Олон улсын математикийн өдрийг (International Day of Mathematics) нь жил бүрийн 3-р сарын 14-нд тэмдэглэдэг. Энэ өдрийг 2019 онд ЮНЕСКО-гоос зарлаж, 2020 оноос эхлэн албан ёсоор тэмдэглэж эхэлжээ.

3-р сарын 14-нийг сонгосон шалтгаан нь π (пи) тооны утгатай (3.14) холбоотой бөгөөд уг өдрийг АНУ болон бусад орнуудад "Пи-гийн өдөр" (Pi Day) гэж ч нэрлэдэг.

Энэ өдрийг дэлхий даяар математикт дуртай хүмүүс, багш, сурагчид, судлаачид төрөл бүрийн үйл ажиллагаа, уралдаан, лекц зохион байгуулан тэмдэглэдэг байна.

Пи тэмдгийг (π) хэн анх хэрэглэсэн бэ?
Уильям Жонс (William Jones) гэх Уэльсийн математикч 1706 онд анх "π" гэсэн тэмдгийг ашиглажээ. Гэхдээ энэ тэмдэглэл нь 18-р зууны үед Леонард Эйлер (Leonhard Euler)-ийн ачаар түгээмэл болж, орчин үеийн математикийг хөгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.  

Пи тооны тухай анхны судалгаанууд
- Эртний Египет, Вавилончууд (МЭӨ ~2000 он) – Пи-гийн ойролцоо утгыг 3.125 гэж тооцоолж байсан.  
- Грекийн математикч Архимед (МЭӨ 287–212 он) – Пи-гийн утгыг илүү нарийвчлалтай (3.1408 < π < 3.1429) тооцоолсон.  
- Хятадын математикч Лю Хуй (МЭ 3-р зуун) – Пи-гийн утгыг 3.1416 гэж гаргасан.  
- Персийн математикч Аль-Хоразми (МЭ 9-р зуун) – Пи-гийн тооцооллыг үргэлжлүүлсэн.  

Одоо π тоог компьютер ашиглан их наяд оронтой хүртэл бодож гаргасан бөгөөд энэ нь тооны ухааны чухал хэсэг хэвээр байна.

ХҮН ТӨРӨЛХТӨНД МАТЕМАТИК ЯМАР ҮҮРЭГТЭЙ ВЭ?

Математик бол зүгээр нэг хичээл биш, харин хүн төрөлхтний хөгжлийг хөтөлдөг хамгийн хүчирхэг хэрэгсэл юм. Энэ нь бидний амьдралын бүх салбарт нөлөөлж, ирээдүйн технологи, судалгааны суурь үндэс болсоор байна.

Математик нь хүн төрөлхтний хөгжил дэвшилд маш их нөлөөтэй ба бидний өдөр тутмын амьдрал, шинжлэх ухаан, технологи, эдийн засаг, инженерчлэл, эрүүл мэнд гээд бүх салбарт хэрэгтэй.  

1. Өдөр тутмын амьдралд  

• Санхүүгийн тооцоо – Бид мөнгөө хэрхэн удирдах, хадгалах, зарцуулахдаа математикийн үндсэн үйлдлүүдийг ашигладаг.
• Цаг хугацааны менежмент – Хугацаа тооцоолох, төлөвлөгөө гаргах, ажлаа оновчтой зохицуулахад хэрэгтэй.  
• Хоол хийх – Жорыг зөв хэмжиж, орцыг хувилж тооцоолоход математикийн пропорц, харьцаа хэрэглэгддэг.  
• Худалдаа, наймаа – Хямдралын хувийг бодох, үнийн харьцуулалт хийхэд математикийн үндсэн ойлголтууд шаардлагатай.  

2. Шинжлэх ухаан, инженерчлэл, технологид

• Физик, хими, биологи– Эдгээр шинжлэх ухаануудын бүх тооцоолол математик дээр суурилдаг. Жишээ нь, атомын бүтэц, ДНХ-ийн спираль, химийн урвалын тооцоолол гэх мэт.  
• Барилга, архитектур – Барилга байгууламж, гүүр, өргөгч кран, цахилгаан сүлжээ гээд бүх инженерийн салбарт геометр, тригонометри, тооцооллын аргачлалууд ашиглагддаг.  
• Программчлал, хиймэл оюун ухаан  – Компьютерын алгоритм, өгөгдөл боловсруулах, машин сургалт зэрэг нь математик дээр суурилдаг.  

3. Эдийн засаг, бизнес, санхүүд 

• Зах зээлийн судалгаа – Компаниуд хэрэглэгчдийн зан төлөвийг судлахдаа статистик, магадлал ашигладаг.  
• Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн төлөвлөлт – Хувьцаа, зээлийн хүү, валютын ханшийн хэлбэлзэлд математик чухал үүрэгтэй.  
• Даатгал, эрсдэлийн тооцоолол – Компаниуд ирээдүйн эрсдэлийг тооцоолохдоо магадлалын онол, математик загварчлал ашигладаг.  

