XXI зуун" сургууль 2018-2019 оны хичээлийн жилд ХНХЯ-ны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд ээлтэй байгууллагаар шалгарчээ. "Сургуулийн дэргэд “Төв” байгуулагдахад сонсголын бэрхшээлтэй хоёр хүүхэд ирсэн. Тэд ангиасаа, найз нөхдөөсөө хөндийрөөгүй. Ангийхан нь анхан шатны дохионы хэлтэй болоод төгссөн. Дараа нь саажилттай хүүхэд ирсэн. Тэр маань нэмэлтээр англи хэл үзэх дуртай байсан учир манай сургууль Энхтайвны корпусаас цагаар багш авч, англи хэл заалгасан" гэж тус сургуулийн багш нар ярьжээ.

Анги даасан багш биш бусад багшийн хандлага өөрчлөгдөн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллах ганцаарчилсан төлөвлөгөөг хийж сурчээ

"XXI зуун" сургууль 735 суралцагчтайгаас хөгжлийн бэрхшээлтэй 25 хүүхэд суралцаж байна. Тус сургуульд 50 багш ажилладгаас ихэнх нь тэгш хамран сургах чиглэлээр сургалтад хамрагдсан. Тус сургууль 2014 оноос НҮБ-ын Хүүхдийн сан (UNICEF) болон Боловсролын хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн “Тэгш хамруулан сургах” төсөлд хамрагджээ. 2017 оноос “Жайка” олон улсын байгууллагатай хамтран хоёр жилийн хугацаатай “тэгш хамруулан сургах төсөл хэрэгжүүлсэн бөгөөд сургуулийн стратеги, жилийн төлөвлөгөөнд тэгш хамран сургах, хүүхэд бүрийн онцлогийг харгалзан хөгжүүлэх асуудлыг тусгадаг.

Тэргэнцэртэй хүүхдүүдэд зориулсан налуу зам хийж, ариун цэврийн өрөөнд тусгай бариул хийжээ. Анги удирдсан багш нар тухайн хүүхдийн онцлогт тохирсон тохируулгат хэрэглэгдэхүүнийг ашиглаж сурсан.

Сургуулийн дэргэд “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан төв” байгуулсан ба хүүхдүүд хуваарийн дагуу тусгай хэрэгцээт боловсролын багштайгаа ганцаарчлан ажиллаж, сургалтад сууж, бусад үед ердийн ангидаа сурдаг байна. Төвийн дэргэд хөлний массажны аппарат, гүйлтийн зам, хөл, гар болон сарвууны булчин хөгжүүлэх аппаратыг эмчилгээний багш хариуцан ажиллуулж байна.

Эдгээр санаачлагын үр дүнд багш, сурагчдын хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн талаарх мэдлэг, хандлага өөрчлөгдөж, багш нар хүүхэд бүрийн онцлогийг харгалзах арга зүйд суралцаж, бусад сурагчид дэмжих, туслах эрмэлзэлтэй болсоор байна. 

Миний хүү харааны бэрхшээлтэй учир Улаанбаатарт тусгай сургуульд явж байсан. Гэрээсээ хол, дотуур байранд амьдардаг учир гэрээ санадаг байлаа. Аймагт ийм сургуультай болсонд баярлаад охиноо оруулсан. Одоо Төвийн багшаар хуваарийн дагуу хичээлээ заалгадаг. Биеийн тамир, амьдрах ухааны хичээлүүдэдээ ганцаарчилсан хөтөлбөрөөр, харин бусад хичээлд ангийнхантайгаа хамт суралцдаг. (Эцэг эхчүүдтэй хийсэн ганцаарчилсан ярилцлагаас)

Тэргэнцэртэй хүүхдүүдэд зориулсан налуу зам хийж, ариун цэврийн өрөөнд тусгай бариул байрлуулжээ. Анги удирдсан багш нар тухайн хүүхдийн онцлогт тохирсон тохируулгат хэрэглэгдэхүүнийг ашиглаж сурчээ. Тухайлбал,

• багш нар харааны бэрхшээлтэй хүүхдэд аль болох тодоор бичиж өгөх,
• сонсгол муутай хүүхдүүдийг урд эгнээнд суулгах,
• сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдийн ангийн багш дохионы анхан шатны сургалтад хамрагдаж хүүхэдтэй харилцдаг болсон аж.

Дохионы хэлийг сургуульд ажиллах дохионы хэлний багш заах ба энэ багшийн болоод бусад тусгай хэрэгцээт хүүхэдтэй ажиллах багш нарын цалин, урамшууллыг сургуулийн төсөвт суулган шийджээ. 

Захирал, эмч, нийгмийн ажилтан, анги удирдсан багшийн бүрэлдэхүүнтэй “Дэмжлэгийн баг” ажиллах ба хүүхэд бүрд зориулсан ганцаарчилсан төлөвлөгөө гарган ажилладаг бөгөөд суралцаж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хөгжлийг үнэлэн цаашид жирийн ангид эсвэл Төвдөө сургах эсэхийг багийн хурлаар шийддэг.

