Японы нийслэл Токио хотод ажилласан сэтгүүлчийн хоёр дахь тэмдэглэлээ япончуудын зочломтгой ёс, үйлчилгээний соёлын сэдвээр бичихээр шийдлээ. Тэмдэглэл маань Япон оронд очоод төрсөн сэтгэгдэл, эргэцүүлэл, түүндээ үндэслэсэн багахан хэмжээний судалгаанаас бүрдэж байгаа юм.
Японд очсон гадаад хүмүүсийн сонирхлыг хамгийн их татдаг нэг зүйл бол япончуудын “дэндүү” гэмээр эелдэг зан. Сэтгүүлч миний хувьд энэ нь Токиод буусан өдрөөс эхлээд гайхал төрүүлж байлаа. Япончууд хоорондоо, тэр тусмаа зочидтойгоо ярианы эхлэл болон төгсгөлд заавал, заримдаа бүр өгүүлбэр болгонд бөхөлзөөд байх шиг санагдав.Энэ их эелдэг зан сэтгэл хөдлөл, дотоод төлөвөө нуух гэсэн оролдлого уу, эсвэл япончууд үнэхээр ийм хүмүүс үү гэдэг нь тун сонирхолтой байлаа.
“Омотэнаси” гэдгийг голдуу “Японы зочломтгой ёс” гэж орчуулдаг аж. Гэхдээ үгийн уг утга нь дээд зэргийн эелдэг зан, орчинтойгоо зохицолд орших, сөргөлдөөнөөс зайлсхийх гэсэн үг аж. Омотэнаси бол япончуудын өдөр тутмын амьдралын хэв маяг.
Япон хүн ханиад хүрвэл бусдад халдаахгүйн тулд заавал маск зүүнэ. Гудамжинд, байгууллагын байранд, метронд гэх мэт олон газар маск зүүсэн хүмүүстэй таарч байсны учир нь энэ аж.
Япон айл гэртээ засвар хийхдээ хөршүүддээ бэлгийн ууттай угаалгын нунтаг өгнө. Учир нь хөршүүд засварын дараа барилгын тоос болсон хувцсаа угаана.
Дэлгүүр, ресторанд зочдыг бөхийн угтаж, "Ирашаймасе!" ("Тавтай морилно уу!") гэж хэлнэ.
Худалдагч мөнгөний хариулт өгөхдөө зоосыг унагахгүйн тулд үйлчлүүлэгчийн гар доор гараа дэвсэж өгнө. Худалдан авагч дэлгүүрээс гарч явахад харагдахаа болих хүртэл үүдэн дээрээсээ гаргаж өгнө. Ингэж хүндлүүлсэн хүн хариу хүндлэл үзүүлэхээс өөр аргагүй.
Хүмүүсээс гадна эд зүйлс ч омотэнаси-г мөрдөнө. Зорчигч ойртон ирэхэд таксины хаалга өөрөө онгойно. Дүрэмт хувцастай, цагаан бээлийтэй жолооч цайны мөнгө авахгүй.
Цахилгаан шат удаж ирсэндээ уучлал гуйна. Таныг бие засах өрөөнд ороход суултуурын таг өөрөө сөхөгдөнө. Гэхдээ бидний буудалласан зочид буудалд ийм зүйл байсангүй.
Зам дээр засвар хийж буйг илтгэсэн тэмдэг дээр бөхийн ёсолсон барилгачныг дүрсэлсэн байдаг.
Японы уламжлалд тухайн хүн хэдий чинээ хөндлөнгийн байна, төдий чинээ эелдэг хандах ёстой. Тиймээс гадаадын хүмүүс /”гайдзи” буюу хөндлөнгийн хүмүүс/ өөрт нь тэгж их хүндэтгэлтэй хандахад барьц алдах нь бий.
Омотэнаси бол зөвхөн зочдод хүндэтгэлтэй хандах тухай биш юм. Энэ уламжлал япон хүний нялх балчраас яс, маханд нь шингэсэн зүйл юм.
Япон хүн “Хүн таньд сайн зүйл хийсэн бол сайн зүйл хийж хариу барь. Харин муу зүйл хийсэн бол тэр хүнд муу юм битгий хий” гэсэн зарчим баримталдаг.
