“Эрдэнэс-Таван толгой” ХК төмөр зам, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, дулааны цахилгаан станцын төслүүд хэрэгжүүлэхээ мэдэгдсэн. Эдгээр төслүүдийг улсын төсвөөс санхүүжүүлэхгүй. Тус компани манай улсын санхүүгийн зах зээлийн түүхэн хамгийн өндөр дүн бүхий 2 их наяд хүртэлх төгрөгийн болон ам.долларын бонд гаргана. Энэ эх үүсвэрээр дээрх гурван төслийг санхүүжүүлэх юм.

ЭТТ-н удирдлагууд бонд гаргах хүсэлтээ Монголын Хөрөнгийн Биржид энэ сарын 5-нд хүргүүлсэн. Энэ баасан гарагт буюу 26-нд хариу өгөх товтой байна. Хүсэлтийг Монголын Хөрөнгийн Бирж, Санхүүгийн Зохицуулах Хороо хянаж, холбогдох зөвшөөрөл гарснаар арилжааны захиалга эхэлнэ.

Хоёр их наяд төгрөгийн бонд гаргах ажлын тэргүүлэх андеррайтераар “БиДиСЕК” үнэт цаасны компани ажиллаж байна. Андеррайтер, брокер, хөрөнгө оруулалтын зөвлөх, судалгааны чиглэлээр тус компани Монголд хөрөнгийн зах зээл үүссэн 1991 оноос хойш тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж буй анхны мэргэжлийн компаниудын нэг юм.

ҮНЭТ ЦААСНЫ ТОВЧ МЭДЭЭЛЭЛ:

Нийт үнийн дүн: 2 их наяд төгрөг хүртэл /Нийт 3 багц санал болгоно, төгрөг, ам.доллар хосолсон.
Эхний багц-600 тэрбум төгрөг
Бондын төрөл: Ам.Доллар, Төгрөг
Нэгжийн нэрлэсэн үнэ: USD 100, 100,000 төгрөг
Жилийн хүү: 6.8% (ам.доллар) 10% (төгрөг)
Эхний багцийн үнийн дүн: 133.3 сая ам.доллар ,420 тэрбум төгрөг
Хүү төлөх хугацаа: Хагас жил тутам
Бондын хугацаа: 24-36 сар
Бондын онцлог: Орлогын албан татварын хэмжээ хувь хүн- 5%, ААН- 10% тус тус байна. Монголын хөрөнгийн биржид  бүртгэлтэй, нээлттэй бонд. МХБ-ийн хоёрдогч зах зээл дээр арилжаалах боломжтой тул хөрвөх чадвар сайн.

ЭТТ ХОЁР ИХ НАЯД ТӨГРӨГИЙН БОНДООР ЯМАР АЖЛУУД ХИЙХ ВЭ?

Сүүлийн арваад жилийн турш уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын хурал бүрд ярьдаг ч ажил хэрэг болдоггүй төслүүд бий. Эдгээр нь нүүрс тээвэрлэх төмөр зам, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, дулааны цахилгаан станц, метан хий, нүүрс-химийн үйлдвэр зэрэг юм. ЭТТ эдгээрээс гурван төслийг бондын хөрөнгөөр санхүүжүүлнэ. Төсөл тус бүрд хэчнээн тэрбум төгрөг хуваарилах нь одоогоор тодорхойгүй байна. Бондын захиалга эхэлсний дараа дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжтой гэж ЭТТ ХК-ийн Хэвлэлийн алба хариулсан юм.

Тавантолгой-Гашуунсухайт төмөр зам 2022 онд ашиглалтад орж, тээврийн зардал дөрөв дахин буурна        

ЭТТ-н коксжсон нүүрсийг урд хөрш рүү авто машинаар тээвэрлэдэг. Энэ нь зардал өсгөхийн сацуу байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлсөөр ирсэн. Иймд Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн. Энэ төмөр зам Өмнөговь аймгийн Цогтцэций, Баян-Овоо, Ханбогд сумын нутаг дэвсгэрээр 240 км үргэлжилнэ. Нэгдүгээр зэрэглэлийн UIC-60 зам төмөр бүхий уулзваргүй төмөр зам юм. Уулзваргүй төмөр зам нь Монголд өмнө нь байгаагүйгээрээ онцлогтой. Төмөр замын нэг км-ыг 1.2 сая ам.доллараар барьж байна.

