“Алтжин” компанийн “САПУ” худалдааны төв түй­­­­­мэрт өртөж олон зуун хүний өмч хөрөнгө шат­санаас үүд­сэн хэр­гийн шүүх хурал хоёр өдөр үргэлжлэв. Болдог юм болж л байна гэж бодож бай­лаа.

Гэтэл шүүхээс “Энэ хэрэг эрүүгийн хэрэг гэмт хэрэг биш байна” гэсэн шийд­вэр гарснаас болж хохирог­чид нь Г.Ал­тан болон шүүгчид рүү дайрч, гартаа тааралдсан болгоноо чулуудаж үймээн дэгдээлээ. Тэд шүүгч, цаг­даа нарыг зодож “Алтанг ална аа. Үр хүүхдийг нь ч алцгаая” хэмээн чар­лал­даж Чингэлтэй дүүр­гийн шүүхийн танхимын ширээ сандлыг хугачиж хая­хыг телевизийн суваг бүхэн улс даяар харууллаа. Хү­мүүс гайхаж цочирдлоо. Уг нь “САПУ” худалдааны төвд лангуу түрээслэгчид хийгээд Г.Алтан нар бүгд л түймэрт эд хөрөнгөө алдаж хохирсон улс бай­маар. Гэтэл түрээслэгчид Г.Алтан л тэдний хамаг эд хөрөнгийг нь хамж аваад шатаачихсан юм шиг загнаж үр хүүхдийг нь хүртэл ална хэмээн за­нал­хийлж байгаа нь айм­шиг­тай. Энэ талаар “Алт­­жин” компанийн ерөн­­­­хий за­хирал Г.Алтан­тай ярилц­­­лаа.

-Уучлаарай, таны сэтгэл санаа амаргүй байгаа гэд­гийг ойлгож байгаа хэдий ч асууж лавлах зүйл байна. Шүүхийн танхимд болсон явдлыг хараад үнэхээр их цочирдлоо. Та болон танай гэр бүлийнхэн зүгээр үү?
-Яаж сэтгэл санаа ам­галан байх билээ дээ. Шүүх хурлын танхимд болсон явд­лыг хүмүүс харсан байх. Ёстой хэлэх ч үг олдохгүй юм. Тэр хүмүүс намайг болон миний хүүхдийг хүртэл ална гэсэн болохоор сэтгэл тавгүй байна. Аргаа бараад би тэр дороо шүүх хурлын тан­хи­маас “Миний хүү гэрээсээ битгий гараарай. Амь насанд чинь аюултай шүү” гэж хүү рүүгээ утасдаж хэллээ шүү дээ.

-Шүүх Монгол Улсын нэ­рийн өмнөөс шийдвэр гар­гадаг болохоор шүүгч­дэгч, гэрч, хохирогч нарын аюул­гүй байдлыг бүрэн хангах үүрэгтэй. Бүр тийм хуультай. Гэтэл өчигдрийн байд­лаар бол аюулгүй байд­­­лыг чинь хангаж чад­сан­гүй. Таны оронд бай­сан бол шүүхэд эргээд гом­дол мэдүүлж болох юм шиг санагдаж байна. Хэрвээ тэнд хүн амины хэрэг гар­сан бол яах байсан юм бэ, тийм үү?
-Шүүгчид өөрсдийгөө хам­­­гаалж чадахгүй байж яаж биднийг хамгаалах билээ дээ. Тэднээс хамгаалалт ч хүсээд хэрэггүй шүү дээ. Түрээслэгч нар шүүгчдийн толгой руу цохиж, цагдаа нарыг хүртэл зодож байсныг харсан биз дээ. Цагдаа нар ажлаа хийж гэр бүлээ тэжээх гэж яваа тэдний л адил хүн. Шүүгч нар ч мөн адил. Хэрвээ хэн нэг­нийг ажлаа хийж байхад нь толгой руу нь цохиод байвал яах вэ? Бодож үзэх л хэрэг­тэй. Тэнд хүн амины хэрэг гарахгүй гэх баталгаа бай­гаагүй. Гарч болохоор байсан.

-”САПУ” худалдааны төв шатаад жил гаруй ху­га­цаа өнгөрлөө. Энэ ху­га­цаанд та хичнээн хүний хохирлыг барагдуулсан бэ?
-393 хүний нэг тэрбум нэг зуун 30 сая төгрөгийн хо­хирлыг барагдуулсан.

