Монгол Улсын Их Хурлын 2022 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 14 дүгээр тогтоолоор байгуулагдсан “Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүн, зээл олголт, эргэн төлөлтийн явцын талаар Хянан шалгах үүрэг бүхий түр хороо”-ны Нотлох баримтыг шинжлэн судлах хоёр дахь шатны сонсгол өнөөдөр /2023.02.08/ Төрийн ордонд үргэлжилж байна. Өнөөдрийн сонсголын нотлох баримтын хүрээнд шинжлэн судлах эхний асуудал нь: 

• Сайншанд Аж үйлдвэрийн цогцолбор ТӨХХК-д Хөгжлийн банкнаас олгосон  санхүүжилтийн тухай байв. Тус банкнаас 2014 онд 8.1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийсний 28 хувь нь л зориулалтаараа зарцуулагдсан гэх дүгнэлтийн шинжээч танилцуулав.
• Мөн Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолборын дансанд өнөөдрийн байдлаар 1.9 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэл байгаа нь төсвийн мөнгө хяналтгүй байгааг харуулж байна гэсэн.

Сонсголд тухайн үед ҮХАА-н сайдаар ажиллаж байсан Х.Баттулга ирж, тайлбар мэдээлэл өгсөн бөгөөд тэрбээр энэ төсөл нь улсын хөгжилд хувь нэмэр оруулах өгөөжтэй ажил байсан, одоо ч үргэлжлүүлэх боломжтой хэмээн онцлон хэлсэн.

Засгийн газраас Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулах төслийг татан буулгах шийдвэр гаргасан. Гэвч өр төлбөртэй холбоотой асуудлууд байгаа учир өнөөдрийг хүртэл хараахан татан буулгаагүй гэж Сангийн яамны газрын дарга Ц.Баяр-Эрдэнэ тайлбарлав. 

Сонсголын үеэр УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд асуулт тавихын өмнө “Х.Баттулга ерөнхийлөгч бидний дунд ямар нэг хувийн таагүй харилцаа байхгүй” хэмээгээд түүнд хандахад Х.Баттулга мөн нотлов.

Т.ДОРЖХАНД: ТАНЫ ХИЙСЭН ТӨСӨЛ ҮР ДҮНГҮЙ ЦААС БОЛСОН ГЭХ ШИНЖЭЭЧИЙН ДҮГНЭЛТ ГАРСАН БАЙНА

УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд, Монгол Улс бол маш том зах зээлийн дунд байрладаг учир аж үйлдвэрээ хөгжүүлэх ёстой гэдэгтэй санал нэг байна. Гэхдээ ийм гоё төсөл хийхэд мөнгө хэрэгтэй. Таны энэ тооцооллоор бол 5-9 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй гэжээ. Үүний 34 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар санхүүжүүлнэ, хамгийн багадаа 2 тэрбум доллар хэрэгтэй гэсэн байна.

Үлдсэн 66 хувийг гадны хөрөнгө оруулагч, хувийн хэвшлийнхэн хийнэ гэсэн байна. Энэ талаар хөрөнгө оруулагчидтай ярьсан, баталгаажуулсан зүйл байна уу? Мөн 2 тэрбум доллараас улсын ямар эх үүсвэрээс гаррах бодитой төлөвлөсөн зүйл байна уу? Мөнгөгүй бол ямар ч сайхан төсөл явахгүй шүү дээ. Таны хийсэн төсөл чинь ямар ч үр дүнгүй цаас болсон гэсэн шинжээчийн дүгнэлт гарсан байна.

Х.Баттулга, Тайлбар хэлэх боломж олдлоо, баярлалаа. 2 тэрбум ам.доллараа олоод хөрөнгө оруулалт хийчихсээн, Доржханд аа! Газрын асуудлаа шийдээд авто зам, төмөр замаа барьсан, усны асуудлаа шийдлээ. Үүнийг Монгол Улсын засгийн газар 2 тэрбум доллараар үнэлж болно. Одоо 66 хувь дээрээ гадны хөрөнгө оруулагчидтай өмнө нь эхлүүлсэн яриагаа сэргээх ярих ёстой. Энэ бол зүгээр нэг гоё макет, цаас биш. Өөрөө олон улсын санхүүгийн байгууллагад ажилладаг хүн, мэргэжлийн өндөр түвшний хүмүүс цаасыг гоё гэж ярьдаггүй. Энэ “цаасанд” үндэслэн Монгол Улс Чингис бондын 1.5 тэрбум долларыг босгосон. Манай улсад ийм үнэ цэнтэй цаас байгаагүй юм.

Т.Доржханд, Баттулга ерөнхийлөгч өө, үр ашиггүй төсөл боллоо гэсэн шинжээчийн дүгнэлт гарсан байна. 2 тэрбум ам.долларын ажил хийсэн, Монголын тал логистикийн асуудлаа шийдсэн гэж та хэллээ. Тэгвэл тэр хөрөнгө оруулсан аж үйлдвэрийн парк нь хаана байгаа юм.