Аажмаар зөвхөн анги даасан багш ч биш бусад багшийн хандлага өөрчлөгдөн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллах ганцаарчилсан төлөвлөгөө хийж сурчээ. Эцэг эхчүүдийн оролцоо нэмэгдэн багш нартай хамтрахдаа уриалгахан болж, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн сурлагын чанарт ахиц гарч, хүсэл тэмүүлэлтэй болсон байна. 

Хүүхдийг тусгаарласнаар хичээлээс хоцорч, өөртөө итгэлгүй болдог. Харин сургууль дээрх Төвд сургалтад хамруулж, бусадтайгаа хамт биеийн тамир, дуу хөгжим, англи хэлний хичээлд суралцуулснаар хүүхдэд“Би бусдаас хоцрохгүй” гэсэн сэтгэгдэл төрүүлдгээрээ ач холбогдолтой. (Багш нартай хийсэн ганцаарчилсан ярилцлагаас)

Анхаарах зүйл: Хэдийгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг амжилттайгаар тэгш хамруулан сургаж байгаа ч зарим сургалтын хэрэглэгдэхүүн дутагдалтай. Жишээ нь, харааны бэрхшээлтэй хүүхдэд зориулсан брайл үсгийн ном, сурах бичиг олдоц муу. Ахлах ангийн сурагчид англи хэл сурах эрмэлзлэлтэй учир брайл үсгээрх гадаад хэлний ном хэрэгтэй талаар багш нар удаа дараа дурдав. Мөн тэгш хамран сургах чиглэлээр ажиллахын тулд цэцэрлэг, сургуулиуд багш нарын ур чадвар, хандлагад сайтар анхаарч, сайжруулах шаардлагатай. 

-Олон улсын сайн туршлагаас-

СУРГУУЛЬ БҮР СУРАГЧДЫН БОЛОВСРОЛД ЗОРИУЛСАН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨТЭЙ БАЙХААС ГАДНА ТУСГАЙ ХЭРЭГЦЭЭТ БОЛОВСОЛ ОЛГОХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ БАС ХЭРЭГТЭЙ

Испани улсын Алгете хотод орших Падре Жероми сургуульд гурваас 12 насны 450 хүүхэд суралцдаг. Тэдний 30-35 хувь нь сэтгэл зүй, хараа, хөдөлгөөний гэх мэт ямар нэг тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүд байдаг. Тус сургууль нь тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүд энгийн сургуульд сурахыг дэмжих зорилгоор хүүхэд бүрд тохирсон сургалтын материал боловсруулж чадсан. Үр дүнтэй хамтран ажиллаж, нөөц боломжийг үр ашигтай зохион байгуулахад чиглэсэн баримт бичиг гаргажээ.

Энэ туршлагын давуу тал нь:

• Багшийн сургалт, хөгжил;
• Багшийн болон бусад ажиллагсдын хандлагыг өөрчлөх;
• Нэмэлт дэмжлэг, туслалцаа, түүнийг зохион байгуулах хэв маягийг тодорхойлсонд оршино.

Тус сургууль 1987-1988 онд хэрэгжиж эхэлсэн “Боловсролын тусгай хэрэгцээтэй сурагчдыг энгийн ангид суралцахыг дэмжих” хөтөлбөрт хамрагдахаар шийдэн түүнээс хойш, тус сургууль сургалтын хөтөлбөрөө тогтмол өөрчлөн сайжруулж, тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүдэд зориулсан стратеги төлөвлөгөөг тусгах болжээ. Тодруулбал,

-сургуулийн нийт ажиллагсдыг хэрхэн удирдан зохион байгуулах,
-ялгаатай хэв шинж бүхий сурагчдаас бүрдсэн сургалтын орчин бүрдүүлэх чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтнээр сургалтын материал боловсруулуулах зэрэг ажлууд багтаж байв.

Хүүхдэд тэгш оролцоог хангасан сургалтын орчинг бий болгож өгснөөр илүү тэгш хүртээмжтэй, эрх тэгш, дэвшилтэт нийгмийг бий болгож чадна гэсэн хатуу итгэл үнэмшлийг тус сургууль баримталдаг аж.

“Сургууль бүр сурагчдын боловсролд зориулсан ерөнхий төлөвлөгөөтэй байхаас гадна тусгай хэрэгцээт боловсол олгох стратеги төлөвлөгөөг ч бас гаргах хэрэгтэй юм” хэмээн тус сургуулийн удирдлага үздэг аж. Сургалтын гол стратегид аль болох олон тооны оролцогч талуудыг хамарсан харилцан яриа өрнүүлэх үйл явц ордог.

Тусгай хэрэгцээтэй сурагчидтай харилцахын тулд сургуулийн удирдлага, багш сурган хүмүүжүүлэгчид, туслах ажиллагсад, гэр бүл, эцэг эх болон сурагчид өөрсдөө энэхүү харилцан ярианд оролцоно гэсэн үг юм. Хүн бүрийн хэрэгцээ, шаардлагыг сонсох хэрэгтэйгээс гадна үйл ажиллагааны үндсэн агуулга, зарчим нь оролцогч талуудын үзэл бодол, туршлага дээр үндэслэн бий болох ёстой.

