ХУИС-ийн Олон улсын харилцаа, нийгэм судлалын сургуулийн захирал, шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Уламбаяр "Эрчим хүчний хөгжлийн цоо шинэ эрэл хайгуул: асуудал ба шийдэл” сэдэвт илтгэлээ өнөөдөр тавилаа.  

Эрчим хүчнийхээ 20, түлш шатахууны 99 хувийг импортоор авдаг Монголд эрчим хүчний шинэ шийдлийг нэвтрүүлж, аюулгүй байдлаа хангах боломж бийг тэрээр онцлов.

Уламжлалт болон сэргээгдэх эрчим хүчнээс илүүтэй цөмийн эрчим хүч чухал байр суурь эзлэх болжээ. 2022 онд Европын холбооноос цөмийн эрчим хүчийг ногоон эрчим хүч хэмээн зарласан байна. Хөгжингүй орнууд ч энэ чиглэлийн судалгааг нарийн явуулж, үр дүнг нь баталж эхэлжээ. Тухайлбал Францад халуун цөмийн нэгдлийн урвалын туршилт явуулж, хиймэл нар үүсгэн, шавхагдашгүй эрчим хүчийг гаргах боломжтойг нотлов. Япон, Британи, Өмнөд Солонгос, Хятад, АНУ, Германд энэ судалгааг маш эрчимтэй хийж эхэлжээ.  

Хиймэл нарны эрчим хүч нь хүлэмжийн хий, цацрагт идэвхт бодис ялгаруулахгүй, тэсэрч дэлбэрэхгүй, цоо шинэ эрчим хүчний судлагдахуун юм. АНУ-ын “Старт-ап” компани толин дээр ойсон нарны эрчим хүчийг нэг цэгт төвлөрүүлж, мянган градусаас дээш эрчим хүч гаргаж авчээ.  

Мөн АНУ-д нарны  эрчим хүчийг дэлхий рүү утасгүйгээр, богино долгионоор дамжуулах туршилтыг амжилттай хийсэн. Цөмийн хаягдлаас гарсан цацрагт идэвхт бодисын нэгдлүүдийг алмазаар тусгаарлаж, бичил хагас дамжуулагчийн хэмжээний цөмийн баттерейг гаргаж авчээ. Тус баттерейг нь  28 мянган жил ажиллах  хүчин чадалтай бөгөөд манай улсын  аймгийн төв, жижиг сумуудыг бүрэн хангах хүчин чадалтай аж.  

Хиймэл нарны эрчим хүч нь хүлэмжийн хий, цацрагт идэвхт бодис ялгаруулахгүй, тэсэрч дэлбэрэхгүй, цоо шинэ эрчим хүчний судлагдахуун юм.

Доктор Д.Уламбаяр хэлэхдээ “Бид шинжлэх ухааны цоо шинэ эх сурвалжуудын үр дүнг тандаж, хэрэглээнд нэвтрүүлэхэд одооноос бэлдэх хэрэгтэй. Манай эрчим хүчний нийт хэрэглээ 2023 онд 1300 мегаватт гарсан. Энэ тоо 2030 он гэхэд 3329 мВт-д хүрнэ. Тиймээс одооноос байгаа нөөц боломжоороо аюулгүй байдлыг хангахад анхаарах нь чухал. Тухайлбал манай ураны батлагдсан нөөц 145 мянган тонн бөгөөд дэлхийн ураны нөөцийн хоёр хувийг эзэлдэг.

Монгол бүс нутагтаа 300 мегаваттын, бага чадлын, цөмийн эрчим хүч хөгжүүлбэл эрчим хүчний аюулгүй байдлаа хангаж чадна. Дорноговь аймагт Зөөвч-Овоо уурхайн шар нунтгийн олборлолтын эхний шатыг эхлүүлсэн. Тиймээс хүний нөөцөө бэлдэж, хамтын ажиллагаагаа илүү тодорхой болгох нь чухал. Цөмийн технологийн салбарт олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, Франц, ОХУ, БНСУ-тай хамтрах хэрэгтэй. Бид эдийн засгийн коридороо цөмийн эрчим хүчний салбарын хамтын ажиллагаагаар өргөжүүлбэл эрчим хүчний хямралаасаа гарах чухал хөшүүрэг болно.

Мөн Өмнөговь аймаг дахь найман тэрбум тонн хүрэн нүүрсний нөөцөөс шингэрүүлсэн байгалийн хий гаргаж авахад анхаарах хэрэгтэй. Метан хий олборлох, ус төрөгчийн эрчим хүчийг хөгжүүлэх шаардлага байна. 2026 оны хоёрдугаар хагасаас газрын тосны үйлдвэр ашиглалтад орвол үндсэндээ эрчим хүчний аюулгүй байдлаа 2030 он гэхэд бүрэн хангах боломжтой. Гагцхүү энэ бүгдийг хэрэгжүүлэх зориг, алхам л дутагдаж байна.

Цөмийн, ус төрөгчийн эрчим хүч, газрын ховор элемент, хүрэн нүүрснээс шингэрүүлсэн байгалийн хий гаргах чиглэлд хүний нөөцөө шуурхай бэлдэх хэрэгтэйг ч тэрээр онцоллоо.