-Танайхаас байсхийгээд л хохирлоо ирж авна уу гээд л зар явуулаад байсан санагдах юм. Гэтэл тэр хүмүүс яагаад мөнгөө аваа­гүй өдий хүрсэн юм бэ?
- Өнгөрсөн хугацаанд би бо­лон манай хамт олон зү­гээр суугаагүй. Үлдсэн хү­мүү­сийнх нь хохирлыг ба­раг­дуулах гэж жил гаруй гуйлаа. Хүн нэг бүртэй 10 гаруй удаа уулзаж хохирлыг нь төлье гээд дийлээгүй. Нийслэл хо­тод ажиллаж бай­гаа бусад зургаан захын жиш­гээр бо­доод хохирлыг нь ба­раг­дуу­лъя гэсэн юм. Ойрол­цоогоор нэг сая төгрөгийн бараагаа түймэрт алдсан хүнд гурван сая төгрөг өгье гэхээр “Үгүй ээ, 39 саяыг авна” гэнэ. Гурван сая төг­рөгийн хо­хиролтой байх хү­мүүст таван саяыг өгье гэхээр 130 саяыг авна гэдэг. Тэгэхээр нь гаа­лиар бараагаа оруулахдаа төл­сөн татварын болон ба­раа­гаа мэдүүлсэн баримт чинь байна уу гэхээр байдаг­гүй. “Бид гаальтай машинаар оруулж ирсэн. Гаалийн бай­цаагчид хахууль өгч байгаад оруулсан юм. Тийм болохоор баримт байх­гүй” гэдэг. Ингээд хохирол нь тогтоогдохгүй байгаа хэрэг. Тэдний хэлж ярьж байгаагаар хууль бусаар хахууль өгөөд бараагаа гаа­лиар оруулж ирсэн нь ч тог­тоогдохгүй байгаа юм. Замын-Үүдийн гаалиар ачаа зөөдөг УАЗ-469, пургон машинууд л байдаг гэсэн. Гэтэл хамгийн үнэтэй куртка зардаг хүн байлаа гэж бодоход 10 сая төгрөгөөр савхин куртка оруулж ирэхэд хоёр камаз ма­шин дүүрэн ачаа болдог юм шүү дээ. Тэгэхээр шүүх гал юу­наас болж гарсныг тогтоож бу­руу­тай этгээдийг нь олоо­гүй, бас хохирлынх нь хэмжээ ч тог­тоогдохгүй байхад “Та нарын хахууль өгч бараагаа оруулж ирсэн чинь үнэн байна аа. Тэр хохирлоо Алтангаас ав” гэж шийдвэл тэдэнд таа­лагдах байсан юм болов уу.

-Хохирлоо нэхэж бай­гаа хүмүүсийн мөнгөн дүнг баримтжуулдаг, үнэлэлт дүгнэлт өгдөг газар гэж байдаггүй юм уу?
-Нийслэлийн өмчийн газ­рын үнэлгээний комисс гэж байгаа. Дарга нь Цэрэндорж гэж хүн бий. Тэд түрээс­лэгчдийн хэлснийг нь л бат­лаад байсан болохоос барим­таар үнэлгээ хийгээгүй. Цэ­рэн­­­дорж гуайд би энэ ту­хай хэлэхэд “Би бичээд өгсөн үнийг нь л батлахаас өөр яах юм бэ” гэж байсан. Хадгаламж зээ­лийн хоршоодын хо­хи­рогч­­­дыг хадгаламжийн дэвт­рээ авчрахыг шаардаж бай­гаа шиг гаалийн мэдүүлэг, татвар төлсөн баримтыг нь шалгах ёстой баймаар. Алтан болохоор татвар төлдөг, тэд төлдөггүй гэсэн хууль байх­гүй шүү дээ.

-Түрээслэгчид “САПУ” төвд лангуу түрээслэж төл­бөрөө төлдөг байсан уч­раас Алтан маш их ашиг олдог байсан гэж ярих юм билээ. Нууц биш бол та САПУ төвөөс хичнээн төг­рөгийн ашиг олдог байсан бэ?
-Ашиглалтад ороод дөрөв­хөн сар болж байсан боло­хоор ашиг олж амжаагүй байсан. Нэг лангууг 180 мян­ган төгрөгөөр түрээслүүлдэг. Түүнийхээ 30-40 хувийг нь татварт өгдөг. Дээрээс нь газрын түрээс, цахилгаан, дулааны мөнгөө төлнө. Ажилч­­­­дынхаа цалинг тавина. Тэ­гэхээр надад хэдий хэрийн ашиг үлдэх нь вэ.

