Энэ өглөө эртлэн босоод гартал хамар хашааны эмээ хураалгаатай банзан дээрээ гарчихсан цайныхаа дээжийг тэнгэр хангайдаа өргөж харагдлаа. Энэ сацуу "Нээрээ өнөөдөр чинь Богдзонховын жанч халсан өдөр, зулын 25 гээч нь шүү дээ. Бас өдөр шөнө тэнцэж, ес эхэлж байгаа " гэж бодогдов. Буддын шашинт монгол хүн, айлын эзэгтэй байна даа хөрш эмээгээс дутах нь юу байхав нар дээшилж байхад цайныхаа дээжийг өргөж амжлаа. Зул өргөж, арц, хүж уугиулаад "Гандантэгчинлэн хийдэд ирэхэд хөл хөдөлгөөн ихтэй, хүслээ шивнэдэг улаан хүрэн модыг тойрсон хүн ч олон. "Будаа аваарай, будаа ааваарай гэж энд, тэндгүй хүүхдүүд гүйлдэнэ. Хүн олон болохоор дайжсан юм байлгүй нэг хэсэг "Хятадууд Гандангийн тагтаагаар хооллоод дуусч байна, Тагтаанууд зөндөө өлсчихсөн байна лээ" гэх, харин шуугианы эзэд болсон өнөө тагтаанууд алга. Гэсэн ч хүмүүс арвай буудай зарсаар л газраар нэг шар будаа, арвай тархсан харагдана.
Гандантэгчинлэн хийдийн зүүн хаалганы ойролцоо байрлах “Гунгаачойнлин” дацанд ороход урт дараалалтай, лам банди нар янз бүрийн хоолойгоор ном унших аж. Тэдний дунд нэгэн шар хүн "Мандал уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй" хэмээн даллахад дугаарт зогсох улс бүгд танхимын голоор зогсож төдөлгүй буяны ном "Мандал"-ыг уншиж зарим сүсэгтэн олон лам банди нарын гарыг цайлгаж чихэр жимс, боов шоовхон өгч байв. Цөгцөндөө тос хийж зул өргөхөд бэлэн болгоод аваад ирсэн эмээ өвөө, залуус ч олон харагд-сан. Тэд бурхан тахилын өмнө хэд гурван төгрөг тавиад дээр нь зулаа тавьж өргөнгөө гурвантаа залбирч өөрсдийн мэддэг маань мэгзэмээ амандаа уншиж, хүрд эргүүлж, наминчилж явсаар үүдээр гарахдаа араараа ухарч гарч байгаа нь тэдний хэр сүсэгтэй, хэрхэн үнэн сэтгэлээсээ залбирч, сүсэглэж буйг нь илчилж байлаа.
Бид мэддэг юм шиг хэрнээ мэдэхгүйгээр нэгэн зан үйлийг дагалдаад байна уу даа гэсэн бодол зурсхийв. Сүсэгтэн олныг ажиглаж нэлээд зогслоо. Үнэхээр бид хоёр өөр зүйлийг нэг мэт ойлгоод байх шиг. Бичигч би бээр ч бас нэг их сайн мэдэхгүй байснаа нуух юун. Ингээд хүмүүс ямар ойлголттой байдгийг сонирхлоо.
Ц.Цэвээн: Мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ
-Эгч ээ. Өнөөдөр ямар өдөр юм бэ?
-Зулын хорин таван.
-Яагаад "зулын хорин таван" гээд байгаа учрыг та мэдэх үү. Энэ өдөр хүмүүс яах ёстой юм бэ?
-Намайг бага байхад л эмээ, өвөө, ээж, аав маань ингэж хэлдэг байсан. Яагаад зулын хорин таван гээд байгааг нь мэдэхгүй. Гэхдээ л үе уламжлаад зулаа өргөж мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ. Нөгөө бурхан багшийн өдөр гэдэг нь арай биш. Богд зонховын өдөр гээд байсан. Нарийн учрыг нь мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан л зул өргөж буян хийх ёстой өдөр юмдаг.
-Ийм өдрүүдэд таны орлого бусад өдрөөс арай илүү байна биз?
-Чамлаж болохгүй ээ. Гайгүй шүү.
-Та нэг килограмм арвайг хэдэн төгрөгөөр авч хэдэн төгрөгийн ашигтай ажилладаг вэ. Хүйтэнд ингэж зогсох хэцүү дээ?
-1500 төгрөгөөр авдаг. 2500 төгрөг болно. Орлого янз янзаа. Өдөртөө бол 1000 төгрөг хийчихнэ шүү. Би заримдаа зогсоод заримдаа зогсдоггүй болохоор сайн мэдэхгүй бай-на. Тэр баруун хаалган дээр Н.Банзрагч гэж нэг өвөө бий. Тэр хүн сайн мэдэж байгаа.
