“Телевизийн хичээлээ бүрэн ойлгохгүй байгаагаас хамаарч бидэнд хоцрогдол үүсэж, эргэлзээ төрүүлсэн зүйлээ тодруулж асуух ямар ч харилцаа байхгүй учир сургуульдаа л хурдан буцаж явмаар байна. Эсвэл Засгийн Газрын зүгээс теле хичээлийн чанарыг сайжруулаад, илүү хүртээмжтэй, ойлгомжтой болгоод өгвөл сайн даа. Тэгэхгүй бол ахлах ангийн сурагч учир их хоцрогдож, нөхөхөд хэцүү болох байх” гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн төлөөлөл 16 настай  настай Ч  ярьжээ. (Ковид залуусын амьдралд үзүүлсэн нөлөөлөл 2020) 

Цар тахлын улмаас манай улс өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 27-ны өдрөөс эхлэн сургууль, цэцэрлэгийг түр хаах шийдвэр гаргаж, хугацааг дахин 3 удаа сунгаснаар 9 дүгээр сарын 1-нээс хичээл орсон юм. Энэ хугацаанд сургалтыг телевизээр зохион байгуулсан.

Үндсэндээ 2019-2020 оны хичээлийн жилд дөрвөн сар танхимаар, үлдсэн бүх хугацаанд хичээлийг зайн сургалтаар үзсэн. Танхимаар хичээл ороогүйтэй холбоотой ямар асуудлууд тулгамдав? Тухайлбал зайн сургалт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд хэр хүртээмж, үр дүнтэй байсныг эргэн харж, цаашид анхаарах зүйлсээ тодорхойлох нь чухал билээ.

Ерөнхий боловсролын сургуульд 2019-2020 оны хичээлийн жилд 6053 суралцагч суралцаж байгаагаас ердийн хэв шинжийн ерөнхий боловсролын сургуульд 4302 хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг өөрийн оршин суух газартаа хамт олонд түшиглэн хөгжүүлэх үзэл баримтлалыг дэмжиж, тухайн суралцагчид хувьсах зардлыг 3 дахин нэмэгдүүлэн, 10.8 тэрбум төгрөгийг сургалтын байгууллагуудад олгосон юм.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг өөрийн оршин суух газартаа хамт олонд түшиглэн хөгжүүлэх үзэл баримтлалыг дэмжиж, тухайн суралцагчид хувьсах зардлыг 3 дахин нэмэгдүүлэн, 10.8 тэрбум төгрөгийг сургалтын байгууллагуудад олгосон байна.

Дээрх зардлаас ХБХ-ийн сурах орчин, тохирох хэрэглэгдэхүүнийг шийдвэрлэжээ. "Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тэгш хамран сургах журам"-д тухайн хүүхдийг оршин суугаа нутагт нь боловсролын үйлчилгээнд хамруулахаар тусгасан. Харин багшид хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг хуваарилан сургахад сургуулийн "Дэмжлэгийн баг" дэмжлэг үзүүлж, хамтаар ажиллахаар заасан юм.

2019-2020 оны хичээлийн жилийн эхний улиралд 398 хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагч ганцаарчилсан сургалтын хөтөлбөрөөр хичээллэсэн байна. Монголд хөгжлийн бэрхшээлтэй 11600 хүүхэд бүртгэлтэй байдаг. Улсын хэмжээнд 2019-2020 оны хичээлийн жилийн статистик мэдээгээр

• хөгжлийн бэрхшээлтэй 1,076 хүүхэд цэцэрлэгт,
• 6053 (73,7%) хүүхэд ерөнхий боловсролын сургуульд, үүнээс 1,700 нь тусгай ЕБС-д тус тус суралцжээ.
• 2-5 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй 1,585 хүүхэд байгаа бөгөөд бүх хүүхдийн 67,8%,
• 6-18 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй 8,209 хүүхэд байна.

Нээлттэй Нийгэм форум ТББ болон Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг эхийн холбоотой хамтран судалгаа хийж үзэхэд боловсролын үйлчилгээ хамгийн их шүүмжлэл дагуулжээ.