-Шүүх хурлын танхимд хохирогчид “Увсын Са­гилын­хан больё оо” гээд орилолдоод байсан. Энэ ямар учиртай юм бол оо?
-Би Улаанбаатар хотод төрж өссөн хүн. Увс аймагт очиж огт үзээгүй. Яахав, манай аав Увсын харьяат. Шүүгчдийнх нь нэг Батсуурь гэж хүн Увсынх юм шиг бай­гаа юм. Тэгээд хардаад, за­наад байх шиг байсан. Бат­суурь шүүгч “Хохирогчдын дотор 300 хүн нь Увсын ха­рьяат байгаа шүү” гэж тог­лоом шоглоомоор хэлж л байсан.

-Гал гарсан шалтгааныг яагаад тогтоож чадаагүй юм бол?
-Галыг хэн нэгэн санаатай тавьсан уу эсвэл санам­саргүй гарсан уу гэдэг нь бү­дэг бадаг хэвээр байна. Уг нь хяналтын камер тавьсан бай­сан юм. Гэтэл гал гарсны да­раа тэр бичлэгтэй хар хайр­­­цаг нь учир битүүлгээр алга бол­чихсон. Яагаад алга болс­ныг ч тогтоож чадаагүй байна. Он­гоц сөнөхөд хар хайр­цагных нь бичлэгийг уншиж байж шалтгааныг нь тогтоодог шүү дээ. Хэрвээ тэр хар хайрц­­­гийг олох юм бол олон юм­ны учир тайлагдаж болно. Гал юунаас болж гарсан, хэн бу­руутай зэрэг нь тогтоогдох учиртай. Би цагдаагаас гал юунаас болж гарч вэ, эсвэл хэн нэгэн санаатайгаар гал­дан шатаа­сан байна уу гэд­гийг тогтоо­гоод өгөөч гэж гуйсаар өнөөд­рийг хүрсэн. Үүнийг тогтоож чадаагүй байж золиос болгож Алтанг бу­руутай гэж үзэх үндэслэл байхгүй шүү дээ.

-Түрээслэгчдийн дотор МЧАХ-ны тэргүүн Баасан гуай тууж явдаг нь юу би­лээ. Тэр танайд лангуу тү­рээс­лэж байсан юм уу?
-Лангуу түрээслэж бай­гаагүй. Нэг харахад л түрээс­лэгч нарын дунд орчихсон үймээн дэгдээж байсан.

-Түймэр гарсан шөнө та “Хохирлыг би зуун хувь барагдуулна” гэсэн мэдэг­дэл хийсэн чинь ийм бай­далд хүргэх замыг зассан юм шиг санагдаад байх боллоо. Та арай түргэдээ­гүй байгаа?
-Тэр шөнө САПУ төв ша­таж байхад би ч гэсэн тэдэн­тэй адилхан хөрөнгөө алдаад шаналж байгаагүй гэж үү. Ашиглалтад ороод дөрөвхөн сар болж байсан объект шүү дээ. 3,6 тэрбум төгрөгийн үнэтэй байшин нүдэн дээр минь шатаж үнсэн товорго болсон. Тэнд байсан хүмүү­сийн шаналал, харуусал бүх­нийг би зүрх сэтгэлээрээ яг адилхан амссан. Тэгээд би тэр олон хүн, тэдний гэр бүлийг бүү шаналаасай гэсэн­дээ бүх зовлонг ганцаараа үүрээд гаръя гэж шийдсэн. “Би яахав вэ энэ хүмүүсийн зов­лонг нимгэлье” гэж бод­сон­доо хохирлыг нь бараг­дуулна гэж мэдэгдсэн. Би, Алтан л энэ зовлонг үүрэх ёстой юм байгаа биз гэж дот­роо хатуу бодсон хэрэг.

-Яагаад тэр зовлонг та ганцаараа үүрэх ёстой гэж. Гэнэтийн гай зовлонгийн өмнө хүн бүхэн өвдөг сө­хөр­дөг биш үү. Та ямар буруутай болоод бүхнийг өөртөө үүрч байгаа юм бэ?
-Бурхан л надад үүрэх ёстой ачааг минь үүрүүлж байна гэж бодсон юм. Тэгээд ч хүнлэг сэтгэл гаргаж өөртөө бүхнийг үүрч өрөөлийг зов­лонгоос гэтэлгэх гэлээ. Энэ нийгэмд чинь хүнлэг энэрэн­гүй сэтгэл гэж байх ёстой биз дээ. Эсвэл хар амиа бодож бусдын зовлонг тэр чигт нь хаях ёстой байсан юм уу? Үгүй. Хүмүүнлэг энэрэнгүй нийгэмд энэ үл нийцнэ.