Цүнхээ ардаа үүрчихсэн, хүрдэнд хүрэхгүй байж томчуудын дунд орчихоод хүрд эргүүлж, жаахан гацаа үүсгэн бусдыг хүлээлгэх бяцхан хүүгээс ийн асуулаа.
-Миний дүүгийн нэрийг хэн гэдэг вэ?
-Азжаргал. Э.Азжаргал гэдэг.
-Хичээлдээ явж байгаа юм уу, тарчихсан уу, аль сургуульд сурдаг юм бэ?
-1д ангид сурдаг. 97-д. Тарцан. Тараад залбирах гэж яваа.
-Өнөөдөр залбирдаг өдөр юм уу, ямар өдөр юм бэ?
-Тийм. Залбирдаг өдөр. Манай ээж бас залбирч байгаа.
-Залбирахдаа чи юу бодох вэ?
-Онц сурна гэж бодно. Тэгээд бас өнөөдөр зулын хорин таван гэсэн. Залбираад хоол идэхгүй.
-Хоол идэхгүй болохоор өлсөнө шүү дээ?
-Үгүй ээ. Махан хоол идэхгүй болохоор буян болдог гэсэн.
-Аан за ойлголоо. Чи ийм өдөр болохоор залбираад л байх уу?
-Зөндөө залбирна. Том болсон хойноо ч залбирна.
Б.Жадамба: Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх
-Уучлаарай энэ өдрийг та өөрийнхөөрөө тайлбарлахгүй юу. Энэ өдөр яах ёстой юм бол оо?
-Зулын хорин таван гэдэг нь Богд зонховын жанч халсан өдөр. Буян сайн хийх ёстой.
-Тэгвэл бурхан багшийн жанч халсан өдөр гэдэг нь...?
-Бас адилхан л өдөр байх. Ямар ч байсан энэ хоёр өдөр буян сайн хийвэл өөрт тустай.
-Өөрт тустай байгаа нь мэдрэгддэг үү?
-Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх. Надад бол сайхан л байдаг.
-Буян хийнэ гэхээрээ яаж хийдэг юм бэ?
-Буян хурах ном сайн уншуулдаг. Бас бусдад буян хийх хэрэгтэй.
-Бусдад буян хийнэ гэхээр яах хэрэг вэ?
-Уурлахгүй уцаарлахгүй, хараал ч юм уу муу үг хэлэхгүй, бусдын гэмийг уучилж болно. Тэгээд зул сайн өргөх хэрэгтэй. Нэг зул өргөх нь мянган маань уншсантай тэнцдэг гэсэн.
Хүн бүр өөр өөрсдийнхөөрөө хүлээн авч буй нь тэдний мэдлэг, сүсэг бишрэлтэй холбоотой аж. "Зулын хорин таван", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр " гэж хүмүүс ярьдаг, залбирдаг, маань мэгзэм уншиж, мацаг барьдаг. Тэгвэл энэ өдөр буддын шашинт монголчууд чухам яах ёстой талаар ном, хурал хурж, хурсан олонд буян үйлдэж буй "Гунгаачойнлин" дацангийн их гэсгүй Л.Энэбиштогтохтой уулзаж ярилцлаа.
-"Зулын хорин таван", "Богд зонховын жанч халсан өдөр", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр" гэх юм. Өнөөдөр ямар өдөр нь болж байна вэ. Та хамгийн энгийн, ойлгомжтойгоор тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Өвлийн эхэн сарын 25-н Богд зонховын жанч халсан өдөр буюу төрсөн өдөр нь тохиож байгаа тул "Зулын хорин таван" гэж буй юм. Богд зонховыг жанч халахад шавь нар нь 49 хоногийн турш буян хийж, зул барьсан гэдэг. Түүнээс нааш уламжлан буддын шашинтай халимаг, буриадууд тэмдэглэсээр ирсэн түүхтэй. Зонхов гэдэг чинь Төвдийн бурхан шүү дээ. Манайхаар бол Өндөр гэгээн гэдэг шиг. Бүх л буддын шашинтан нэгэн зан үйлийг үйлддэг.
-Буддын шашинтнууд энэ өдөр яах ёстой юм бэ?
-Буян их хийх нь зохилдолтой. Өчүүхэн төдий инээмсэглэх нь ч буян болдог юм. Сайхан инээмсэглэдэг хүн хойд насандаа сайхан төрдөг, буян их хийдэг хүн баян төрдөг. Мөн мацаг барьдаг. Мацаг барина гэдэг маань цаад утгаараа амьтны амийг хэлтрүүлж байна гэсэн үг. Хойд насандаа сайн сайхан төрж, сайн явахыг хүсвэл энэ насандаа буян сайн хийж үнэн голоосоо сүсэглэх хэрэгтэй шүү дээ.