Сургуулийн насны 86 хүүхдээс 9 нь ТВ хичээлээр амжилттай суралцаж байна.

• 77 хүүхэд ТВ хичээлээр суралцаж чадахгүй байгаагаас
• 68 нь огт үзэхгүй, эсвэл үзсэн ч ойлгохгүй;
• 6 нь хааяа үздэг;
• 3 нь ТВ хичээлийг ашиглахгүй, тусгай сургуулийн багшаас ганцаарчилсан даалгавар авч суралцаж байна.

Теле хичээлийн чанар, хүртээмж муу байгаа тул боловсролын асуудал орхигдож, маш хүнд асуудал болж, сурлагын хоцрогдол үүсэж байна гэж оролцогчид онцолжээ.

Теле хичээл зааж байгаа багшийн хурдыг гүйцэхгүй тул ойлгохгүй байгаа тухай шүүмжлэл хамгийн олон байна. Сургууль, багш нь хүүхэд, эцэг эхтэй холбоо тасалдаж, эцэг эх нь санаачилга гаргахгүй бол ангийн багш асууж сурагладаггүй байдал нийтлэг байгаа ажээ. Тэр тусмаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тохирох хэрэглэгдэхүүн, нэмэлт дэмжлэгээр хангаж, эцэг, эхэд хүүхэдтэйгээ ажиллах мэргэжил, арга зүйн зөвлөгөө, зөвлөмж өгч байхыг сургууль, багш нараас хүсэж байна. Хүүхэд хөгжүүлэх хичээлийн бус цагийн нэмэлт сургалт, заслын үйлчилгээ бүгд зогссон нь хүүхдийн ерөнхий хөгжилд сөргөөр нөлөөлөх вий гэсэн зовнил эцэг эхчүүдийн дунд өсжээ.

ТВ-ээр хичээлийн хүртээмжийг хязгаарласан зохион байгуулалтын хоёр асуудал хөндөгджээ. Үүнд:

1. Дохионы хэлний орчуулга нь ойлгомжгүй, хэт жижиг дэлгэцтэй тул харагдахгүй байгаа нь сонсголын бэрхшээлтэй сурагчдад томоохон саад болж байна. 
2. Нэг өрхийн сургуулийн насны хүүхдүүдийн хичээлийн хуваарь давхцаад, зарим нь хичээлээ “таслах” явдал гарч байна. 69 хүүхдийн эцэг эх, асран хамгаалагч мэргэжлийн ямар нэг дэмжлэггүй байна.

17 хүүхдийн эцэг, эх, асран хамгаалагч нь ТВ хичээлтэй холбоотой зөвлөгөө авсан бөгөөд 13 нь ангийн багшаас чат, утсаар долоо хоног бүр зөвлөгөө, нэмэлт даалгавар авч; 2 нь Насан туршийн боловсролын төв, 1 нь ТББ-ын мэргэжилтнээс асууж байгаа бол 1 хүн Сүлд ТВ- ээр гарч байгаа тусгай хэрэгцээт боловсролын хичээлийг үзсэн.

80 хүн хүүхдийнхээ хичээл сурлагад хэр тусалж байгаагаа үнэлжээ. Үүнээс,

• 16 хүн хүүхдэдээ тусалж чадаж байгаа,
• 19 хүн чадахгүй байгаа,
• Давхардсан тоогоор 50 хүн бусдаас дэмжлэг авч байгаа гэжээ.

Судалгааны зарим дүнгээс 2019-2020 оны хичээлийн жилд насан туршийн боловсролын төвүүдээр дамжуулан боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад нийт 6410 суралцагч хамрагдсаны 896 буюу 14 хувь нь хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч байна.

Нийт суралцагчдын 29 нь хэвтрийн, 80 нь хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй байна. Аймаг, дүүргийн насан туршийн боловсролын төвөөр дамжуулан хэвтрийн, хүнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд бичиг үсгийн болон бага, суурь боловсрол эзэмшүүлэх, бичиг үсгийн болон бага боловсрол эзэмшүүлэх үйлчилгээг хүргэж байна.