4. Эрүүл мэнд, анагаах ухаанд  

• Эмнэлгийн тоног төхөөрөмж – MRI, рентген, зүрхний цахилгаан бичлэг (ECG) гэх мэт төхөөрөмжүүд бүгд математикийн томъёогоор боловсруулагдсан.  
• Эпидемиологи (өвчний тархалтын судалгаа) – COVID-19 зэрэг халдварт өвчний тархалтыг урьдчилан тооцоолох, загварчлахад математик чухал.  
• Эмийн бодисын тун тооцоолол – Эм, вакцины тунг зөв тооцоолохдоо математик ашигладаг.  

5. Одон орон, сансар судлалд  

• Дэлхийн тойрог зам, хиймэл дагуулын тооцоолол – SpaceX, NASA зэрэг байгууллагууд пуужин хөөргөхдөө нарийн математик тооцоолол ашигладаг.  
• Од, гараг, хар нүх судлах – Астрономид хэрэглэгддэг бүх томъёо, таталцлын хууль, гэрлийн хурд гэх мэт нь математик дээр суурилсан.  

6. Цэрэг, аюулгүй байдалд  

• Нууцлал, криптограф – Бидний онлайн банкны гүйлгээ, нууц үгийн хамгаалалт, мэдээлэл дамжуулалт бүгд математикийн алгоритмууд дээр ажилладаг.  
• Стратегийн бодлого боловсруулах – Дайны тактик, радарын систем, пуужингийн замнал тооцоолох гэх мэт.  

ОЛОН УЛСЫН МАТЕМАТИКИЙН ӨДӨР ДЭЛХИЙ ДАЯАР БОЛДОГ СОНИРХОЛТОЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНУУД

1. Π (Пи)-гийн өдөртэй холбоотой уралдаан, арга хэмжээ  
- Пи тоог цээжээр хэлэх тэмцээн – Хамгийн олон цифр цээжээр хэлсэн хүнийг тодруулдаг. Дэлхийн рекорд 100,000 оронтой 
- Пи хэлбэртэй (π) бялуу, жигнэмэг хийх – АНУ болон Европын олон сургуулиуд математикийн бэлгэ тэмдэг болсон Pie (бялуу) & Pi (π) гэсэн үгийн тоглоом ашиглан энэ өдрийг амттай тэмдэглэдэг.  
- Пи-тай холбоотой оньсого, таавар, бодлого бодох уралдаан

2. Дэлхий даяарх математикийн өдөрлөгүүд
- Олон улсын математик олимпиад, тэмцээн – Сурагчид, оюутнууд математик бодлого бодох, инновацлаг сэтгэлгээ хөгжүүлэх уралдаанд оролцдог.  
- TED Talks болон лекцүүд – Математикийн алдартай эрдэмтэд, судлаачид энэ өдрийн хүрээнд математик, хиймэл оюун ухаан, криптографийн тухай лекц уншдаг.  
- Математикийн шоу болон үзүүлбэрүүд – Илбэ, логик тоглоомууд, фрактал дүрслэлүүд ашиглан хүмүүсийг математикийг сонирхуулах арга хэмжээ болдог.  

3. Интерактив сургалт, STEAM үйл ажиллагаа  
- Сургуулиудад тусгай хичээл, семинар зохиогдох – Сурагчдад математик сонирхолтой байдлаар заах сургалтууд хийгддэг.  
- LEGO болон Роботын уралдаан – Инженерчлэл, тооцоолол, программчлалд математик хэрхэн ашиглагддагийг харуулдаг.  
- "Миний амьдрал дахь математик" эссэ, постерийн уралдаан – Оюутнууд өөрсдийн ойлголтыг хуваалцдаг. 

4. Цахим болон виртуал арга хэмжээнүүд  
- PiDay болон #IDM2025 хаштагтай онлайн сонжоонууд– Олон хүмүүс сошиал медиа дээр математиктай холбоотой сонирхолтой пост, зураг оруулдаг.  
- Виртуал бодлого бодох марафон – Дэлхийн өнцөг булан бүрээс хүмүүс оролцож, тодорхой хугацаанд бодлого бодож өрсөлддөг.  

5. Алдартай газруудад математикийн өдөр тэмдэглэх
- Математик музей, шинжлэх ухааны төвүүд – Нью-Йорк дахь MoMath (Museum of Mathematics), Парисын Cité des Sciences зэрэг газрууд тусгай арга хэмжээ зохион байгуулдаг.  
- NASA болон томоохон компаниуд (Google, Microsoft) математикийн ач холбогдлыг онцлох арга хэмжээ зохиодог