-Та түрүүн "Мандал" уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй гэж байсан. Энэ ном ямар утга учиртай вэ?
-Бурхандаа тахил, мандал өргөж байгаа юм. Хүн болгон л мэднэ дээ. Зул сайн барих хэрэгтэй. Зул нь хүний билгийн нүдийг нээж өгдөг, ирээдүйг гэрэлтүүлж ном эрдэм сурахад ач тустай гэдэг юм.
-Дацангийн нэрийг монголчилбол ямар утга илэрхийлдэг вэ?
-Хотлоороо баясах номын орон гэсэн үг.
С.Туул
Гандантэгчинлэн хийдийн зүүн хаалганы ойролцоо байрлах “Гунгаачойнлин” дацанд ороход урт дараалалтай, лам банди нар янз бүрийн хоолойгоор ном унших аж. Тэдний дунд нэгэн шар хүн "Мандал уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй" хэмээн даллахад дугаарт зогсох улс бүгд танхимын голоор зогсож төдөлгүй буяны ном "Мандал"-ыг уншиж зарим сүсэгтэн олон лам банди нарын гарыг цайлгаж чихэр жимс, боов шоовхон өгч байв. Цөгцөндөө тос хийж зул өргөхөд бэлэн болгоод аваад ирсэн эмээ өвөө, залуус ч олон харагд-сан. Тэд бурхан тахилын өмнө хэд гурван төгрөг тавиад дээр нь зулаа тавьж өргөнгөө гурвантаа залбирч өөрсдийн мэддэг маань мэгзэмээ амандаа уншиж, хүрд эргүүлж, наминчилж явсаар үүдээр гарахдаа араараа ухарч гарч байгаа нь тэдний хэр сүсэгтэй, хэрхэн үнэн сэтгэлээсээ залбирч, сүсэглэж буйг нь илчилж байлаа.
Бид мэддэг юм шиг хэрнээ мэдэхгүйгээр нэгэн зан үйлийг дагалдаад байна уу даа гэсэн бодол зурсхийв. Сүсэгтэн олныг ажиглаж нэлээд зогслоо. Үнэхээр бид хоёр өөр зүйлийг нэг мэт ойлгоод байх шиг. Бичигч би бээр ч бас нэг их сайн мэдэхгүй байснаа нуух юун. Ингээд хүмүүс ямар ойлголттой байдгийг сонирхлоо.
Ц.Цэвээн: Мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ
-Эгч ээ. Өнөөдөр ямар өдөр юм бэ?
-Зулын хорин таван.
-Яагаад "зулын хорин таван" гээд байгаа учрыг та мэдэх үү. Энэ өдөр хүмүүс яах ёстой юм бэ?
-Намайг бага байхад л эмээ, өвөө, ээж, аав маань ингэж хэлдэг байсан. Яагаад зулын хорин таван гээд байгааг нь мэдэхгүй. Гэхдээ л үе уламжлаад зулаа өргөж мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ. Нөгөө бурхан багшийн өдөр гэдэг нь арай биш. Богд зонховын өдөр гээд байсан. Нарийн учрыг нь мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан л зул өргөж буян хийх ёстой өдөр юмдаг.
-Ийм өдрүүдэд таны орлого бусад өдрөөс арай илүү байна биз?
-Чамлаж болохгүй ээ. Гайгүй шүү.
-Та нэг килограмм арвайг хэдэн төгрөгөөр авч хэдэн төгрөгийн ашигтай ажилладаг вэ. Хүйтэнд ингэж зогсох хэцүү дээ?
-1500 төгрөгөөр авдаг. 2500 төгрөг болно. Орлого янз янзаа. Өдөртөө бол 1000 төгрөг хийчихнэ шүү. Би заримдаа зогсоод заримдаа зогсдоггүй болохоор сайн мэдэхгүй бай-на. Тэр баруун хаалган дээр Н.Банзрагч гэж нэг өвөө бий. Тэр хүн сайн мэдэж байгаа.
Цүнхээ ардаа үүрчихсэн, хүрдэнд хүрэхгүй байж томчуудын дунд орчихоод хүрд эргүүлж, жаахан гацаа үүсгэн бусдыг хүлээлгэх бяцхан хүүгээс ийн асуулаа.
-Миний дүүгийн нэрийг хэн гэдэг вэ?
-Азжаргал. Э.Азжаргал гэдэг.
-Хичээлдээ явж байгаа юм уу, тарчихсан уу, аль сургуульд сурдаг юм бэ?
-1д ангид сурдаг. 97-д. Тарцан. Тараад залбирах гэж яваа.
-Өнөөдөр залбирдаг өдөр юм уу, ямар өдөр юм бэ?