Сайн жишиг 1: ТЭГШ ХАМРУУЛАХ БОЛОВСРОЛ АНГИ ТАНХИМААР ХЯЗГААРЛАГДАХГҮЙ 

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд нэмэлт дугуйланд хамрагдсанаар амжилт гаргах боломжтой. Манай ангийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд үе тэнгийнхэнтэйгээ суралцаж, спортоор хичээллэж амжилт гаргаж буйдаа илүү сэтгэл хангалуун болж, өөрөөрөө бахархах, үнэлэх нь нэмэгдсэн. (Багш нартай хийсэн ганцаарчилсан ярилцлагаас)

Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын Ерөнхий боловсролын IV сургуульд 2019-2020 оны хичээлийн жилд нийт 1296 суралцагч суралцсанаас 17 нь хөгжлийн бэрхшээлтэй байжээ. Сургуулиас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тэгш хамруулан сургахад анхаарч, Норвегийн хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр, аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын оролцоог ханган, “Дэлхийн Зөн” олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллаж буй ажээ.

Аймгийн Боловсрол Соёл Урлагийн газраас ерөнхий боловсролын сургуулиудад ирүүлсэн албан бичгийн дагуу Дэмжих баг байгуулж, тэгш хамруулан сургах чиглэлээр сургуулийн дотоод журамд нэмэлт, өөрчлөлт оруулан багш нарын хурлаар хэлэлцүүлэн баталжээ. Түүнчлэн БСУГ-ын мэргэжилтний өгсөн зөвлөмжийн дагуу хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ажиллах ганцаарчилсан хөтөлбөрийг боловсруулжээ. Энэ дагуу таван багш тэгш хамруулах боловсролын чиглэлээр сургалтад хамрагдан, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчидтай ажиллаж байна.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад сургуулийн орчин, анги танхимын байрлал, тэр дундаа ариун цэврийн өрөө чухал нөлөөтэй.

2019-2020 оны хичээлийн жилд хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагчдын тав нь ганцаарчилсан, үлдсэн нь үндсэн хөтөлбөрөөр хичээллэжээ. Эл сурагчдын тал нь сургуулийн гар зураг, домбор, бүжиг, ширээний теннис, даамны дугуйланд хамрагдсан байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад сургуулийн орчин, анги танхимын байрлал, тэр дундаа ариун цэврийн өрөө чухал нөлөөтэй. Сургуулиас нэгдүгээр давхарт тулгуур эрхтний бэрхшээлтэй хүүхэдтэй ангийг хичээллүүлж, эмэгтэй, эрэгтэй бие засах өрөөг шинээр тохижуулсан юм.

Би гурван хүүхэдтэй. Том хүү минь зүүн гар, хөлний хурууны эмгэг, түнхний мултрал, эпилепсийн хүнд хэлбэрийн өвчтэй. Хүү минь энэ сургуульд найман жил суралцаж байна. Нийгмийн халамжийн сангаас өгдөг асаргааны тэтгэмж, хүүхдийн мөнгөөр амьдардаг хэдий ч хүүхдээ уралдаан тэмцээнд оролцуулах, бусад хүүхэдтэй адил боломж олгохыг эрмэлздэг. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тэгш хамруулан сургахад эцэг эхийн оролцоо, идэвх чухал. (Эцэг, эхчүүдтэй хийсэн ганцаарчилсан ярилцлагаас)