Нэг голын даац нь 25 тонн, 16 гүүр, 126 хоолой, найман малын гарцтай баригдаж байна. Хоёр өртөө, таван зөрлөг бүхий тус төмөр замын бүтээн байгуулалтад 460 инженер, техникийн ажилтан, 1500 гаруй ажилчин, 754 машин, механизм ажиллаж байна. Захиалагч нь “Таван толгой төмөр зам” ХХК, ерөнхий гүйцэтгэгч нь “Бодь интернэшнл” ХХК, туслан гүйцэтгэгчээр дотоодын 35 аж ахуйн нэгж ажиллаж буй.

Төмөр замын нэг км-ыг 1.2 сая ам.доллараар барьж байна.

“Ордыг урд хилтэй шууд холбох энэ төмөр зам хилтэй огтлолцоход ямар нэгэн асуудал байхгүй. ГХЯ огтлолын цэгээ урьдчилсан байдлаар тохирсон. Эцсийн байдлаар тохирч цаасан дээр буулгаж албажуулна. Үүний дараа Монгол-Хятадын 1955 онд байгуулсан төмөр замын хэлэлцээрт өөрчлөлт оруулах ажлыг Монгол-Хятадын Зам тээвэр, хөгжлийн яам хооронд хийнэ” гэж Зам тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтар мэдэгдсэн юм.

Царигийн тухайд манай өргөн царигтай буюу 1520 мм-тай галт тэрэг Эрээн рүү гараад талбай дээр нь ачаагаа буулгасны дараа Эрээний талаас нарийн цариг руугаа шилжүүлээд ачдаг. Цаанаас ирэх нарийн цариг Замын-Үүдээр орж ирдэг. Нарийн царигаар орж ирсэн Хятадын вагонтой ачааг буулгаад өргөн цариг руу шилжүүлээд ачдаг. Төмөр зам ашиглалтад орсны дараа яг ийм ажиллагаа Ганцмод-Гацуусухайт боомтхооронд хийгдэх юм. Шилжүүлэн ачилтын төлбөрийг хүлээж авагч тал хариуцна.

БАЯЖУУЛАХ ҮЙЛДВЭР 2023 ОНД АШИГЛАЛТАД ОРНО

ЭТТ “Страто” болон “Энержи ресурс” компанийн (Гурван гэрээ байгуулсан) нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүдэд нүүрсээ  баяжуулах туршилт хийсэн. Үйлдвэр барилгүй, үйл ажиллагаа эрхэлж буй ААН-үүдтэй хамтран ажиллах нь цаг хожих давуу талтай байв. Гэвч эдгээр үйлдвэртэй үнэ, нүүрсний гарцын асуудлаар тохиролцоонд хүрээгүй тул өөрийн үйлдвэрийг барих шийдвэрт хүрсэн юм. Ингээд яг нэг жилийн өмнө нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ боловсруулах ААН-ийн сонгон шалгаруулалтыг зарласан.             

Өмнөговь аймаг дахь Балгасын улаан нуур цэнгэг устай тул эндээс усаар хангах төслийг зогсоожээ. 

Нүүрс баяжуулах үйлдвэртэй болсноор тус компанийн өрсөлдөх чадварыг нэмж, уурхайн тогтвортой хөгжлийг хангана гэж үзэж байна. Мөн ашиглалтын зардал багатай, дэвшилтэт техник, технологи бүхий нүүрс баяжуулах үйлдвэр байгуулан Таван толгой ордын баяжигдах болон коксжих шинж чанар султай нүүрсийг, сайн чанарын нүүрстэй хольж баяжуулах замаар уурхайн ашиглалтын жилийг уртасгана. Олон улсын шаардлагыг хангах нэмүү өртөг шингэсэн баяжмал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх юм.

Баяжуулах үйлдвэрийн төсөв тоноглолоос хамаарч 750-815 сая ам.доллар байх юм. Эхний ээлжинд арван сая тонн нүүрс (УУХҮ-ийн сайд Д.Сумъяабазар 5 сая тонн гэж мэдэгдэж байв) баяжуулах үйлдвэрийг 278 сая ам.доллараар барина. Энэ үйлдвэрт 70 литр/сек ус шаардлагатай. Ус хангамжийг дараах хувилбараар шийдэхээр ажиллаж байгаа аж.         