-Тийм. Залбирдаг өдөр. Манай ээж бас залбирч байгаа.
-Залбирахдаа чи юу бодох вэ?
-Онц сурна гэж бодно. Тэгээд бас өнөөдөр зулын хорин таван гэсэн. Залбираад хоол идэхгүй.
-Хоол идэхгүй болохоор өлсөнө шүү дээ?
-Үгүй ээ. Махан хоол идэхгүй болохоор буян болдог гэсэн.
-Аан за ойлголоо. Чи ийм өдөр болохоор залбираад л байх уу?
-Зөндөө залбирна. Том болсон хойноо ч залбирна.
Б.Жадамба: Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх
-Уучлаарай энэ өдрийг та өөрийнхөөрөө тайлбарлахгүй юу. Энэ өдөр яах ёстой юм бол оо?
-Зулын хорин таван гэдэг нь Богд зонховын жанч халсан өдөр. Буян сайн хийх ёстой.
-Тэгвэл бурхан багшийн жанч халсан өдөр гэдэг нь...?
-Бас адилхан л өдөр байх. Ямар ч байсан энэ хоёр өдөр буян сайн хийвэл өөрт тустай.
-Өөрт тустай байгаа нь мэдрэгддэг үү?
-Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх. Надад бол сайхан л байдаг.
-Буян хийнэ гэхээрээ яаж хийдэг юм бэ?
-Буян хурах ном сайн уншуулдаг. Бас бусдад буян хийх хэрэгтэй.
-Бусдад буян хийнэ гэхээр яах хэрэг вэ?
-Уурлахгүй уцаарлахгүй, хараал ч юм уу муу үг хэлэхгүй, бусдын гэмийг уучилж болно. Тэгээд зул сайн өргөх хэрэгтэй. Нэг зул өргөх нь мянган маань уншсантай тэнцдэг гэсэн.
Хүн бүр өөр өөрсдийнхөөрөө хүлээн авч буй нь тэдний мэдлэг, сүсэг бишрэлтэй холбоотой аж. "Зулын хорин таван", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр " гэж хүмүүс ярьдаг, залбирдаг, маань мэгзэм уншиж, мацаг барьдаг. Тэгвэл энэ өдөр буддын шашинт монголчууд чухам яах ёстой талаар ном, хурал хурж, хурсан олонд буян үйлдэж буй "Гунгаачойнлин" дацангийн их гэсгүй Л.Энэбиштогтохтой уулзаж ярилцлаа.
-"Зулын хорин таван", "Богд зонховын жанч халсан өдөр", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр" гэх юм. Өнөөдөр ямар өдөр нь болж байна вэ. Та хамгийн энгийн, ойлгомжтойгоор тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Өвлийн эхэн сарын 25-н Богд зонховын жанч халсан өдөр буюу төрсөн өдөр нь тохиож байгаа тул "Зулын хорин таван" гэж буй юм. Богд зонховыг жанч халахад шавь нар нь 49 хоногийн турш буян хийж, зул барьсан гэдэг. Түүнээс нааш уламжлан буддын шашинтай халимаг, буриадууд тэмдэглэсээр ирсэн түүхтэй. Зонхов гэдэг чинь Төвдийн бурхан шүү дээ. Манайхаар бол Өндөр гэгээн гэдэг шиг. Бүх л буддын шашинтан нэгэн зан үйлийг үйлддэг.
-Буддын шашинтнууд энэ өдөр яах ёстой юм бэ?
-Буян их хийх нь зохилдолтой. Өчүүхэн төдий инээмсэглэх нь ч буян болдог юм. Сайхан инээмсэглэдэг хүн хойд насандаа сайхан төрдөг, буян их хийдэг хүн баян төрдөг. Мөн мацаг барьдаг. Мацаг барина гэдэг маань цаад утгаараа амьтны амийг хэлтрүүлж байна гэсэн үг. Хойд насандаа сайн сайхан төрж, сайн явахыг хүсвэл энэ насандаа буян сайн хийж үнэн голоосоо сүсэглэх хэрэгтэй шүү дээ.
-Та түрүүн "Мандал" уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй гэж байсан. Энэ ном ямар утга учиртай вэ?
-Бурхандаа тахил, мандал өргөж байгаа юм. Хүн болгон л мэднэ дээ. Зул сайн барих хэрэгтэй. Зул нь хүний билгийн нүдийг нээж өгдөг, ирээдүйг гэрэлтүүлж ном эрдэм сурахад ач тустай гэдэг юм.
-Дацангийн нэрийг монголчилбол ямар утга илэрхийлдэг вэ?
-Хотлоороо баясах номын орон гэсэн үг.
