А.Сайханцэцэг: Найзуудтайгаа нэг газар ороод хоол идчихсэн чинь бөөн талцал үүсчихжээ

Залуучууд хаана, хэрхэн амьдарч, юуг хийж бүтээж явна вэ? Автобусны сандал дээр суучихвал залуу нас нь буруутчихаад, алсад сурахаар од юу гэхээр холын мөрөөдөл мэт санагдаж, аар саархан өдөр хоногийг өнгөрүүлж явна уу. Аль эсхүл ажлаа хийж, цалингаа аваад ав адилхан 15, 30-нийг үдэж, угтаад эв эгэлхэн амьдарч байна уу.

Үгүй ер дэлхийг эргүүлэх, эринийг манлайлах их хүсэл тэмүүлэлтэйгээр бодож, төлөвлөж, бүтээж байж болох. Аль нь ч л гэсэн хамгийн гоё нь тэд залуу байна. Энгийнээс улам алсарч буй энэ цаг үед жирийн л амьдарч, ажиллаж, суралцаж буй залуусыг GoGo.mn танилцуулж буй.

Энэ удаад контент үйлдвэрлэж Youtube сувагт нийтэлдэг олон мянган залуусын төлөөлөл А.Сайханцэцэгтэй (Youtube channel:  Цэцэглэн Бэхи) уулзуулж байна.

"НЭГ Л ЗҮЙЛИЙГ ӨӨРЧИЛЖ ЧАДААГҮЙ. ТЭР НЬ МУИС-ИЙН II-ИЙН УРДАХ ГЭРЛЭН ДОХИО"

-Би дөрвөн настайдаа хорт хавдартай гэж оношлогдсон юм билээ. Тэр үед хүүхэд хорт хавдраар өвдөх тохиолдол ховор байж л дээ, тиймээс ээж, аав минь мэдэлгүй цаг алдчихсан юм билээ. Гэхдээ манай гэр бүл Солонгост амьдардаг байсан тул мэдсэн даруйд эмчилгээ эхлүүлсэн. Тэнд 3-4 жил эмчилгээ хийлгээд Монголдоо буцаж ирсэн. Бүгдээрээ нэг асуулттай ирсэн нь “Нэгэнт хараагүй болчихлоо. Одоо цаашид яаж амьдрах вэ”. Хавдар эдгэрсэн гэж үзэж болно, харин хавдраас үүдэлтэйгээр би 100 хувь хараагаа алдсан. Үүнийг манай гэр бүлийнхэн маш олон жилийн өмнө хүлээн зөвшөөрчихсөн нь амьдрал үргэлжлэхэд их амар болсон юм.

Бэрхшээлтэй хүүхдүүд боловсролоос хоцрох гээд байх талтай. Харин би үеийнхэнтэйгээ зэрэг л 116 дугаар сургуулийн нэгдүгээр ангид элссэн. Манай анги анх 8 хүүхэдтэй байлаа. Гэтэл дундаасаа гарч явсаар хоёулхнаа төгссөн дөө. Сургуулиа төгсөөд гадаад явж сурах хүсэлтэй байсан тул англи хэлний түвшнээ сайжруулах зорилгоор 2019 онд Gap year (жилийн завсарлага) авлаа. Тэгтэл дараа жил нь коронавирус дэгдээд юун гадаад явах болов.

Ингээд ЭЕШ өгөхөөр болсон. Үеэлтэйгээ хамт шалгалтдаа бэлтгээд сургуулиар дамжиж биш хувиараа шалгалт өгөх хүсэлтээ Боловсролын үнэлгээний төвд гаргасан. Би эхлээд брайлаар хариултаа бичээд үүнийгээ хүнд уншиж өгнө. Тэр хүн цаасан дээр бичээд шалгуулах байдлаар ЭЕШ өгсөн. Математик, монгол хэл, англи хэл, нийгмийн ухаан гэсэн дөрвөн хичээлээр ЭЕШ өгөөд 650 оноо авлаа. Ингээд МУИС-ийн улстөр судлалын ангийн оюутан болсон доо.

Уг нь хуульч болох хүсэлтэй байсан ч нагац ахынхаа зөвлөснөөр энэ мэргэжлийг сонгосон. Би арван жилийн сурагч байхдаа л болж, бүтэхгүй байгаа, өөрт болон бусдад тулгамдаж буй асуудлыг хэлж, ярьж явдаг хүүхэд байсан. Аливаа асуудлыг шийдвэрлэх гарц, гаргалгааг олоход судалгаа чухал. Тиймээс судлаачийн мэргэжил сонгосон. Төгсөхдөө харааны бэрхшээлтэй иргэдийн сонгох эрхийн сэдвээр дипломоо хамгаалсан.

