Элчин сайд Сандра Шүфани Хөрөнгө оруулагчид ил тод, хараат бус, хамгаалагдсан механизмыг хүсдэг ч Монголд тэр нь байдаггүй

- Та Монголд ирээд жил гаруй болжээ. Монголын нөхцөл байдалд хэр дасаж байна вэ?
- Монголд дасан зохицоход анхнаасаа их амархан байсан. Учир нь Канадтай цаг агаар, байгалийн онцлогийн хувьд ижил төстэй зүйл их бий. Түүнээс гадна монголчууд элэгсэг, найрсаг учраас хэн ч дасан зохицоход маш хялбар байдаг байх. Тиймээс энэ сайхан оронд суурьшиж, таашаан аж төрөх нь анх ирсэн өдрөөс минь л маш амархан байсан.

- Та Цагаан сарын баярыг хэрхэн тэмдэглэв? 
- Өнгөрсөн жил миний анхны Цагаан сар тохиосон. Мэдээж уламжлал ёсоор монгол үндэсний дээл өмсөн монгол түмэнд мэндчилгээ дэвшүүлсэн. Гэхдээ албан ёсны арга хэмжээнд оролцсон нь Бөхийн өргөөнд болсон ба Цагаан сарын албан ёсны нээлтийн ёслолд уригдаж, Элчин сайдын яамны хамт олонтойгоо цуг зочилсон.

- Энд байхдаа та чөлөөт цагаа та хэрхэн өнгөрүүлж байна вэ?
- Би амралтын өдрүүдэд, гадаа тийм ч хүйтэн биш үед ноходтойгоо хамт гарч явган аялал хийдэг. Хэрэв боломж олдвол Улаанбаатарыг тойрсон ууланд гарах дуртай. Зун хэд хэдэн удаа хөдөө явсан. Би ер нь аялах дуртай. Энэ үнэхээр сайхан. Надад одоохондоо хараахан боломж гараагүй ч удахгүй Монголын илүү сайхан байгалийг үзэх цаг ирнэ гэж найдаж байна. Би мөн цанаар гулгадаг. Тиймээс цас ханзрахаас өмнө цанаар гулгахаар төлөвлөж байна.

- Хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоогоод бараг хагас зууныг үджээ. Өнгөрсөн хугацаанд бидний ололт амжилт юу байв?
- Түүхийн хувьд Канад улс уул уурхайн салбарт томоохон түнш байсаар ирсэн. "Оюутолгой" ордыг илрүүлэхэд ч Канад байсан. Энэ бол Канадын Монгол улсад үлдээсэн хамгийн том өв байх. 

Тэр цагаас хойш олон хүнийг ажлын байраар хангаж, улсад маш их орлого авчирсан учраас бидний бүтээн байгуулалтад оруулсан хөрөнгө оруулалт бол Монгол Улсын хамгийн том уг төсөл юм. Энэ нь Монгол Улсын хөгжилд дэмжлэг болсон. Одоогийн байдлаар энэ бол бидний хамгийн том өв юм.

Мэдээж хэрэг, тэр цагаас хойш бид ардчилал, хүний ​​эрх, жендэрийн тэгш байдал зэрэг бусад олон салбарт нягт хамтын ажиллагаатай болсон. Бид уул уурхайн, хөдөө аж ахуйн салбараас гадна худалдаагаа төрөлжүүлэхийг хичээсээр ирсэн.

Тиймээс зөвхөн уул уурхайн салбараас гадна түншлэл, харилцаагаа өргөжүүлсэн. Манай Парламентын дарга Жорж Ж.Фьюри хэдэн жилийн өмнө Монголд айлчилсан юм. Мөн 10 гаруй жилийн өмнө манай амбан захирагч айлчилж байлаа. 

Саяхан Б.Батцэцэг сайд 50 жилийн ойн хүрээнд Канад улсад айлчилсан. 2024 онд Энэтхэг-Номхон далайн бүсийг хариуцсан Канадын худалдааны төлөөлөгч ирээд буцлаа. Олон жилийн турш цөөнгүй харилцан айлчлалыг хийлээ.