Гэсэн хэдий ч омотэнаси чухам хаанаас эхлэлтэй вэ гэсэн асуулт үлдэж байна. Япон судлаачдын үздэгээр энэ уламжлал Японы цайны ёслол, тулааны урлагаас бий болжээ. Тиймээс омотэнаси нь “үйлчилгээний бурхан” гэсэн утгыг илэрхийлэх нь бий. Энэ нь цэвэр цайны ёслолын нэр томъёо юм. Гэрийн эзэн зочдоо хүндлэх үүднээс хамгийн тохиромжтой сав суулга, цэцэг, чимэглэлийн зүйлээр зөв уур амьсгал бүрдүүлнэ, гэхдээ хариу горьдох ёсгүй. Ирсэн зочид эзний хичээл зүтгэлийг ойлгож хариуд нь дээд зэргийн талархал илэрхийлнэ. Ийм байдлаар цайны ёслолын бүх оролцогчид хүндлэл дүүрсэн орчинд байж чаддаг. Энэ хүндлэл нийтийн ашиг тус хувийн ашиг тусаас чухал гэсэн итгэл үнэмшилд үндэслэдэг.
Түүнээс гадна эелдэг зан, нинжин сэтгэл нь “бусидо” /”дайчны зам”/ буюу самурайн ёс зүйн кодекст үндсэн үнэт зүйл болдог аж. Дундад зууны Европын рыцаруудын кодекстой нэгэн адил энэхүү дүрэм нь нэр төр, сахилга бат, ёс суртахуунаас гадна бөхийхөөс цай аягалах хүртэл үйл хөдөлгөөнийг нарийн зохицуулсан зааварчилгаатай.
Буддын ухаан, синтоизмд үндэслэсэн самурайн ёсонд хүн сэтгэл хөдлөлөө барьж, дотоод амар амгаланг сахиж, бусдад, тэр тусмаа дайсандаа хүндэтгэлтэй ханддаг.
Ийнхүү бусидогийн дүрэм Японы нийгэмд хүний биеэ авч явах байдалд үндэс болжээ.
Япон эелдэг зангийн хамгийн таатай тал нь маш түргэн “халдварладаг”. Гаднаас ирсэн хүн өөрөө ч анзааралгүй эргэн тойрондоо эелдэг, зөөлөн хандаж эхэлдэг. Бидний гурван сэтгүүлчийн хувьд эхний өдрүүдэд уулзаж, ярилцсан хүмүүстээ бөхийж ёслохоо заримдаа мартчихдаг байсан ч эцэстээ энэ бүхнийг нь ном дүрмээр хийдэг болов.
Энэ халдварыг авсан хүн олсон хэтэвчийг цагдаад хүргэж, бусад жолооч нарт зам тавьж, гудамжинд хог хаяхгүй байж, чанга дуугаар ярихгүй, олон нийтийн газар шүлсээ хаяхгүй байж сурдаг.
Г.Даваадорж
Японы нийслэл Токио хотод ажилласан сэтгүүлчийн хоёр дахь тэмдэглэлээ япончуудын зочломтгой ёс, үйлчилгээний соёлын сэдвээр бичихээр шийдлээ. Тэмдэглэл маань Япон оронд очоод төрсөн сэтгэгдэл, эргэцүүлэл, түүндээ үндэслэсэн багахан хэмжээний судалгаанаас бүрдэж байгаа юм.
Японд очсон гадаад хүмүүсийн сонирхлыг хамгийн их татдаг нэг зүйл бол япончуудын “дэндүү” гэмээр эелдэг зан. Сэтгүүлч миний хувьд энэ нь Токиод буусан өдрөөс эхлээд гайхал төрүүлж байлаа. Япончууд хоорондоо, тэр тусмаа зочидтойгоо ярианы эхлэл болон төгсгөлд заавал, заримдаа бүр өгүүлбэр болгонд бөхөлзөөд байх шиг санагдав.Энэ их эелдэг зан сэтгэл хөдлөл, дотоод төлөвөө нуух гэсэн оролдлого уу, эсвэл япончууд үнэхээр ийм хүмүүс үү гэдэг нь тун сонирхолтой байлаа.
“Омотэнаси” гэдгийг голдуу “Японы зочломтгой ёс” гэж орчуулдаг аж. Гэхдээ үгийн уг утга нь дээд зэргийн эелдэг зан, орчинтойгоо зохицолд орших, сөргөлдөөнөөс зайлсхийх гэсэн үг аж. Омотэнаси бол япончуудын өдөр тутмын амьдралын хэв маяг.
Япон хүн ханиад хүрвэл бусдад халдаахгүйн тулд заавал маск зүүнэ. Гудамжинд, байгууллагын байранд, метронд гэх мэт олон газар маск зүүсэн хүмүүстэй таарч байсны учир нь энэ аж.
Япон айл гэртээ засвар хийхдээ хөршүүддээ бэлгийн ууттай угаалгын нунтаг өгнө. Учир нь хөршүүд засварын дараа барилгын тоос болсон хувцсаа угаана.
Дэлгүүр, ресторанд зочдыг бөхийн угтаж, "Ирашаймасе!" ("Тавтай морилно уу!") гэж хэлнэ.