-Та өөртөө дэндүү их ачаа үүрээд түүнийгээ давж гарах гээд зүтгээд байх юм. Та ч бас хохирогч шүү дээ. Тэдэнтэй адилхан уйлаад яваад байхгүй яасан юм бэ. Тэгсэн бол ийм юм болоо ч уу, үгүй ч үү?

-Тэгээд яваад байж болох байсаан. Харин би бүхнийг давж гарна гэж бодсон. Хам­гийн гол нь би ганцаараа биш гэж бодож, найдаж байлаа. Түрээслэгчдийг надтай хамт энэ бүхнийг туулна гэж итгэж байсан юм. Би тэдний хо­хирлыг барагдуулж, тэд на­дад сэтгэлийн дэм өгч бид цаашдаа хамтдаа явна гэж хү­лээж байсан юм. Ха­рам­сал­тай нь тэгсэнгүй. Хадгаламж зээлийн хоршоо нь дам­пуурс­наас болоод шоконд орж хүний амь бүрэлгэсэн хэрэг хүртэл гарлаа шүү дээ. Тэг­дэг­гүй юмаа гэхэд уйлж хай­лаад суугаад байж болох л байсан. Гэвч би нэг ч дусал нулимс гаргахгүйгээр бүхнийг даван туулах гэж хичээж ирлээ. Надаас өөр хүн байсан бол адилхан л хохирогч гээд явах байсан байх. Тухайлбал, хэн нэгэн хүн байраа бусдад түрээслүүлчихээд байж бай­тал гал гараад хамаг юм нь шатчихвал яах байсан бол. Түрээслэгчээс л байраа тө­лүүлж авна гэх байсан шүү дээ.

-Сүхбаатарын талбайд өлсгөлөн зарласан хүмүүст та өөрийн биеэр явж очоод нэхсэн мөнгийг нь шууд өгч байсан нь бусад хохирогч­дод нөлөөлөв бололтой. Тэгээд л амандаа орсон тоогоо хэлж мөнгөө нэхэж байна шүү дээ?
-Тэр үеийн нөхцөл бай­далд өөр яах байсан юм бэ. “Хүний олон хүнээ барьдаг­гүй” гэсэн үг байдаг ч тэд олуу­лаа нийлээд намайг ба­рьж идэх шахаж байсан шүү дээ. Алхах, гишгэх газар болгонд минь дарамталж, намайг олон удаа барьцаалж, манай ажилчдыг зодож бай­лаа. Тэр өлсгөлөн зарласан хүмүүсийн дотор манайхтай огт гэрээ байгуулаагүй, лан­гуу түрээслэж байгаагүй хүн хүртэл байсан. Шоронд до­лоон жил сууж байгаад гарч ирсэн Дамдинсүрэн гэдэг хүн өлсгөлөн зарлаж байна гэж хэвтэж байгаад есөн сая төгрөг аваад л явсан.