- Манай хоёр улсын худалдаа эдийн засгийн харилцаа ямар түвшинд байгаа вэ?
- Газарзүйн байрлалаас хамаарч манай хоёр орны худалдааны харилцаа тийм ч их биш. Гэхдээ бид Монгол руу жилдээ 30.7 сая орчим доллар бүтээгдэхүүн экспортолдог. Энэ нь ихэвчлэн уул уурхайн машин механизм, үнэт чулуу, металл, тусгай багаж хэрэгсэл, цахилгаан бараа юм.

Мөн бид Монголоос 3.1 сая долларын бараа, тэр дундаа ноолуур, ноолууран бүтээгдэхүүн импортолдог. Бид үргэлж шинэ боломж, бизнес хийх шинэ арга замыг эрэлхийлдэг, түүнийгээ ч өргөжүүлэхийг хүсэж байна.

Жишээ нь Канадад үйлдвэрлэдэг “Белл” маркын нисдэг тэргийг Монголд нийлүүлнэ. Бид кибер аюулгүй байдлын Blackberry технологийг Монголд борлуулах боломжийг судалж байна. Цаашлаад ирээдүйд хэрэгжүүлж болохуйц өөр боломжуудыг эрэлхийлж байгаа.

Манай хоёр улс сайхан нөхөрлөл, гайхалтай харилцаатай. Бид жендэрийн тэгш байдал, хүний ​​эрхийг сурталчлах зэрэг олон зүйл дээр үнэт зүйл ижил тул бид хамтдаа хийх зүйл их байна. Тиймээс хоёр улсын хооронд ирээдүйд сайн сайхан зүйлийг л харж байна. Бид энэ харилцааг улам өргөжүүлэхэд анхаарч байгаа.

- Энэ онд та элчин сайдын хувьд юу хийхээр төлөвлөж байна вэ?
- 2025 онд хоёр улсын харилцаагаа өргөжүүлэх төлөвлөгөөтэй байгаа. Саяхан бид эмэгтэйчүүд, энх тайван, аюулгүй байдлын асуудлаарх орчин үеийн чиг хандлагыг тусгах, үйл ажиллагааны үндэсний төлөвлөгөө боловсруулахад Монгол Улсад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Эмэгтэйчүүд, энх тайван, аюулгүй байдлын семинарыг зохион байгуулсан.

Энэ хурал энэ жилийн хувьд идэвхтэй эхлэлийг хэдийнэ тавиад байна. Мөн Монголд цөмийн эрчим хүч ашиглах боломжтой эсэхийг тодорхойлоход туслах зорилгоор цөмийн энергийн талаар семинар зохион байгууллаа. Канад орон нутгийн санаачилгын сангийн хэд хэдэн төслүүд хэрэгжээд дуусаж байгаа ч бид удахгүй шинэ төслүүдийн давлагааг эхлүүлэх гэж байна.

Энэ онд Монгол Улстай хамтран хэрэгжүүлэх хэд хэдэн бүтээн байгуулалтын төслийн зөвшөөрлийг баталгаажууллаа. Канадын олон улсын худалдааны төлөөлөгчдөө дахин Монголд айлчлах боломжийг бүрдүүлэхээр хичээж байна.

Мөн уул уурхайн салбарт ямар нэг шинэ зүйл гарч ирэх эсэхийг ажиглаж байна. “Тогтвортой уул уурхайн төлөө” санаачилгыг хэрэгжүүлэх санамж бичигт өнгөрсөн аравдугаар сард гарын үсэг зурсан ба үүнийгээ энэ жил хэрэгжүүлнэ гэж найдаж байна. 

Мөн Канадын Байгалийн нөөцөөс Монголын үндэсний геологийн албанд геологийн судалгааны мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх чадавхыг хөгжүүлэхэд техникийн дэмжлэг үзүүлнэ гэх мэтээр нэг жилийн турш маш их зүйл болж өрнөх шинжтэй.

- "Техникийн туслалцааны түншлэл" (Technical Assistance Partnership) хөтөлбөрийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч.
- Канадын туршлагыг нэвтрүүлэхэд туслах зорилготой юм. Сүүлийн хоёр жилд бид илүү шударга, хараат бус шүүхийг бий болгоход туслах зорилгоор шүүхийн салбарт техникийн туслалцаа үзүүлсэн. Үүнд сүүлийн хоёр жил анхаарч байна. Бид үүгээрээ дамжуулан Канадын шүүгчид, Монголын шүүгчид, ялангуяа Монголын шүүгчдийн холбооны хамтын ажиллагааг дэмжсэн. Мөн бид тэднийг Канад руу явуулж, Канадын томоохон шүүх засаглалын бие даасан байдалтай танилцуулав.