Худалдагч мөнгөний хариулт өгөхдөө зоосыг унагахгүйн тулд үйлчлүүлэгчийн гар доор гараа дэвсэж өгнө. Худалдан авагч дэлгүүрээс гарч явахад харагдахаа болих хүртэл үүдэн дээрээсээ гаргаж өгнө. Ингэж хүндлүүлсэн хүн хариу хүндлэл үзүүлэхээс өөр аргагүй.
Хүмүүсээс гадна эд зүйлс ч омотэнаси-г мөрдөнө. Зорчигч ойртон ирэхэд таксины хаалга өөрөө онгойно. Дүрэмт хувцастай, цагаан бээлийтэй жолооч цайны мөнгө авахгүй.
Цахилгаан шат удаж ирсэндээ уучлал гуйна. Таныг бие засах өрөөнд ороход суултуурын таг өөрөө сөхөгдөнө. Гэхдээ бидний буудалласан зочид буудалд ийм зүйл байсангүй.
Зам дээр засвар хийж буйг илтгэсэн тэмдэг дээр бөхийн ёсолсон барилгачныг дүрсэлсэн байдаг.
Японы уламжлалд тухайн хүн хэдий чинээ хөндлөнгийн байна, төдий чинээ эелдэг хандах ёстой. Тиймээс гадаадын хүмүүс /”гайдзи” буюу хөндлөнгийн хүмүүс/ өөрт нь тэгж их хүндэтгэлтэй хандахад барьц алдах нь бий.
Омотэнаси бол зөвхөн зочдод хүндэтгэлтэй хандах тухай биш юм. Энэ уламжлал япон хүний нялх балчраас яс, маханд нь шингэсэн зүйл юм.
Япон хүн “Хүн таньд сайн зүйл хийсэн бол сайн зүйл хийж хариу барь. Харин муу зүйл хийсэн бол тэр хүнд муу юм битгий хий” гэсэн зарчим баримталдаг.
Гэсэн хэдий ч омотэнаси чухам хаанаас эхлэлтэй вэ гэсэн асуулт үлдэж байна. Япон судлаачдын үздэгээр энэ уламжлал Японы цайны ёслол, тулааны урлагаас бий болжээ. Тиймээс омотэнаси нь “үйлчилгээний бурхан” гэсэн утгыг илэрхийлэх нь бий. Энэ нь цэвэр цайны ёслолын нэр томъёо юм. Гэрийн эзэн зочдоо хүндлэх үүднээс хамгийн тохиромжтой сав суулга, цэцэг, чимэглэлийн зүйлээр зөв уур амьсгал бүрдүүлнэ, гэхдээ хариу горьдох ёсгүй. Ирсэн зочид эзний хичээл зүтгэлийг ойлгож хариуд нь дээд зэргийн талархал илэрхийлнэ. Ийм байдлаар цайны ёслолын бүх оролцогчид хүндлэл дүүрсэн орчинд байж чаддаг. Энэ хүндлэл нийтийн ашиг тус хувийн ашиг тусаас чухал гэсэн итгэл үнэмшилд үндэслэдэг.
Түүнээс гадна эелдэг зан, нинжин сэтгэл нь “бусидо” /”дайчны зам”/ буюу самурайн ёс зүйн кодекст үндсэн үнэт зүйл болдог аж. Дундад зууны Европын рыцаруудын кодекстой нэгэн адил энэхүү дүрэм нь нэр төр, сахилга бат, ёс суртахуунаас гадна бөхийхөөс цай аягалах хүртэл үйл хөдөлгөөнийг нарийн зохицуулсан зааварчилгаатай.
Буддын ухаан, синтоизмд үндэслэсэн самурайн ёсонд хүн сэтгэл хөдлөлөө барьж, дотоод амар амгаланг сахиж, бусдад, тэр тусмаа дайсандаа хүндэтгэлтэй ханддаг.
Ийнхүү бусидогийн дүрэм Японы нийгэмд хүний биеэ авч явах байдалд үндэс болжээ.
Япон эелдэг зангийн хамгийн таатай тал нь маш түргэн “халдварладаг”. Гаднаас ирсэн хүн өөрөө ч анзааралгүй эргэн тойрондоо эелдэг, зөөлөн хандаж эхэлдэг. Бидний гурван сэтгүүлчийн хувьд эхний өдрүүдэд уулзаж, ярилцсан хүмүүстээ бөхийж ёслохоо заримдаа мартчихдаг байсан ч эцэстээ энэ бүхнийг нь ном дүрмээр хийдэг болов.
Энэ халдварыг авсан хүн олсон хэтэвчийг цагдаад хүргэж, бусад жолооч нарт зам тавьж, гудамжинд хог хаяхгүй байж, чанга дуугаар ярихгүй, олон нийтийн газар шүлсээ хаяхгүй байж сурдаг.
Г.Даваадорж