Сургуулийн нийт ажиллагсад энэ дагуу хамтын итгэл үнэмшлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй юм. Аль болох олон гишүүн оролцох тусам үр дүн нь тэр хэрээр нэмэгдэх болно. Оролцогч талууд өөрсдийн ур чадвартаа тулгуурлан оролцоог бий болгох үйл ажиллагаанд өөрсдийн гэсэн хувь нэмрийг оруулах хэрэгтэй билээ. Үүнд:

• Сургууль: Зохион байгуулалт, мэргэжлийн хүний нөөц болон эд материалын дэмжлэг үзүүлэх;
• Сурган хүмүүжүүлэгч: Тусгай хэрэгцээтэй сурагчдыг сургалтын үйл явцад хамруулах мөн тусгай хэрэгцээтэй сурагч нэг бүрт тохирох тэдний оюуны болон нийгмийн ур чадварыг хөгжүүлэх сургалт, заах арга зүйг боловсруулах; • Туслах ажилтан болон гэр бүл: Оролцоог бий болгоход сайн үлгэр дууриалыг үзүүлэх;
• Сурагч: Ялгаатай байдал нь олон хэв шинжийг бүрдүүлэх үндсэн хүчин зүйл гэдгийг ойлгох.

Мэргэжлийн, уялдаа холбоотой орчныг бий болгох өөр нэгэн чухал зүйл нь тусгай хэрэгцээтэй сурагч нэг бүртэй чиглэл, чиглэлийн багш нар баг болон хамтран ажиллах явдал юм. Энэ төрлийн зохион байгуулалтын ач холбогдлыг таньж мэдсэн даруйдаа Падре Жероми сургууль өөрийн гэсэн зохион байгуулалтын арга техникийг боловсруулжээ. Үүнд:

1. Багш нар тухайн тусгай хэрэгцээтэй хүүхэдтэй ажиллах арга зүйгээ нэгтгэх үүднээс хоорондоо тусгай уулзалт зохион байгуулдаг.
2. Тусгай мэргэжлийн багшийн ажлыг хөнгөвчлөх үүднээс сургуулиас “Ажлын хүснэгт” боловсруулжээ. 
3. Тусгай хэрэгцээтэй хүүхдэд шаардлагатай үед тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх туслах ажилтан байх хэрэгтэй юм. 
4. Тусгай хэрэгцээтэй сурагчидтай ажиллаж буй багш, ажиллагсад суралцахуйн үйл ажиллагааны талаар дүгнэж ярилцах уулзалтууд зохион байгуулдаг. Тэд “тусгай үнэлгээ өгөх тайлан” боловсруулсан бөгөөд үүнийгээ сар, улирал, жил бүр шинэчилж, шалгаж явдаг ажээ. 
5. Сургууль тусгай хэрэгцээтэй хүүхдийн гэр бүл, эцэг эхийг тэдний суралцахуйн хамгийн эгзэгтэй цаг үед хамтран оролцуулахаар зорьдог.

• Сургууль хүүхэдтэй нь хэрхэн ажиллаж буй талаар мэдээлэл өгөх;
• Сурагчийн суралцахуйн үйл явцыг үнэлэх, эргэн шалгах уулзалтуудад оролцохыг урих;
• Хичээлийн жил бүрийн төгсгөлд, ялангуяа хичээл бүрийн дараа шаардлагатай мэдээллийг өгөх зэрэг.

Тусгай хэрэгцээт хүүхэдтэй ажиллаж буй үйл ажиллагаа, түүнтэй холбоотой өөр бусад мэдээллийг олон нийтэд түгээхэд анхаарч ажилладаг. Ингэснээрээ тэд тусгай хэрэгцээтэй хүүхдийн боловсрол олж авах асуудал тухайн нэг гэр бүлийн үүрэх ёстой асуудал бус бүх нийтийн ашиг сонирхол болгоход өөрийн хувь нэмрийг оруулж байгаа ажээ.

Оролцоог дэмжих сургалтын энэхүү загварыг хэрэглэснээр урт хугацааны төдийгүй өргөн хүрээний үр дүнд хүрдэг. Өөрөөр хэлбэл үр дүнг нь боловсролын бүхий л түвшний байгууллагын оролцогч талууд төдийгүй нийгэм даяараа хүртэх боломжтой. Хүүхдэд тэгш оролцоог хангасан сургалтын орчинг бий болгосноор илүү тэгш хүртээмжтэй, эрх тэгш, дэвшилтэт нийгмийг бий болгож чадна гэсэн хатуу итгэл үнэмшлийг тус сургууль баримталдаг.

Ингэснээр тус сургууль нь тусгай хэрэгцээтэй хүүхдүүдийн амьдралыг өөрчлөөд зогсохгүй, шийдвэр гаргагч, бодлого боловсруулагчдын сэтгэлгээ, хандлага, оролцоог дэмжиж, цаашлаад өөрчлөхөд нөлөөлж буй аж. ("Хүүхдэд ээлтэй, аюулгүй, эрх тэгш, тэгш хамруулсан боловсролын сайн туршлага" төслөөс)

Үргэлжлэл бий...