Тиймээс Техникийн туслалцааны түншлэлийн хөтөлбөрийн хүрээнд сүүлийн хоёр жилд анхаарлаа хандуулсан. Мөн бид англи хэлний боловсролын сургалтад техникийн дэмжлэг үзүүлэх санааг судалж байсан. Харамсалтай нь үүнийг одоогоор хараахан хэрэгжүүлээгүй ч энэ санааг ирээдүйд  ажил хэрэг болгоно.

- Та шүүхийн тогтолцооны талаар дурдлаа. Энэ бол Монгол Улсын хувьд маш чухал асуудал. Учир нь шүүх засаглалд ард түмэн итгэл нь буурсан. Шударга шүүхийн тогтолцоог бий болгоход дэмжлэг үзүүлсэн Канадын хөтөлбөрийн үр дүнгээс хуваалцаж болох уу?
- Шүүхийн салбар бол иргэдийн итгэл үнэмшил багатай хоёр дахь салбар, нэгдүгээрт парламент орно. Тэгэхээр таны хэлсэнчлэн шүүх хараат бус болж, иргэд итгэл үнэмшилтэй болох нь туйлын чухал юм.

Одоогоор авлигын асуудал ихтэй байгаа бөгөөд аиргэдийн төлөө үйлчилдэг гэхэд хэцүү. Үүнийг бид бүрэн ойлгож байгаа ба шүүхийн салбарынхан ч мэддэг. Тиймээс тэд маш тууштай байгаа ба тэдэнд итгэх итгэлээ сайжруулахад бэлэн байна.

Хоёр жил орчим үргэлжилсэн энэхүү техникийн туслалцаа одоо бүрэн хэмжээний хөгжлийн төсөл болох гэж байна. Энэ бараг дөрвөн жил үргэлжилнэ. Тиймээс Канадын Холбооны Шүүхийн асуудал эрхэлсэн комиссар Монголын шүүгчид болон Монголын шүүхийн байгууллагуудад тусгаар тогтнол, шударга байдлыг бий болгоход дэмжлэг үзүүлэх болно.

Тодруулбал институцийн хувьд илүү орчин үеийн болж, илүү ил тод, олон нийттэй харилцах харилцаагаа сайжруулахад нь дэмжлэг үзүүлэхүйц олон аргыг ашиглах болно. Мэдээж үүнийг илүү хүртээмжтэй байлгахыг эрмэлзэж байгаа ба шүүхийн бүхий л шийдвэрийг нээлттэй нийтлэх болно гэж найдаж байна.

Шийдвэр олон нийтэд ил болсноор шүүх шийдвэрээ илүү нямбай гаргах хариуцлагаа нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Тэгэхээр энэ төсөл энэ 2025 онд эхэлж, 2029 он хүртэл үргэлжилнэ. Маш чухал төсөл болно гэж бодож байна.

- Канад-Монголын гадаад хөрөнгө оруулалтыг дэмжих ба хамгаалах гэрээ (FIPA) 2017 онд хүчин төгөлдөр болсон. Уг хэлэлцээрээс хойш Канадын хөрөнгө оруулагчдын тоо нэмэгдсэн үү?
- Монгол, Канадын хооронд FIPA байдаг ч харамсалтай нь Канадын Монголд оруулах хөрөнгө оруулалт нэмэгдээгүй. Энэ нь FIPA-тай холбоогүй. Харамсалтай нь хоёр зүйлээс үүдэлтэй. Нэг нь Монгол бол гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах жижиг зах зээл. 

Сонирхолтой, сэтгэл татам байх ёстой ч харамсалтай нь Монгол Улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын бодлого, зохицуулалт, эрх зүйн орчны байдлаас шалтгаалан гадаадын хөрөнгө оруулалт энд ирэх нь тийм ч сонирхолтой биш юм.