Оюутан байхад мэдээж асуудал тулгарна. Хүн чинь тэгээд өөрийнхөө төлөө явна шүү дээ. Нэгдүгээр курсэд ороод л сургалтын менежертэйгээ уулзаад “Би танай сургуульд сурах гэж байна. Надад тусламж хэрэгтэй байна. Би сургууль дотроо явж чадахгүй, хоол ч идэж чадахгүй байна” гээд хэлсэн. Хэлэхгүй бол хүмүүс төдийлөн ойлгохгүй шүү дээ. Тэгээд "Boomerang" гэдэг сайн дурын клубийнхэн надад тусалдаг боллоо. Долоо хоногт 1 хүүхэд надтай цуг явж, бүх зүйлийг зааж өгнө. Ингээд хаана, юу байгааг, хэрхэн төөрч будлихгүй байхад суралцаад түүнээс хойш ганцаараа бие даагаад явж чаддаг болсон.

Намайг элсэн сурснаас хойш МУИС хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутан хариуцсан нэг ажилтантай болсон. Би тэр ажилтандаа бүх асуудлаа хэлдэг байлаа. Хичээл сонгохоор багш нарт “Таны хичээлийг харааны бэрхшээлтэй оюутан судлах гэж байна. Та заах арга зүйдээ тохируулга хийнэ үү” гэдэг имэйл илгээдэг. Ингээд багштайгаа цаг товлож уулзаад яаж суралцах, шалгалтаа өгөхөө ярилцдаг. Энэ мэт давуу талууд бий болсон шүү.

Сурч байхдаа асуудал тулгарвал хэлээд л шийдвэрлүүлээд байсан. Жижигхэн ч гэсэн олон зүйлд эерэг өөрчлөлт гарсан гэж боддог. Нэг л зүйлийг өөрчилж чадаагүй. Тэр нь МУИС-ийн II байрны урдах явган хүний гэрлэн дохиог дуут дохиотой болгож чадаагүй. Тэгээд хүмүүст итгээд л дагаад гарчихдаг байсан даа. Намайг төгссөнөөс хойш 3-4 оюутан МУИС-д элссэн юм билээ.

Оюутны сүүлийн жилүүдэд коронавирус дэгдээд онлайнаар суралцах боллоо. Компьютерын зарим программ харааны бэрхшээлтэй хүн ашиглахад хүрэлцээгүй байдаг. Жишээ нь Microsoft Teams. Үүнийг компьютероор ашиглахад их хүртээмжгүй. Гэхдээ л тэгээд учрыг нь олоод ажиллаж сураад, өнгөрсөн хавар сургуулиа амжилттай төгссөн.

"ХАРААНЫ БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ ЗУРГИЙГ ДАРАХ БОЛ ЗААВАЛ ЗӨВШӨӨРӨЛ АВАХ ЁСТОЙ"

Одоогоор гэр зуур л байна. Би ирэх оны нэгдүгээр сард Солонгос явах юм. Ер нь жил бүр тэнд очиж шинжилгээ өгдөг ажилтай. Тийм учраас ажилд оръё гэлгүй хойш тавиад байгаа. Шинээр ажилд орчхоод л би Солонгос явлаа гэж болохгүй шүү дээ.  Би саяхнаас тусдаа гарсан. Ээж ааваасаа тусдаа найзуудтайгаа хамт бие даагаад амьдарч байгаа. Гэрээ тохижуулаад л, япон хэл сураад л байж байна.

Би хоёр жилийн өмнө 2022 онд “Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуусын төлөө амь нэгдэл” ТББ-ыг найзуудтайгаа хамтраад байгуулсан. Манай байгууллага харааны бэрхшээлгүй 3, бэрхшээлтэй 4 гишүүнтэй, бид бүгд найзууд. Бид 116 дугаар сургуулийг төгсөж байгаа харааны бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд Word, Excel, Powerpoint зэргийг зааж компьютерын сургалт ордог. Бас ЭЕШ өгөхөд нь тусалж, бэлтгэдэг. Өнгөрсөн хавар 6 сар бэлтгэсэн 3-4 хүүхэд их сургуульд элссэн.  Мөн их, дээд сургуульд хэрхэн сурах, багш нартай хэрхэн харилцах, ангийнхантайгаа хэрхэн танилцах, биеэ яаж авч явах зэрэг хандлагын хичээл, цагаан таягийн сургалт ордог. Ер нь бол  амьдрахад нь тусалдаг гэсэн үг.