С.Туул
Энэ өглөө эртлэн босоод гартал хамар хашааны эмээ хураалгаатай банзан дээрээ гарчихсан цайныхаа дээжийг тэнгэр хангайдаа өргөж харагдлаа. Энэ сацуу "Нээрээ өнөөдөр чинь Богдзонховын жанч халсан өдөр, зулын 25 гээч нь шүү дээ. Бас өдөр шөнө тэнцэж, ес эхэлж байгаа " гэж бодогдов. Буддын шашинт монгол хүн, айлын эзэгтэй байна даа хөрш эмээгээс дутах нь юу байхав нар дээшилж байхад цайныхаа дээжийг өргөж амжлаа. Зул өргөж, арц, хүж уугиулаад "Гандантэгчинлэн хийдэд ирэхэд хөл хөдөлгөөн ихтэй, хүслээ шивнэдэг улаан хүрэн модыг тойрсон хүн ч олон. "Будаа аваарай, будаа ааваарай гэж энд, тэндгүй хүүхдүүд гүйлдэнэ. Хүн олон болохоор дайжсан юм байлгүй нэг хэсэг "Хятадууд Гандангийн тагтаагаар хооллоод дуусч байна, Тагтаанууд зөндөө өлсчихсөн байна лээ" гэх, харин шуугианы эзэд болсон өнөө тагтаанууд алга. Гэсэн ч хүмүүс арвай буудай зарсаар л газраар нэг шар будаа, арвай тархсан харагдана.
Гандантэгчинлэн хийдийн зүүн хаалганы ойролцоо байрлах “Гунгаачойнлин” дацанд ороход урт дараалалтай, лам банди нар янз бүрийн хоолойгоор ном унших аж. Тэдний дунд нэгэн шар хүн "Мандал уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй" хэмээн даллахад дугаарт зогсох улс бүгд танхимын голоор зогсож төдөлгүй буяны ном "Мандал"-ыг уншиж зарим сүсэгтэн олон лам банди нарын гарыг цайлгаж чихэр жимс, боов шоовхон өгч байв. Цөгцөндөө тос хийж зул өргөхөд бэлэн болгоод аваад ирсэн эмээ өвөө, залуус ч олон харагд-сан. Тэд бурхан тахилын өмнө хэд гурван төгрөг тавиад дээр нь зулаа тавьж өргөнгөө гурвантаа залбирч өөрсдийн мэддэг маань мэгзэмээ амандаа уншиж, хүрд эргүүлж, наминчилж явсаар үүдээр гарахдаа араараа ухарч гарч байгаа нь тэдний хэр сүсэгтэй, хэрхэн үнэн сэтгэлээсээ залбирч, сүсэглэж буйг нь илчилж байлаа.
Бид мэддэг юм шиг хэрнээ мэдэхгүйгээр нэгэн зан үйлийг дагалдаад байна уу даа гэсэн бодол зурсхийв. Сүсэгтэн олныг ажиглаж нэлээд зогслоо. Үнэхээр бид хоёр өөр зүйлийг нэг мэт ойлгоод байх шиг. Бичигч би бээр ч бас нэг их сайн мэдэхгүй байснаа нуух юун. Ингээд хүмүүс ямар ойлголттой байдгийг сонирхлоо.
Ц.Цэвээн: Мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ
-Эгч ээ. Өнөөдөр ямар өдөр юм бэ?
-Зулын хорин таван.
-Яагаад "зулын хорин таван" гээд байгаа учрыг та мэдэх үү. Энэ өдөр хүмүүс яах ёстой юм бэ?
-Намайг бага байхад л эмээ, өвөө, ээж, аав маань ингэж хэлдэг байсан. Яагаад зулын хорин таван гээд байгааг нь мэдэхгүй. Гэхдээ л үе уламжлаад зулаа өргөж мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ. Нөгөө бурхан багшийн өдөр гэдэг нь арай биш. Богд зонховын өдөр гээд байсан. Нарийн учрыг нь мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан л зул өргөж буян хийх ёстой өдөр юмдаг.
-Ийм өдрүүдэд таны орлого бусад өдрөөс арай илүү байна биз?
-Чамлаж болохгүй ээ. Гайгүй шүү.
-Та нэг килограмм арвайг хэдэн төгрөгөөр авч хэдэн төгрөгийн ашигтай ажилладаг вэ. Хүйтэнд ингэж зогсох хэцүү дээ?
-1500 төгрөгөөр авдаг. 2500 төгрөг болно. Орлого янз янзаа. Өдөртөө бол 1000 төгрөг хийчихнэ шүү. Би заримдаа зогсоод заримдаа зогсдоггүй болохоор сайн мэдэхгүй бай-на. Тэр баруун хаалган дээр Н.Банзрагч гэж нэг өвөө бий. Тэр хүн сайн мэдэж байгаа.