-Саяхан нэг мэдээ ир­лээ.­ Танай компанийн ажил­­чид Чингэлтэй дүүр­гийн шүүгчид авлига өгөх гэж яваад газар дээрээ ба­ригд­лаа гэсэн мэдээлэл байна. Голомт банкнаас мөнгө аваад шүүхийн гадаа очоод өгөх гэж байхад нь Баасан тэргүүтэй нөхөд бариад авсан гэнэ үү. Одоо хэвлэлийн бага хурал зар­лаж байх шиг байна.
-Өнөөдөр наймдугаар са­рын 30. Долдугаар сарын татвараа төлөх эцсийн ху­гацаа. Татварын ерөнхий газраас “90 сая төгрөгийн татвар гарсан байна. Түү­нийгээ төл” гээд утасдаад байсан. Хэрвээ хугацаандаа татвараа төлөхгүй бол өдөр тутмын 0,3 хувиар торгууль боддог юм. Үүнийг татвар төлдөг хүн бүхэн мэднэ. Тэгээд манай гүйцэтгэх за­хирал, мөнгөн гүйлгээний нярав хоёр татварын нэхэмж­лэлээ авахаар явж байгаад тэдэнд бүтэн зургаан цагийн турш барьцаалагдсан байна. Татварын ерөнхий газар Чин­гэлтэй дүүргийн шүүхийн хажуу талд байдаг шүү дээ. Бас машиныг нь эвдчихсэн гэсэн. Тэд нар ажилчдыг хахууль өгөхөөр машиндаа мөнгөтэй явж байсан гэж бодсон бололтой. Цагдаа дуудаад сайн дураараа нэг­жүүлье гэж гуйхад цаг­даа­гийн­хан “прокурорын зөвшөөрөл­гүйгээр хүнийг нэгжиж болох­гүй ээ” гээд нэгжээгүй юм байна. Тэгэхээр нь Баасан нарт машинаа нэгжүүлье гэхэд нь тэд ч бас нэгжихгүй гээд яваад өгсөн байна шүү дээ. Өдөр тутмын ажлаа хийгээд явж байгаа хүнийг ингэж гүтгэж, гэмт хэрэгт хардаж, эрх чөлөөнд нь хал­дан барьцаалж болохгүй биз дээ. Ер нь ганц энэ ч биш шүүх хурлын үеэр ажилдаа ирж явсан нэг шүүгчийн машин руучулуу шидээд шилийг нь хагалчихаж байна билээ. Үүнээс өмнө манай ажилчдыг зодох, ганц нэгээр нь ажлынх нь өрөөнөөс гаргахгүй хэдэн цагаар хорих гээд олон бал­мад үйлдэл гаргаж л байсан. Надад өдөрт 10 гаруй гэрээс­лэл гардуулж, янз бүрээр заналхийлж бас барьцаалдаг байлаа. Өнөөдөр ч гэсэн ма­най гэрийн гадаа хоёр машин ээлжилж жижүүрлээд л бай­на. Амь насанд заналхийлсэн болохоор гэрээсээ ч гарч чадахгүй байна шүү дээ. Уг нь хүнийг амь насанд нь халдахаар заналхийлсэн бол Эрүүгийн хуулийн 189 дүгээр зүйлийн 2-т зааснаар танхайн хэрэг гэж үздэг юм билээ.

-Таныг хангалттай за­нал­хийллээ. Гэтэл яагаад хуулийн заалт үйлчлэхгүй байгаа юм бэ?
-Ганц надад ч биш цагдаа, шүүгч нарт ч үйлчлэхгүй байна шүү дээ. Тэд ч бас зодуулж доромжлуулж занал­хийлэлд өртлөө. Хэн нэгний амь насанд халдахад тун ойрхон байна.

-Одоо та болон таны гэр бүл хамгаалалтад байгаа юу?
-Үгүй. Бидэнд яалаа гэж цагдаагаас хамгаалалт өгөх вэ дээ. Хувиараа хамгаалалт авсан байгаа.

-Та одоо тэдгээр хүмүү­сийн хохирлыг барагдуу­лахад бэлэн үү?
-Бэлэн байгаа. Гагцхүү хохирлоо үнэн зөвөөр тооцож нэхэмжлэхийг л хүсч байна. Бас нэг зүйлийг хэлэх хэрэг­тэй байх. Манай улс бол ар­д­чил­сан улс. Ардчилсан ний­гэмд хуулиа дээдэлж амьдрах ёстой. Түүнээс хэн дуртай нь хуулиа зөрчиж юу дуртайгаа хийж болохгүй шүү дээ. Хэр­вээ хуулиа дээдлэхгүй дур дураараа авирлах юм бол ардчилал биш анархи руу явах болино. Хүмүүнлэг энэ­рэн­гүй ардчилсан нийгэм тогтоохын тулд хуульт ёсоо чанд сахиж түүнийг дээдлэх ёстой. Тий­мээс шүүхийн шийдвэрийг хоёр тал хүн­дэтгэж үзэхээс өөр аргагүй. Шүүхийн шийд­вэр заавал таалагдах албагүй шүү дээ. Хэрвээ таалаг­даа­гүй бол хүч хэрэглэж, үймээн дэгдээх биш дараагийн шат­ны шүү­хэд давж заал­дахаас өөр ар­гагүй. Надад ч гэсэн шүүхийн шийд­вэр зуун хувь таалаг­даагүй. Би жил найман сарын хугацаанд ганцхан зүйлийн төлөө л явсан. Гал гарсан шалтгаан нөхцөл, эзэн хол­богдогчийг нь л тогтоох надад чухал байсан. Гэтэл аль аль нь тогтоогдсонгүй. Би сэтгэл ханамжгүй байна.

Л.Мөнхбаясгалан