Дэлхийн бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт өнөөдөр эхэллээ.Цаг үеийн асуудлаар МУИС-ийн Олон улсын харилцааны тэнхимийн ахлах багш доктор А.Батцэцэгтэй ярилцлаа.

-Энэ удаагийн форумын онцлогийг багш судлаач хүний хувьд та хэрхэн харж байна?
-Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн санаачилгаар, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн ивээл дор “Дэлхийн бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт” 25-26-нд өдрүүдэд болно.“Урам өгөх, нөлөө үзүүлэх, хөрөнгө оруулах”  (Inspire-Impact-Invest)  уриан дор дэлхийн 25 орны 250 гаруй бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүд чуулга уулзалтад оролцоно.

Энэхүү уулзалт нь гадаад харилцааны сайдын гуравдахь, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн эмэгтэйчүүдийг дэмжсэн томоохон үйл ажиллагааны дөрөв дэх нь. Хоёрт, энэ намар НҮБ байгуулагдсаны түүхт 80 жилийн тэгш ой тохиож байна. Үүний өмнө зохион байгуулагдаж байгаагаараа тус чуулга уулзалтын онцлог оршиж байгаа болов уу.

Өнгөрсөн оны наймдугаар сард Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн чуулга уулзалт Улаанбаатар хотноо анх удаа амжилттай зохион байгуулагдсан. Түүний үр дүнг есдүгээр сард Нью-Йорк хотноо болсон НҮБ-ийн “Ирээдүйн төлөөх Пакт” баримт бичгийг батлах дээд түвшний уулзалтаар өндөр үнэлсэн.

НҮБ-ын Мянганы хөгжлийн 17 зорилтын хүйсийн тэгш байдал ба эмэгтэйчүүдийн чадавхжуулалт нь 2030 оны Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд нэн чухал.

Зорилт тавд, “Хүйсийн тэгш байдлыг хангах, бүх эмэгтэй, охидыг чадавхжуулах”, Зорилт наймд, “Тогтвортой, хүртээмжтэй эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, бүрэн болон бүтээмжтэй хөдөлмөр эрхлэлтийг хангах, бүх хүнд зохистой ажлын байр бий болгох”, Зорилт 10-д, “Улс орнуудын дотоодод болон улс хооронд ч тэгш бус байдлыг бууруулах”-аар заасан байдаг.

Энэ удаагийн чуулга уулзалт дээрх зорилтын хэрэгжүүлэлтэд чухал нөлөөтэй.

Мянганы Хөгжлийн зорилтын хэрэгжилтэд дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлтийн хурдац, Ковид-19 цар тахал, түүний үр дагавар, геополитикийн шинэ сорилтууд ноцтой сөрөг нөлөө үзүүлж буй үед дурдсан чуулга уулзалт ажлаа эхэлж байна.

-Энэ удаагийн чуулга уулзалт ямар асуудал дээр илүү их төвлөрнө гэж та үзэж байна вэ?
-Энэ удаагийн чуулга уулзалтын хэлэлцэх нэг чухал асуудал нь дижитал эрин үеийн эмэгтэйчүүдийн бизнес эрхлэлтэд гарч буй шинэ чиг хандлага, тулгарч буй хүндрэл бэрхшээл, сорилт, шийдвэрлэх арга замуудыг оролцогч талууд хамтын хүчин чармайлтаар эрэлхийлж, гарц шийдэлд хүрэх явдал байх болов уу.

Эмэгтэйчүүдийн ажил эрхлэлт,  бизнес эрхлэлт гэдэг нь хоёр өөр ойлголт. Түүгээр ч зогсохгүй бизнес эрхлэх, кибер орчинд дижитал технологи ашиглан инновацын шийдлээр бизнес эрхлэх үйл явц гэдэг нь бүр шинэ ойлголт гэдгийг энд онцлон тэмдэглэмээр байна.

Тиймээс зөвхөн “businesswomen” буюу “бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүд”-ийн тухай төдийгүй, харин өргөн утгаараа дижитал эдийн засаг дахь эмэгтэйчүүдийн оролцооны тухай, дижитал бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн хөгжлийн тухай асуудлыг авч үзэж байгаа юм.