Цүнхээ ардаа үүрчихсэн, хүрдэнд хүрэхгүй байж томчуудын дунд орчихоод хүрд эргүүлж, жаахан гацаа үүсгэн бусдыг хүлээлгэх бяцхан хүүгээс ийн асуулаа.
-Миний дүүгийн нэрийг хэн гэдэг вэ?
-Азжаргал. Э.Азжаргал гэдэг.
-Хичээлдээ явж байгаа юм уу, тарчихсан уу, аль сургуульд сурдаг юм бэ?
-1д ангид сурдаг. 97-д. Тарцан. Тараад залбирах гэж яваа.
-Өнөөдөр залбирдаг өдөр юм уу, ямар өдөр юм бэ?
-Тийм. Залбирдаг өдөр. Манай ээж бас залбирч байгаа.
-Залбирахдаа чи юу бодох вэ?
-Онц сурна гэж бодно. Тэгээд бас өнөөдөр зулын хорин таван гэсэн. Залбираад хоол идэхгүй.
-Хоол идэхгүй болохоор өлсөнө шүү дээ?
-Үгүй ээ. Махан хоол идэхгүй болохоор буян болдог гэсэн.
-Аан за ойлголоо. Чи ийм өдөр болохоор залбираад л байх уу?
-Зөндөө залбирна. Том болсон хойноо ч залбирна.
Б.Жадамба: Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх
-Уучлаарай энэ өдрийг та өөрийнхөөрөө тайлбарлахгүй юу. Энэ өдөр яах ёстой юм бол оо?
-Зулын хорин таван гэдэг нь Богд зонховын жанч халсан өдөр. Буян сайн хийх ёстой.
-Тэгвэл бурхан багшийн жанч халсан өдөр гэдэг нь...?
-Бас адилхан л өдөр байх. Ямар ч байсан энэ хоёр өдөр буян сайн хийвэл өөрт тустай.
-Өөрт тустай байгаа нь мэдрэгддэг үү?
-Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх. Надад бол сайхан л байдаг.
-Буян хийнэ гэхээрээ яаж хийдэг юм бэ?
-Буян хурах ном сайн уншуулдаг. Бас бусдад буян хийх хэрэгтэй.
-Бусдад буян хийнэ гэхээр яах хэрэг вэ?
-Уурлахгүй уцаарлахгүй, хараал ч юм уу муу үг хэлэхгүй, бусдын гэмийг уучилж болно. Тэгээд зул сайн өргөх хэрэгтэй. Нэг зул өргөх нь мянган маань уншсантай тэнцдэг гэсэн.
Хүн бүр өөр өөрсдийнхөөрөө хүлээн авч буй нь тэдний мэдлэг, сүсэг бишрэлтэй холбоотой аж. "Зулын хорин таван", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр " гэж хүмүүс ярьдаг, залбирдаг, маань мэгзэм уншиж, мацаг барьдаг. Тэгвэл энэ өдөр буддын шашинт монголчууд чухам яах ёстой талаар ном, хурал хурж, хурсан олонд буян үйлдэж буй "Гунгаачойнлин" дацангийн их гэсгүй Л.Энэбиштогтохтой уулзаж ярилцлаа.
-"Зулын хорин таван", "Богд зонховын жанч халсан өдөр", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр" гэх юм. Өнөөдөр ямар өдөр нь болж байна вэ. Та хамгийн энгийн, ойлгомжтойгоор тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Өвлийн эхэн сарын 25-н Богд зонховын жанч халсан өдөр буюу төрсөн өдөр нь тохиож байгаа тул "Зулын хорин таван" гэж буй юм. Богд зонховыг жанч халахад шавь нар нь 49 хоногийн турш буян хийж, зул барьсан гэдэг. Түүнээс нааш уламжлан буддын шашинтай халимаг, буриадууд тэмдэглэсээр ирсэн түүхтэй. Зонхов гэдэг чинь Төвдийн бурхан шүү дээ. Манайхаар бол Өндөр гэгээн гэдэг шиг. Бүх л буддын шашинтан нэгэн зан үйлийг үйлддэг.
-Буддын шашинтнууд энэ өдөр яах ёстой юм бэ?
-Буян их хийх нь зохилдолтой. Өчүүхэн төдий инээмсэглэх нь ч буян болдог юм. Сайхан инээмсэглэдэг хүн хойд насандаа сайхан төрдөг, буян их хийдэг хүн баян төрдөг. Мөн мацаг барьдаг. Мацаг барина гэдэг маань цаад утгаараа амьтны амийг хэлтрүүлж байна гэсэн үг. Хойд насандаа сайн сайхан төрж, сайн явахыг хүсвэл энэ насандаа буян сайн хийж үнэн голоосоо сүсэглэх хэрэгтэй шүү дээ.