- Тэдний хувьд юу сонирхолтой вэ?
- Гадаадын хөрөнгө оруулагч тухайн улсад хөрөнгө оруулах шалтгаан нь өөрөө сонирхолтой байх ёстой гэсэн үг. Тэд мөнгө олох зорилгоор л ирдэг. Хөрөнгө оруулагч бүр л үүнийг хүсдэг.

Мөн тэдний хөрөнгө оруулалт хамгаалагдсан байх нь бас нэг шалтгаан. Нэг өдөр шийдвэр гаргаад л зогсоочихгүй байх хэрэгтэй. Зөрчилдөөн байгаа бол түүнийг шийдвэрлэх сайн механизмтай, ил тод, хараат бус, эрх ашгийг нь зөрчвөл хамгаалах чадвартай шүүхийн салбарт найдах ёстой.

Энд тийм биш. Энд төлбөрөө ч авч чадаагүй тохиолдол манайд гарч байсан. Мөн зөвшөөрлүүдийг Засгийн газраас нэг талын шийдвэрээр хурааж авсан тохиолдлууд гарсан. Хөрөнгө оруулахад ямар ч урамшуулал тэр дундаа татварын урамшуулал байдаггүй.

Иймээс  гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн татахаа сайн мэддэг, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах орчныг бүрдүүлсэн өөр газарт тэд очихыг илүүд үздэг. Энэ бол Монголд тулгамдаж буй асуудал бөгөөд Засгийн газар үүнийг шийдвэрлэнэ гэж найдаж байна. 

Бид энэ талаар Засгийн газарт олон удаа хүргэсэн, тэд үүнийг ойлгож, хөрөнгө оруулалтыг татахын тулд зөв алхмуудыг хийнэ гэж найдаж байна.

Канадын 748 уул уурхайн компани гадаадад хөрөнгө оруулсан. Монголд тав нь байж магадгүй. Уул уурхайн орон болсон Монголд ердөө тав байгаа нь анхаарал татмаар. Тэгэхээр Монгол Улс хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татахуйц байх ёстой.

- Тэд ямар улсын уул уурхайд илүү хөрөнгө оруулах сонирхолтой байдаг вэ?
- Өмнөд Америкт. Тэгэхээр Монгол Улс Өмнөд Америк, Африк, Зүүн өмнөд Азийн орнуудтай өрсөлдөж байна гэсэн үг. Монгол бол өөр өөр тивийн эдгээр уул уурхайн орнуудын нэг. Тэд илүү сонирхолтой байж, зөв бодлого баримталж, орчныг нь илүү таатай болговол гадаадын хөрөнгө оруулагчид орж ирнэ гэдгийг мэддэг. Тэдэнтэй л Монгол Улс өрсөлдөж байна даа.

- Канадын "Феминист олон улсын тусламжийн бодлого" гэж байдаг. Энэ талаар бидэнтэй хуваалцана уу?
- Канад Улс Феминист олон улсын бодлогыг 2017 онд баталсан. Энэ нь үндсэндээ олон улсын тусламжийн үүднээс бидний хийж буй бүх зүйлд феминист бодлого, жендэрийн тэгш байдлын санаачилгыг нэгтгэх зорилготой юм. Тиймээс хөгжиж буй орнуудад бидний олгодог бүх санхүүжилт нь феминист үзэл баримтлалыг нэгтгэх шаардлагатай.

Тэгэхээр энэ нь боловсрол, эрүүл мэнд, ядуурлыг бууруулах, хүний ​​эрх, засаглал гээд бүгдээрээ хийж буй зүйлээ феминист өнцгөөс харах хэрэгтэй гэсэн үг. Энэ бол Феминист Олон Улсын Тусламжийн зорилго. Учир нь бид тухайн үед эмэгтэйчүүд бүх зүйлд оролцоотой байх ёстой, эс тэгвээс бид хөгжлийн зорилгодоо хүрч чадахгүй болно гэдгийг маш тодорхой тунхаглаж байсан. Бид үүнийг Феминист олон улсын тусламжийн бодлогодоо тодорхой тусгасан. Үүнийг 2017 оноос хойш хэрэгжүүлж байгаа ба эндээс санхүүжүүлдэг бүх зүйл маань феминист үзэл баримтлал, жендэрийн тэгш байдлын бүрдэлтэй байх ёстой.