Би аав, ээжтэйгээ амьдардаг байхдаа ерөөсөө хоол хийдэггүй байсан. Хийхээрээ маш муухай амттай хоол хийнэ. Одоо тусдаа гарсан тул өөрөө хийж л таарна. Одоогоор сайхан амттай хоол хийж сураагүй л байна. Найз маань хараагүй хүмүүс ашиглах тохируулгатай гал тогооны хэрэгслүүд онлайнаар захиалж өгсөн, удахгүй ирнэ. Тэдгээрийг ашиглаад амттай хоол хийдэг болно доо. Жишээ нь граммыг хэмждэг, түүнийг нь хэлдэг. Бас хутганы хамгаалалттай зэрэг маш олон тусгай хэрэгслүүд байдаг юм билээ.

Хоол хүнсээ цуглуулахаас эхлээд асуудал үүснэ. Эхний ээлжид ээж, ааваасаа тусламж авч байгаа. Ер нь том сүлжээ дэлгүүрүүдэд харааны бэрхшээлтэй хүнд тусалдаг ажилтан байвал сайхан санагддаг. Би нэг удаа 19-ын тэнд байдаг М-Март дэлгүүрт орсон юм. Тэнд нэг товч дарахаар цаана нь дохиолол дуугараад ажилтан нь хүрч ирээд надад тусалсан. Тэр их хэрэгтэй жишиг санагдсан. Тэгэхгүй бол тэр том дэлгүүрийн хаана нь юу байгааг би цээжлэхгүй л дээ.

Хоол гэснээс би гадуур хооллох дуртай. Найз залуутайгаа их л тэнэдэг байлаа, олон ч ресторанд орж хооллосон доо. Саяхан манай найзын төрсөн өдөр болоод нэг газар орж хоол идтэл, цахим сүлжээнд бөөн талцал болжээ. Тэр газрын захирал нь биднийг дайлсан. Тусалсанд нь маш их баярлаж байгаа. Хоол идлээ, сайхан байлаа. Гэхдээ харааны бэрхшээлтэй хүний зургийг дарах бол заавал зөвшөөрөл авах ёстой. Үгүй бол энэ нь хүний эрхийг зөрчиж байгаа үйлдэл шүү дээ. Тэр газар руу дахиж орохгүй гэж хэлэхгүй, дахиад орно оо (инээв.сур).

Өрөвдөж болно. Би заримдаа өрөвдүүлэх дуртай. Ашигтай шүү дээ, үнэгүй хоол идчихнэ (инээв.сур). Гэхдээ өрөвдөж байна гээд саад болдог хүмүүс таарна. Гадуур таягтай явж байхад хааяа танихгүй өвөө, эмээ, эсхүл ах, эгч “Үү, яана аа, би хүргээд өгье, хаана очих юм” гээд хүрээд ирнэ. Тэгээд бүр буруу газарт хүргээд өгчихнө. Магадгүй гадуур харааны бэрхшээлтэй, цагаан таягтай хүн явж байвал очоод “Та зүгээр үү, би танд туслах уу” гэж асуудаг байвал зүгээр. Тэгье гэвэл туслаад үгүй гэвэл явчихдаг баймаар. Тэгэхгүй “Үгүй ээ, би чамд тусална” гээд таягаас чирээд байхаар хэцүү байдаг шүү. Асуудаг байхад л болчихно доо.

"МИНИЙ УТСАН ДОТОРХ ХАМГИЙН ХЭРЭГТЭЙ АПЛИКЕЙШН DROPBOX"

Би одоо 23 настай. Жирийн л нэг залуу үеийн л төлөөлөл. Ном унших дуртай. Маш олон цахим номтой. Хамгийн сүүлд Гарсиа Маркесын “100 жилийн ганцаардал” номыг уншсан. Уншсан номоо бусад хүмүүст ярьж өгөхөөр Youtube суваг нээсэн. Одоо “Монголын нууц товчоо”-г уншаад, ярьж өгч байгаа. Iphone гар утас барьдаг. Apple-ийн Voice over хүмүүстэй зурвасаар харилцахад үнэхээр тус болдог. Мөн “Чимэгэ” программ уншаад өгчихнө. Ер нь миний утсан доторх хамгийн хэрэгтэй апликейшн Dropbox. Энд хамаг ном, хичээлээ хийчихдэг. Нэмээд Youtube.