-Та түрүүн "Мандал" уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй гэж байсан. Энэ ном ямар утга учиртай вэ?
-Бурхандаа тахил, мандал өргөж байгаа юм. Хүн болгон л мэднэ дээ. Зул сайн барих хэрэгтэй. Зул нь хүний билгийн нүдийг нээж өгдөг, ирээдүйг гэрэлтүүлж ном эрдэм сурахад ач тустай гэдэг юм.
-Дацангийн нэрийг монголчилбол ямар утга илэрхийлдэг вэ?
-Хотлоороо баясах номын орон гэсэн үг.
С.Туул
Гандантэгчинлэн хийдийн зүүн хаалганы ойролцоо байрлах “Гунгаачойнлин” дацанд ороход урт дараалалтай, лам банди нар янз бүрийн хоолойгоор ном унших аж. Тэдний дунд нэгэн шар хүн "Мандал уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй" хэмээн даллахад дугаарт зогсох улс бүгд танхимын голоор зогсож төдөлгүй буяны ном "Мандал"-ыг уншиж зарим сүсэгтэн олон лам банди нарын гарыг цайлгаж чихэр жимс, боов шоовхон өгч байв. Цөгцөндөө тос хийж зул өргөхөд бэлэн болгоод аваад ирсэн эмээ өвөө, залуус ч олон харагд-сан. Тэд бурхан тахилын өмнө хэд гурван төгрөг тавиад дээр нь зулаа тавьж өргөнгөө гурвантаа залбирч өөрсдийн мэддэг маань мэгзэмээ амандаа уншиж, хүрд эргүүлж, наминчилж явсаар үүдээр гарахдаа араараа ухарч гарч байгаа нь тэдний хэр сүсэгтэй, хэрхэн үнэн сэтгэлээсээ залбирч, сүсэглэж буйг нь илчилж байлаа.
Бид мэддэг юм шиг хэрнээ мэдэхгүйгээр нэгэн зан үйлийг дагалдаад байна уу даа гэсэн бодол зурсхийв. Сүсэгтэн олныг ажиглаж нэлээд зогслоо. Үнэхээр бид хоёр өөр зүйлийг нэг мэт ойлгоод байх шиг. Бичигч би бээр ч бас нэг их сайн мэдэхгүй байснаа нуух юун. Ингээд хүмүүс ямар ойлголттой байдгийг сонирхлоо.
Ц.Цэвээн: Мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ
-Эгч ээ. Өнөөдөр ямар өдөр юм бэ?
-Зулын хорин таван.
-Яагаад "зулын хорин таван" гээд байгаа учрыг та мэдэх үү. Энэ өдөр хүмүүс яах ёстой юм бэ?
-Намайг бага байхад л эмээ, өвөө, ээж, аав маань ингэж хэлдэг байсан. Яагаад зулын хорин таван гээд байгааг нь мэдэхгүй. Гэхдээ л үе уламжлаад зулаа өргөж мэддэг мааниа уншсаар л ирлээ. Нөгөө бурхан багшийн өдөр гэдэг нь арай биш. Богд зонховын өдөр гээд байсан. Нарийн учрыг нь мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан л зул өргөж буян хийх ёстой өдөр юмдаг.
-Ийм өдрүүдэд таны орлого бусад өдрөөс арай илүү байна биз?
-Чамлаж болохгүй ээ. Гайгүй шүү.
-Та нэг килограмм арвайг хэдэн төгрөгөөр авч хэдэн төгрөгийн ашигтай ажилладаг вэ. Хүйтэнд ингэж зогсох хэцүү дээ?
-1500 төгрөгөөр авдаг. 2500 төгрөг болно. Орлого янз янзаа. Өдөртөө бол 1000 төгрөг хийчихнэ шүү. Би заримдаа зогсоод заримдаа зогсдоггүй болохоор сайн мэдэхгүй бай-на. Тэр баруун хаалган дээр Н.Банзрагч гэж нэг өвөө бий. Тэр хүн сайн мэдэж байгаа.
Цүнхээ ардаа үүрчихсэн, хүрдэнд хүрэхгүй байж томчуудын дунд орчихоод хүрд эргүүлж, жаахан гацаа үүсгэн бусдыг хүлээлгэх бяцхан хүүгээс ийн асуулаа.
-Миний дүүгийн нэрийг хэн гэдэг вэ?
-Азжаргал. Э.Азжаргал гэдэг.
-Хичээлдээ явж байгаа юм уу, тарчихсан уу, аль сургуульд сурдаг юм бэ?
-1д ангид сурдаг. 97-д. Тарцан. Тараад залбирах гэж яваа.
-Өнөөдөр залбирдаг өдөр юм уу, ямар өдөр юм бэ?
-Тийм. Залбирдаг өдөр. Манай ээж бас залбирч байгаа.