Мэргэжлийн багш, анги удирдсан багш нар эцэг, эхчүүдэд мэдээлэл өгч, зөвлөн туслах, улмаар тэдний оролцоотой нийт сурагчдад хүүхдийн эрх, хүний ялгаатай байдал зэрэг агуулга бүхий сургалт зохион байгуулах зэргээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд үе тэнгийнхэнтэйгээ хамтдаа суралцах боломж бий болгохоор ажиллаж байна. Тус сургуулийн багш нарт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд урам зориг өгөх, тэднийг хөгжүүлэх, чадавхжуулах зорилгоор сайн туршлага хэрэгжүүлэх, түгээх, бусдын туршлагаас суралцах сонирхол, сэдэл байна. Үүнд дэм болж сургууль тэгш хамруулан сургах чиглэлийг дэмжин сургуулийн дотоод журамд заалт оруулсан нь багш нарт тэгш хамруулан сургах чиглэлээр ажиллах эрх зүйн орчин бүрджээ. Тэгш хамруулан сургах чиглэлээр ажиллаж буй багш нарыг урамшуулах тогтолцоог бүрдүүлж эхэлж буй. 

Анхаарах зүйл: Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд дунд ангиас сургуулиа орхих нь түгээмэл. Тиймээс цаашид үргэлжлүүлэн суралцахад сургуулийн дэмжлэг чухал юм. Зарим багш нарын хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн талаарх хандлага, ойлголт, мэдлэг хангалтгүй буйгаас тэдэнд таагүй хандах, бусадтай харьцуулах эсвэл ялгааг харгалзалгүй эн тэнцүү үзэж үнэлэх зэрэг сул тал бий. Иймд нийт багшийн энэ талаарх ойлголт, мэдлэгийг дээшлүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг цааш үргэлжлүүлэн суралцахад боловсролын төдийгүй эрүүл мэндийн байгууллагууд хамтран ажиллах шаардлагатайг багш, сургуулийн захиргаа, эцэг эхчүүд цохон тэмдэглэж байв.

“Бүх нийт боловсролын төлөө!” Иргэний нийгмийн үндэсний эвслийн Ерөнхий зохицуулагч Д.Тунгалаг:  Багшийн ажил амаргүй. Өдөр тутам нэг хэвийн ажил, үүрэг гүйцэтгэдэггүй. Сурагчдаа амжилттай сургах, сайн хүн болгон төлөвшүүлэхийн тулд шинэ зүйлсийг сэдэж, туршиж, үр нөлөөг үнэлж, сайжруулж байдаг. Энэ үйл явцад сайн туршлага төрдөг. Тухайн нөхцөл, орчинд хамгийн сайн таарч байгаа практикийг сайн туршлага гэж тодорхойлдог. Боловсролд хүүхдийн ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрөх, тэгш хамруулах, боловсролын орчинд хүүхэд хамгааллын тогтолцоог суулгах зэрэг шинэлэг үзэл санаанууд хууль, журманд тусч практикт нэвтрэх үе шатандаа байна.

Тэгш хамруулан сургах тогтолцоо нь хүүхэд боловсролын тогтолцоонд зохицохоос илүү боловсролын тогтолцоо хүүхдэд зохицохыг баталгаажуулахын тулд боловсрол, орон нутгийн, сургуулийн түвшинд өөрчлөлтийг дэмждэг.

Тэгш хамруулан сургах тогтолцоо нь хүүхэд боловсролын тогтолцоонд зохицохоос илүү боловсролын тогтолцоо хүүхдэд зохицохыг баталгаажуулахын тулд боловсрол, орон нутгийн, сургуулийн түвшинд өөрчлөлтийг дэмждэг. Сурагчдын ялгаатай хэрэгцээнд мэдрэг хандах, сургалтын үйл ажиллагааг тохируулах, суралцах, хөгжих боломжид тулгарч байгаа саад тотгорыг арилгахын тулд сургууль дахь соёл, бодлого, практик үйл ажиллагааг өөрчлөх санал санаачилгыг өдөөнө гэдэгт найдаж байна" гэжээ.

Ийнхүү тэд хүүхэд бүрийг төрмөл чадавхид нь тултал хөгжүүлэх, дотор нь нуугдаж байгаа эрдэнэс бүрийг илрүүлэн нээхэд туслах багшийн мэргэжлийн “мэргэн ухаан”-ыг, сургуулийн хүүхэд бүрийг тэгш хамруулах, амжилттай сургах хүчин чармайлтыг нэгтгэн баримтжуулсныг бид цувралаар хүргэх болно.