Барьсан төмөр зам нь мухар, тэр замаар тээвэр хийсэн нь хаана байгаа юм. Тэр газарт нь ус байхгүй гэсэн мэргэжилтнүүдийн дүгнэлтийг хэлж байна. Гэх мэтчилэн сайн судлахгүйгээр төсөл эхлүүлсэн юм биш үү? Тийм учраас өнөөдөр аж үйлдвэрийн паркгүй байгаа юм биш үү?

Х.БАТТУЛГА: ГАЗАР, УСНЫ АСУУДЛАА ШИЙДЭЖ, АВТО ЗАМ, ТӨМӨР ЗАМАА БАРЬСАН. ХООСОН ЦААС БИШ

Х.Баттулга, Боломжтой. Монголд хөрөнгө оруулагчдыг хөөж явуулсан нь үнэн. Одоо хөрөнгө оруулалт татахад хэцүү болсон, гэхдээ зүгээр суугаад байж болохгүй.
Доржханд Сайншандад, Алтанширээд очиж үзээгүй байх. Мухар төмөр зам гэж буруу сурталчилж байна. Ийм буруу сурталчилдаг хэдхэн хүн байдаг. Энд ойлголтын зөрүү байна.

Т.Доржханд төрийн байгууллага, Сангийн яам, олон улсын байгууллагад ажиллаж байсан хүн ийм мэдээлэлтэй байж болохгүй. Өөрөө 20 мянган төгрөгийн талх гэж байж болохгүй зүйл ярьсан. Залуу хүн, улстөрч хүн ийм мэдээлэлгүй байж болохгүй.
   
Т.Доржханд, 20 мянган төгрөгийн талхны асуудлаар би хойно мэдээлэл авсан. Энэ асуудал шалгагдаж байгаа шүү. Энэ асуудлыг орхиод төсөл рүүгээ оръё.

Төсөл яагаад явахгүй байгаа шалтгаан нь бидэнд маш чухал. Үйлдвэр байгууллаа гэхэд бүтээгдэхүүн худалдан авах зах зээл нь хэн бэ? 

Х.Баттулга, Судалгаанууд хийгдсэн, Зүүн Ази. Жишээ нь, Хятадын Манжуурт төмрийн хэрэглээ их байна. Хятадын нэг хотод л жилд 2 сая машин үйлдвэрлэж байна. Төмрийн хүдрийг бид түүхийгээр нь ухаад л хямд үнээр гаргаж байна. Маш өндөр чанартай коксжих нүүрсний үйлдвэр Тавантолгойд байна. Энэ хоёрыг холбовол ган гарна. Төмрийн хэрэглээ цаашид ч өснө. Урд хөрш дэлхийн гангийн 50 хувийг үйлдвэрлэж байна. Судалгаа маш сайн хийгдсэн. Би мөрөөдлөөрөө хөглөгдөж явдаг хүн биш. Цаг өгвөл би энэ судалгааг тайлбарлахад бэлэн байна.

Т.Доржханд, Зүүн Азийн зах зээлийг онилж байгаа тантай санал нэг байна. Товч түүх хэлэхэд, Австрали яаж хөгжсөн бэ? гэхээр Японы зах зээлд бүтээгдэхүүний гаргаж хөгжсөн. Дараа нь Хятад руу зарсан. Канад мөн Америкт бүтээгдэхүүнээ зарж хөгжсөн.
Та өмнө нь олон сувгаар төмөр зам баривал баялгаа зөөгөөд дуусна гэж та хэлсэн. “Монгол ялна” гэж та өөрөө хэлж явсан бол өнөөдөр Монгол ядууралтайгаа байна. Тэгэхээр энд зөрчил үүсэж байгааг Та тайлбарлана уу.

Х.Баттулга, Монгол Улс байгалийн баялгаараа дэлхийд 10-рт ордог. Манай улс 5000 км төмөр замтай байвал нэг улсаас хараат бус болно. Нэг улсаас нэг бүтээгдэхүүнээр хараат байгаа үед хөгжихгүй. Сая ковидын улмаас хил хаахад манайд юу болов?

Тэгэхээр төмөр зам барих нь эдийн засгийн хувьд өгөөжтэй. Хөндлөн тэнхлэгээр зүүн Ази, Төв Азийг холбох ёстой. Босоо тэнхлэгээр Евро Ази буюу Хятад Орос хоёрыг холбох ёстой. 2020 онд хоёр хөршийн худалдааны эргэлт 180-200 тэрбум долларт эргэлдэж ирлээ. Энэ тоо цаашид ч өсөх байх. Төмөр зам транзит тээврээр манай улс нэг Эрдэнэт үйлдвэрийн хэмжээний ашигтай ажиллана гэв.