-Залбирахдаа чи юу бодох вэ?
-Онц сурна гэж бодно. Тэгээд бас өнөөдөр зулын хорин таван гэсэн. Залбираад хоол идэхгүй.
-Хоол идэхгүй болохоор өлсөнө шүү дээ?
-Үгүй ээ. Махан хоол идэхгүй болохоор буян болдог гэсэн.
-Аан за ойлголоо. Чи ийм өдөр болохоор залбираад л байх уу?
-Зөндөө залбирна. Том болсон хойноо ч залбирна.
Б.Жадамба: Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх
-Уучлаарай энэ өдрийг та өөрийнхөөрөө тайлбарлахгүй юу. Энэ өдөр яах ёстой юм бол оо?
-Зулын хорин таван гэдэг нь Богд зонховын жанч халсан өдөр. Буян сайн хийх ёстой.
-Тэгвэл бурхан багшийн жанч халсан өдөр гэдэг нь...?
-Бас адилхан л өдөр байх. Ямар ч байсан энэ хоёр өдөр буян сайн хийвэл өөрт тустай.
-Өөрт тустай байгаа нь мэдрэгддэг үү?
-Өөрийн сүсгээс л шалтгаалах байх. Надад бол сайхан л байдаг.
-Буян хийнэ гэхээрээ яаж хийдэг юм бэ?
-Буян хурах ном сайн уншуулдаг. Бас бусдад буян хийх хэрэгтэй.
-Бусдад буян хийнэ гэхээр яах хэрэг вэ?
-Уурлахгүй уцаарлахгүй, хараал ч юм уу муу үг хэлэхгүй, бусдын гэмийг уучилж болно. Тэгээд зул сайн өргөх хэрэгтэй. Нэг зул өргөх нь мянган маань уншсантай тэнцдэг гэсэн.
Хүн бүр өөр өөрсдийнхөөрөө хүлээн авч буй нь тэдний мэдлэг, сүсэг бишрэлтэй холбоотой аж. "Зулын хорин таван", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр " гэж хүмүүс ярьдаг, залбирдаг, маань мэгзэм уншиж, мацаг барьдаг. Тэгвэл энэ өдөр буддын шашинт монголчууд чухам яах ёстой талаар ном, хурал хурж, хурсан олонд буян үйлдэж буй "Гунгаачойнлин" дацангийн их гэсгүй Л.Энэбиштогтохтой уулзаж ярилцлаа.
-"Зулын хорин таван", "Богд зонховын жанч халсан өдөр", "Бурхан багшийн их дүйцсэн өдөр" гэх юм. Өнөөдөр ямар өдөр нь болж байна вэ. Та хамгийн энгийн, ойлгомжтойгоор тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Өвлийн эхэн сарын 25-н Богд зонховын жанч халсан өдөр буюу төрсөн өдөр нь тохиож байгаа тул "Зулын хорин таван" гэж буй юм. Богд зонховыг жанч халахад шавь нар нь 49 хоногийн турш буян хийж, зул барьсан гэдэг. Түүнээс нааш уламжлан буддын шашинтай халимаг, буриадууд тэмдэглэсээр ирсэн түүхтэй. Зонхов гэдэг чинь Төвдийн бурхан шүү дээ. Манайхаар бол Өндөр гэгээн гэдэг шиг. Бүх л буддын шашинтан нэгэн зан үйлийг үйлддэг.
-Буддын шашинтнууд энэ өдөр яах ёстой юм бэ?
-Буян их хийх нь зохилдолтой. Өчүүхэн төдий инээмсэглэх нь ч буян болдог юм. Сайхан инээмсэглэдэг хүн хойд насандаа сайхан төрдөг, буян их хийдэг хүн баян төрдөг. Мөн мацаг барьдаг. Мацаг барина гэдэг маань цаад утгаараа амьтны амийг хэлтрүүлж байна гэсэн үг. Хойд насандаа сайн сайхан төрж, сайн явахыг хүсвэл энэ насандаа буян сайн хийж үнэн голоосоо сүсэглэх хэрэгтэй шүү дээ.
-Та түрүүн "Мандал" уншуулах хүмүүс наашаа ирээрэй гэж байсан. Энэ ном ямар утга учиртай вэ?
-Бурхандаа тахил, мандал өргөж байгаа юм. Хүн болгон л мэднэ дээ. Зул сайн барих хэрэгтэй. Зул нь хүний билгийн нүдийг нээж өгдөг, ирээдүйг гэрэлтүүлж ном эрдэм сурахад ач тустай гэдэг юм.
-Дацангийн нэрийг монголчилбол ямар утга илэрхийлдэг вэ?
-Хотлоороо баясах номын орон гэсэн үг.
С.Туул