Чөлөөт цагаараа кино үзмээр, дэлгүүр хэсмээр, караоке орж хөгжилдмөөр байна. Next Karaoke зэрэг апликейшн байдаг даа. Караокед орохоосоо өмнө өөр өөрсдийнхөө дуулах дууны кодыг тэндээс хайгаад олчихно. Тэр кодуудыг утасныхаа notes дээрээ тэмдэглээд авчихдаг. Ингээд караоке ороод удирдлагынх нь бүх товчийг ажилтнаар нь заалгаад авчихна. Нэгээс, арав хүртэлх тоог, эхлэх, зогсоох товчийг баримжаалчихна. Тэгээд л нөгөө хадгалж ирсэн кодоо ашиглаад дуугаа хайгаад дуулна даа.

Би дэлгүүр хэсэх дуртай. Тэр үед ариун цэврийн байгууламжийн хүртээмжгүй асуудалтай тулна. Уг нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд зориулсан өрөө байдаг л даа, гэтэл тэнд энгийн хүмүүс орчихдог нь хэцүү. Арванхоёрдугаар сар гарчихлаа, удахгүй шинэ жил болно. Манай гэр бүлийнхэн Зул сарын баяраар “Нууц санта” зохиодог. Би л ганцаараа бүх хүний сантаг мэддэг тул явж бэлгүүдийг нь бэлддэг. Тийм болохоор удахгүй дэлгүүр хэснэ дээ.

Гадуур явахад хүндрэлтэй асуудал олон. Явган замд шонгийн мод таарна, автомашинуудыг зам дээр гаргаад тавьчихсан байна. Замын голын шар товгортой хэсгийг таягаараа мэдрээд дагаад алхаж байтал дундаа тасарчихна, бүр байхгүй зам ч олон.  Тэр нь өвөл болохоор их халтирна. Тиймээс би тэр замыг дагаж явдаггүй. Хамгийн боломжийн нь Шангри-Ла орчмын төв зам юм даа. Би Солонгост жил бүр очдог гэж хэлсэн дээ, тэнд зориулалтын халтирдаггүй материалаар хийдэг юм билээ.

Би харахгүй, зарим зүйлийг хийж чадахгүй. Тиймээс хүнээс тусламж авахаасаа ерөөсөө ичдэггүй. Гадуур явж байгаад төөрчихвөл хэлнэ, хүмүүс янз бүрийн зүйл хэлбэл “Тийм ээ” гээд л хүлээгээд авчихдаг. Нээрэн, би нэг зүйлийг заавал хэлмээр байна. Тэр нь миний үеийн болон ер нь залуу үеийнхний хандлага их өөрчлөгдсөн. Найзууд маань бие биеэ их хурцалдаг, хань болдог. Тиймээс ганцаардсан мэдрэмж авдаггүй.

Надтай адил бэрхшээлтэй хүмүүст хандаж хэлэхэд ганцаараа л байж болохгүй шүү. Ер нь хүн аливаа асуудал тулгарахад түүнийг хүлээн зөвшөөрчихвөл их зүгээр юм шиг санагддаг. Харахгүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрөхгүй бол би амьдарч чадахгүй, сэтгэлийн дарамтад орно. Үүний оронд угаасаа харахгүй юм чинь яах вэ гэдгийг бодвол гарц, шийдлийг олоход амар болчихдог.

Цаашдын мөрөөдөл, зорилго гэвэл Япон явж сурах. Тиймээс япон хэл сурч байгаа. Саяхан би төрийн албаны шалгалт өгөөд 81 авсан. Номыг нь олж хуулбарлаж авч байгаад 20 хоногийн хугацаанд бэлдсэн, их ч ядарсан. Одоо тусгай шалгалт өгөх ёстой. Ер нь цаашдаа төрийн албанд л ажилд орох байх. Хувийн байгууллагад ажиллах гэж үзсэн л дээ. “Zangia.mn”-ээр олон газар анкетаа илгээсэн. Уг нь анкетдаа өөрийнхөө талаар бүгдийг бичдэг. Тэгсэн ч ирээд уулзаарай гэнэ. Очихоор “Хөөх, бүр бүрэн хараагүй юм уу” гээд гайхна. Тийм ээ гэхээр ажилд авахгүй.

Тэгээд яах вэ дээ, хүний л амьдрал шүү дээ (инээв.сур).