Загийн усны хоолойн төслийн ТЭЗҮ-г батлуулсан. Гэвч Өмнөговь аймгийн өмнөх ИТХ гүний усыг үйлдэрлэлийн зориулалтаар ашиглахыг зөвшөөрөөгүй байна. Иймд одоогийн ИТХ-д ЭТТ-н удирдлагууд саналаа дахин тавьжээ. Уг нь Загийн ус технологийн буюу хүн амьтан уух боломжгүй ус юм. Одоогийн ИТХ зөвшөөрвөл тус ордоо с61 литр/секунд ус ашиглана.     

Өмнөговь аймаг дахь Балгасын улаан нуур цэнгэг устай тул эндээс усаа хангах төслийг зогсоожээ. Мөн Дорноговь аймгийн Мандал сумын Цагаан савын гүний усны ордоос 220 литр/сек ус татах ТЭЗҮ боловсруулж байна. Энэ ордоос МАК 550 литр/сек у авч ашигладаг. Ордоос ашиглах зөвшөөрөгдсөн нийт хэмжээ 880 литр/сек. Энэ төслөөр ус авах бол 280 км-ын хоолойгоор усаа татна. Зэс хайлуулах үйлдвэрийн төсөл хойшилсон тул энэ ордоос ус татах боломжтой. Энэ усыг ЭТТ-гоос гадна төмөр зам дагуух хүнд, хөнгөн үйлдвэрүүдэд ашиглах аж. Энэ ордоос 6 жилийн хугацаанд л ус ашиглана. Энэ хооронд Хэрлэн-Тоонот төсөл хэрэгжиж дуусна. Дэлхийн банкны хийсэн тооцоогоор энэ төсөлд 1 тэрбум ам.доллар шаардлагатай. Үүний 30 хувийг усны хэрэгцээтэй компаниудыг (ОТ, ЭТТ, Энержи ресурс) оролцуулан хангана. Эдгээр компани төслийн судалгаанд саналаа хэлэх замаар оролцож байна.                                 

ТАВАН ТОЛГОЙ ЦАХИЛГААН СТАНЦ 2025 ОНД АШИГЛАЛТАД ОРНО

Тавдугаар цахилгаан станц, Таван толгойн цахилгаан станцуудын сураг олон жилийн өмнөөс яригдсан ч өнөөг хүртэл бодит ажил хэрэг болоонгүй. Уг нь эрх баригчид хэлсэндээ хүрдэг бол өмнийн говьд аль 2019 онд Таван толгойн станц ашиглалтад орчихсон байх байв. Харин Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга А.Тлейхан ТТ цахилгаан станцыг барих ажил ирэх зун эхэлж, 2025 онд дуусна гэсэн юм.  Засгийн газар ТТ станцыг төр өөрөө буюу ЭТТ-н бондоор барих нь зүйтэй гэж үзсэн. Ирэх оны долдугаар сард бүтээн байгуулалтын ажил эхэлж, дөрвөн жил барина.

ТТЦС-ын хамгийн гол хэрэглэгч нь “Оюу толгой” тул тус компанитай цахилгаан худалдах, худалдан авах гэрээг хэрхэн хийхээс төслийн зардлаа нөхөх хугацаа шууд хамаарна.    

Эхний буюу 2013 онд баталсан ТЭЗҮ-д 300Мвт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц барихаар төлөвлөсөн ч одоогийн ТЭЗҮ-д хүчин чадлыг 450Мвт болгон нэмсэн. “Оюу толгой” уурхайн хэрэглээ жилийн 300Мвт. Үлдсэн эрчим хүчийг төвийн эрчим хүчний нэгдсэн системд нийлүүлнэ. ТТЦС “Оюу толгой”-д тус компанитай байгуулсан гэрээний үнээр, харин төвийн системд Зохицуулах хороотой тохирсон үнээр цахилгаан дулаан нийлүүлнэ. Тэгэхээр “Оюу толгой”-той гэрээний үнийг тохирох шаардлагатай. Тус компани одоогоор БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ноос цахилгаан импортолж байна. 2018 онд “Оюу толгой нэг квт эрчим хүчийг урд хөршөөс 0.67 мо-гоор худалдан авч байв. Энэ нь зөвхөн хилийн үнэ бөгөөд үүн дээр гаалийн, НӨАТ-ын гэх мэт татварууд, ашиглалтын зардал нэмэгддэг аж. Ямартаа ч Засгийн газар “Оюу толгой” компанид цахилгаан нийлүүлэхдээ шугам сүлжээний элэгдэл хорогдол тооцохгүй байх амлалт өгдөг. Мөн цахилгаан дамжуулах 330 квт-ын шугам сүлжээг барьж, бэлтгэл ажлаа бага багаар хангаж байна. ТТЦС-ын хамгийн гол хэрэглэгч нь “Оюу толгой” тул тус компанитай цахилгаан худалдах, худалдан авах гэрээг хэрхэн хийхээс төслийн зардлаа нөхөх хугацаа шууд хамаарна.    