Дижитал үйл явц, зохиомол оюуны хөгжүүлэлт уламжлалт эдийн засгийн тухай бидний ойлголтыг орвонгоор өөрчилж байгааг бид харж байна. Тиймээс бид цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэн “бизнес модель” буюу бизнесийн загвараа цоо шинээр угсрах тухай ярьж байгаа хэрэг л дээ.

“Entrepreneur” хэмээх франц үг нь “үйлдвэрлэл эрхлэгч” гэсэн утгыг илэрхийлдэг. “Women Entrepreneur” хэмээх ойлголт нь тархинд буй болсон “good idea”-г дижитал технологи ашиглан инновацын шийдлээр “мөнгө үйлдвэрлэх”, өргөн утгаараа цоо шинэ үнэ цэнэ, нэмэгдсэн өртөг, шинэ бүтээгдэхүүн, шинэ ажил үйлчилгээг буй болгох үйл явцыг гардан эрхэлж буй эмэгтэйчүүдийг хэлж байгаа өргөн ойлголт.

“Гар утас” гэдэг хэллэг бид бүгдийн сайн мэдэх “хүнсний 9-ийн тос” гэдэг шиг их хуучин үеийн ойлголт болсон. Гэтэл гар утас маань жинхэнэ хэрэг дээрээ аль хэдийн харилцаа холбооны цоо шинэ хэрэгслээс гадна өндөр хурдны компьютер, дэлхийн зах зээл, их дэлгүүр, банк, санхүү, боловсролын бүх салбар, эмнэлгийн үйлчилгээ ер нь бүх төрлийн ажил үйлчилгээ, мэдээ мэдээллийн гол эх сурвалж болсон байна.

Өөрөөр хэлбэл мэдээлэл, үйлчилгээний асар том хэрэгсэл болон хувирсан. Дижитал үйл явц өөрөө өөртөө ажлын байр буй болгох боломжийг ч олгож байна.

2020 оны Давосын эдийн засгийн форумын илтгэлд тэмдэглэснээр ойрын таван жилд 5 сая уламжлалт ажлын байр үгүй болж, харин дижитал эдийн засгийн 2.1 сая шинэ ажлын байр буй болно.

Цаашлаад ирэх таван жил гэхэд шинээр ажилд орох залуучуудын 60 хувь нь өнөөдөр байхгүй ажлын байранд хуваарилагдах тухай тэмдэглэсэн байсан.

Үүнтэй холбоотойгоор ажлын байранд тавигдах шаардлага нь зөөлөн ур чадварт илүү төвлөрөх болсон. Эдгээр нь бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдэд шууд хамаатай.

Сүүлийн үед феминист энтрепренер (feminist entrepreneur) гэдэг ойлголт гарч ирлээ. Энэ нь эмэгтэйчүүдийн амьдралын чанар, сайн сайхан аж байдлыг дээшлүүлэх зорилгоор феминист үнэт зүйл, хандлагыг бизнес эрхлэлтийн хүрээнд хэрэгжүүлдэг хувь хүнийг хэлэх болжээ.

Феминист бизнес эрхлэгчид нь баялаг бүтээхээс гадна нийгэмд өөрчлөлт хийхийг зорьж, хамтын ажиллагаа, тэгш эрх, харилцан хүндэтгэлийн ёс суртахуунд тулгуурлан зах зээлд орж байна.

Нэг судлаачийн хэлсэнчлэн “хэн илүү их глобалчлагдаж, хэн илүү их дижиталчлагдаж, хэн илүү их интернационалчлагдаж байна” тэр хувь хүн, пүүс компани, улс орон хөгжиж байгаа нь туйлын үнэн юм даа.

-Тэгвэл дижитал эдийн засагт хөл тавьсан эмэгтэйчүүдийн өмнө тулгамдаж буй гол хүндрэл бэрхшээл, сорилтууд нь юунд оршиж байна гэж та үзэж байна вэ?
-“Бурмаар тэжээхээр урмаар тэжээ” гэсэн хэлц үг байдгийг энд тэмдэглэмээр байна. Мэдээж хэрэг төр засгийн дэмжлэг, урам өгөх, эрхзүйн орчныг боловсронгуй болгох, дижитал бизнест татварын таатай орчныг бүрдүүлж, хөнгөлөлт үзүүлэх, зээлийн хүүг бууруулах, эмэгтэй бизнес эрхлэгчдийн дижитал ур чадварыг дээшлүүлэх, чадавхжуулах, давтан сургах явдал байгаа болов уу.