- Цаг уурын хувьд Канад, Монгол хоёр ижил төстэй шинж чанартай. Бид Канадын ямар туршлагаас нь суралцаж, жишээ нь орон нутгийн нөхцөлд ашиглах боломжтой гэж та бодож байна вэ?
- Эдийн засаг талаасаа ч тэр, шинэ технологи талаасаа ч тэр их цасыг хэрхэн зохицуулж, хүйтэн цаг агаарт яаж дасан зохицох вэ гээд олон зүйлийг бид хуваалцах боломжтой. Гэхдээ бидний хувьд Монголд тийм ч их цас их ордоггүй. Саяхан Канадын зүүн хэсэгт 50-60 см-ээс дээш зузаан цас орсонтой адил цасыг Монголд харсангүй. Тиймээс, миний бодлоор нэвтрүүлж болохуйц янз бүрийн арга замууд байгаа ч цаг агаарын байдлаас үл хамааран хэрхэн амжилттай эдийн засагтай байх вэ гэдэг нь Монголтой хуваалцаж чадах хамгийн чухал зүйл юм. Канадад бид цаг агаарт дасан зохицсон буюу  манай эдийн засаг хэр хүчтэй байх эсэх нь цаг агаараас шалтгаалдаггүй. Манайд цаг агаар ямар ч байсан эдийн засгийн хувьд цэцэглэн хөгжих арга замыг эрэлхийлэх шаардлагагүй. Би үүн дээр хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлээ жишээ болгон хэлдэг юм. Жишээ нь, Канад бол маш хүйтэн орон ч хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний тэргүүлэх экспортлогчдын нэг юм. Тиймээс бид цаг агаар ямар ч байсан газар тариалангаа хөгжүүлж чадсан. Тэгэхээр эдгээр нь Монгол Улсын судалж, нэвтрүүлж болохуйц туршлага юм.

- Миний дараагийн асуулт бол Трампын шийдвэрийн тухай юм. Трамп Канадад тавих бараа бүтээгдэхүүний татварыг хоёр дахин нэмэгдүүлэх тухай мэдэгдсэн. Энэ талаарх таны бодлыг сонирхмоор байна?
- Манайд ган, хөнгөн цагаанд л татвар ногдуулж байгаа. АНУ-аас ган, хөнгөн цагаанд 10 хувийн татвар ногдууллаа. Мэдээж АНУ, Канадын худалдааны харилцаанд ямар нэгэн татвар ногдуулах нь манай эдийн засгийг хөгжүүлэх зөв арга биш гэж бид үзэж байна. Ямар ч татвар ногдуулах нь манай хоёр орны эдийн засагт сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс бид АНУ-ыг Канадад ямар нэгэн татвар ногдуулахгүй байхыг хатуу уриалсан. Гэхдээ ямар ч тохиолдолд манай засгийн газар шаардлагатай бол хариу арга хэмжээ авахад бэлэн гэдэгт би итгэж байна.

Засгийн газар Канад руу нэмэлт татвар ногдуулах тохиолдолд юу хэрэгжүүлэх талаар олон стратеги судалж байгаа. Бид АНУ-ын түншүүдтэйгээ маш сайн харилцаатай.

Хоёр улсын хооронд арав гаруй жил үргэлжилсэн худалдааны харилцаа, сүүлийн долоо хоног, саруудад бидний ярьж байснаас давсан түүхэн харилцаа бий. Тиймээс бид хоёр орны түүхэн хэлхээ холбоо тогтоож, хоёр улсын хооронд ямар ч асуудал тулгарсан түүнийг даван туулах арга замыг олж чадна гэдэгт бид үнэхээр итгэж байна.

Ингэснээр бид худалдааны дайнд орох, ямар нэгэн тариф хэрэглэхээс зайлсхийх боломжтой. Гэхдээ ямар нэгэн тариф байх юм бол хариу арга хэмжээ авна гэж Засгийн газар нэлээд тодорхой мэдэгдсэн. Мөн манай эдийн засагт учирч буй аливаа аюул заналхийлэлд хариу арга хэмжээ авахын тулд тариф тогтооно. Гэхдээ одоохондоо энэ шийдвэрт өөр өөрчлөлт орох эсэхийг бид хүлээж байна.