2016 онд ЭТТ 1.6 их наяд төгрөгийн бонд гаргах мэдээлэл гарч байв. Таван жилийн дараа энэ дүн 2 их наяд төгрөг болж өслөө. Дээр танилцуулсан бүтээн байгуулалтуудад хөрөнгө оруулалт хийснээр ЭТТ 2021-2025 онд 186 сая тонн нүүрс олборлож, 172 сая тонн нүүрс борлуулахааар төлөвлөжээ. 10,742.4 сая ам.долларын орлоготой, 3,664.4 сая ам.долларын цэвэр ашигтай ажиллаж, улсын төсөвт 2,479.9 сая ам.доллар төвлөрүүлэх юм байна.

Зуун мянган төгрөгөөр нэрлэсэн бондыг банкууд худалдан авах магадлал өндөр байна.

2019 онд "Эрдэнэс-Таван толгой” ХК Хонгконгийн хөрөнгийн биржид IPO гаргаж, 1.5-3 тэрбум америк долларын санхүүжилт босгохоор төлөвлөж байв. Андеррайтерийн төлбөрийг дээд тал нь 3.17 хувь байхаар тооцож, 3 тэрбум ам.долларын санхүүжилт татвал андеррайтерийн үйлчилгээний төлбөрт 95 сая ам доллар буюу 250 тэрбум төгрөг, бусад оролцогчид буюу брокерийн төлбөр, хууль, техник, санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээ, Хонконгийн санхүүгийн зохицуулах хороо, Хөрөнгийн биржийн шимтгэл зэрэгт нийт 283 тэрбум төгрөг зарцуулах урьдчилсан тооцоо гарч байв. Харин одоо дотоодод бонд худалдсанаар энэ зардал буурах нь лавтай.     

Зуун мянган төгрөгөөр нэрлэсэн бондыг банкууд худалдан авах магадлал өндөр байна. Учир нь хадгаламжийн хүү 8.9 хувь (Төрийн банк 8.6 хувь болгон бууруулсан) болж буурсан, зээл их хэмжээгээр чанаргүйдсэн, банкуудын заавал байлгах нөөцийг бууруулж, чөлөөт эх үүсвэр нэмэгдсэн нь өнөөгийн нөхцөлд 10 хувийн хүүтэй бонд худалдан авах нь банкуудад ашигтай.

ЭТТ 2018 оноос хойш ордын нөөц, бизнесийн үнэлгээ, ТЭЗҮ-г шинэчлэх, нөхөн сэргээлтийн сан үүсгэх, эрсдэлийн үнэлгээ хийлгэх, дотоод хяналтаа сайжруулах гэх мэт бэлтгэл ажлуудыг амжилттай хийснээр бонд босгох гараанд тулж ирэв.   

Чалкогийн 350 сая ам.доллар, 2016 онд сонгуулийн өмнөхөн гаргасан “Сайн хувьцаа”-ны санхүүжилт, Хүний хөгжил сангийн зардлаас өндийх сэхээгүй байсан ЭТТ одоо л хөрөнгө оруулалтын томоохон төслүүдээ эхлүүлэх боломж бүрдлээ. Мөн тус компанийн бондын арилжаа хөрөнгийн зах ээл ихээхэн сэргэж идэвхжсэн үетэй давхцаж байна. Банкуудыг ХК болгох хуулийг баталж, банкууд тодорхой хувиа хөрөнгийн зах зээлд санал болгох үүрэг хүлээсэн. Энэ нь унтаа шахуу байсан хөрөнгийн зэх зээлийг өдөөгөөд байсан юм.