Түүнчлэн бүх салбарт дижитал шилжилтийг эрчимжүүлж, дижитал технологийн суурь бүтэц, ложистикийн чиглэлд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, боловсролын салбарт шинэчлэл хийх зэрэг олон асуудал байна.

“Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага “Эмэгтэйчүүдийн бизнес эрхлэлтийг хөгжүүлэх хөтөлбөр, чиг хандлага: 2025-2030” бодлогын баримт бичгийг 2025 оны долоодугаар сарын 17-нд нийтэлсэн байна лээ.

Түүнд, “Хэрэв эмэгтэйчүүд эрчүүдийн адил түвшинд бизнесээ эхлүүлж, өргөжүүлбэл дэлхийн эдийн засаг ойролцоогоор 2-6 их наяд ам.долларын ашиг олох боломжтой” гэж тэмдэглэсэн.

Эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээлд оролцооны түвшин ердөө 48.9 хувь байгаа нь эрэгтэйчүүдийн 73 хувьтай харьцуулахад доогуур үзүүлэлэлт. Харин бага орлоготой орнуудын хөдөлмөр эрхэлж буй эмэгтэйчүүдийн зөвхөн найман хувь нь албан ёсны секторт ажилладаг байна.

Үүнээс гадна мэргэжлийн салбар дахь хүйсийн ялгаа болон эмэгтэйчүүд давамгайлсан салбаруудад “хүний хөдөлмөрийн зохистой нөхцөл”-ийн дутагдал түгээмэл хэвээр байгаа ажээ. Хэрэв хөдөлмөр эрхлэлтийн хүйсийн тэгш байдлын ахиц өнөөгийн хурдаар үргэлжилбэл дэлхийн хэмжээнд жендэрийн зөрүүг арилгахад 190 жилээс илүү хугацаа шаардагдана гэж сайх баримт бичиг тэмдэглэсэн.

Дэлхий даяар 4 тэрбум орчим хүн интернетэд нэвтрэх боломжгүй, сүлжээнээс тасарсан байгаа нь тэгш бус байдлын шинэ хэлбэрийг бий болгоход хүргэж болзошгүй тухай НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 75 дугаар чуулганы Ерөнхийлөгч Волкан Бозкир (Volkan Bozkir) мэдэгдсэн.  Дижитал ялгаа (digital divide) нь “тэгш бус байдлын шинэ нүүр царай” болж байна. Covid-19 цар тахлын хямрал энэ ялгааг бүрэн илчилсэн.

Тэдний дийлэнх нь эмэгтэйчүүд, ихэнх нь хөгжиж буй Өмнөдөд ногдож байна. Энэ нь хөгжингүй болон хөгжиж буй орнуудын хооронд дижитал ялгаа улам гүнзгийрч байгааг харуулж байна” гэж мэдэгдэж байсныг энд тэмдэглэмээр байна.

Зөвхөн Улаанбаатарын Нарантуул, Дүнжингарав, Хархорум, Барс, Шонхор зэрэг томоохон зах болон бусад худалдааны төвүүд, хөдөө орон нутагт ч тэр гол төлөв эмэгтэйчүүд жижиг бизнес эрхэлж байна.

Тэдгээр бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн ажил үйлчилгээнд интернетэд суурилсан аппликэшн, платформ сүлжээг нэвтрүүлэх явдал чухал байгаа. Монгол Улсын боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт ажил эрхэлж буй иргэдийн 60, түүнээс дээш хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байгаа нь бүс нутагтаа өндөр үзүүлэлт. Эдгээр салбарт дижитал шилжилт амжилттай хэрэгжиж байгааг хэлэх хэрэгтэй болов уу.

Ярилцлага өгсөн танд баярлалаа.