- Таныг амьтанд их хайртай гэдгийг мэднэ. Монголд Амьтны эрхийг хамгаалах тухай хууль баталсан ч үр дүнтэй хэрэгжихгүй байх шиг санагддаг. Канадад амьтны эрхийг хэрхэн хамгаалж, хуулиа хэрэгжүүлдэг вэ?
- Манай Эрүүгийн хуульд амьтдын эрхийг зөрчихгүй байх тухай заалт бий. Амьтныг тамлан зовоож болохгүй, малаа арчлах үүрэгтэй гэсэн заалт бий. Гэхдээ энэ нь зөвхөн гэрийн тэжээвэр амьтан биш, үхэр, хонь, адуунд ч хамаарна гэсэн үг. 

Мөн тэднийг халамжлах гэсэн тодорхойлолт нь Монгол, Канад хоёрын хувьд харилцан адилгүй ойлголт гэж би боддог. Манайд гэхэд халамжлах гэдэг нь малаа тэжээх ёстой гэсэн үг.

Жишээ нь, Канадад зуд болж, малчин малдаа сайн тэжээл өгөлгүй, дулаан оромжид байлгаж чадаагүйгээс мал үхсэн бол эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг. Харин Монголд тийм биш. Тэгэхээр манай малчид, фермчид малаа сайн тэжээж, сайн арчлах үүрэгтэй.

Энэ нь хангалттай хоол хүнс, унаагаар хангана гэсэн үг юм. Хэрэв та малаа тээвэрлэж байгаа бол зохих тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэх ёстой буюу нэг ачааны машинд хэдэн үхэр тээвэрлэж, хэдэн цаг явах, хэдэн цагийн хугацаатай хооллож ундлах ёстой зэрэг заалттай.

Тэгэхээр малаа хэрхэн хамгаалах талаарх Монголд байхгүй олон дүрэм манайд бий. Монгол өнгөрсөн жил бараг долоон сая гаруй малаа алдсан. Малчид амьжиргаагаа залгуулдаг малаа алдахаас өөр том хохирол гэж байхгүй байх. Гэхдээ хариуцлага гэж байхгүй. Энэ бол Канадтай харьцуулахад өөр зүйл гэж би бодож байна. Канад өөрийн малаа маллаж чадахгүй бол хариуцлага хүлээлгэдэг.

Харин Монголд сайхан бэлчээртэй тул үхэр өвлийн улиралд ч хөрснөөс хоол тэжээлээ олоод идэж чаддаг, харин Канадад тэгдэггүй. Тэнд бүх мал фермд байж, эзэн нь хоол тэжээл өгөх ёстой. Тэгэхээр энэ нь хөдөө аж ахуй өөр төрөл ч хууль тогтоомжоор илүүтэй хамгаалагдсан гэсэн үг.

- Өнгөрсөн жил би “UB Shelter Амьтан асрах төв”-ийг ажиллуулдаг хүнтэй уулзахад таныг тэнд хааяа очиж тусалдаг гэж байсан.
- Би хоёр нохойтой. Боломж гарвал би тэнд очдог юм. Харамсалтай нь би цагийн хуваариасаа шалтгаалж хүссэн үедээ очих боломжгүй байдаг юм. Гэхдээ тэдгээр хамгаалах байруудад хангалттай санхүүжилт байдаггүй тул хөндлөнгийн тусламж зайлшгүй хэрэгтэй.

Тэд улсаас санхүүжилт авдаггүй, яг л над шиг нэгний хандиваар санхүүждэг. Тэнд маш олон нохой байдаг. Улаанбаатарт болон хотоос гадна маш их золбин нохой байсаар л байна. Мөн эдгээр хоргодох байруудад тэдний багтаамж хэтэрсэн, тиймээс тэдний хоол, арчилгаанд хандив хэрэгтэй байдаг ба тэд ямар ч тусыг талархалтай хүлээн авдаг.

Заримдаа хоёр нохойнхоо хэрэглэхгүй болсон ор, хүзүүвч гэх мэт зүйлсээ тэдэнд өгдөг. Хэрэв би өөрөө очиж чадахгүй бол ядаж тэдэнд хэрэгтэй зүйлсийг өгч, гудамжны нохдод туслахыг эрмэлздэг.

- Цаг зав гаргасан танд баярлалаа.