1923 оны аравдугаар сарын 25-нд Жанжин Д.Сүхбаатарын санаачилгаар Цэргийн эмнэлгийн дэргэд анхны эмийн сан байгуулагдсанаар Монгол Улсад орчин цагийн эм хангамжийн байгууллагын үндэс суурь тавигдсан гэж үздэг. Эм хангамжийн салбарынхан түүхэн хөгжлийнхөө 99 жилийн ойгоор 2022 оны арван нэгдүгээр сарын 25-ны өдөр "Эм зүйн салбарын хөгжил, чиг хандлага" сэдэвт Монголын эм зүйн ажилтны II их хурлыг Төрийн ордонд зохион байгууллаа. Эрүүл мэндийн сайдын ивээл дор зохион байгуулсан тус хуралд эм зүйн салбарын үе үеийн төлөөлөл болсон 800 орчим эмийн мэргэжилтэн оролцож салбарынхаа тулгамдсан асуудал, цаашдын чиг хандлагын талаар хэлэлцсэн байна.

Эм зүйн ажилтны анхдугаар хурлыг 2006 онд хийснээс хойш 16 жилийн дараа зохион байгуулсан Их хурлаар хэлэлцсэн асуудал болон орчин цагийн эм хангамжийн салбар, “Эм  холбоо”-ноос явуулж буй бодлого үйл ажиллагаа, цар тахлын хүнд үед энэ салбарын гүйцэтгэсэн үүрэг оролцоо зэрэг асуудлаар Монголын эм зүйн байгууллагуудын нэгдсэн “Эм холбоо” ТББ-ын Гүйцэтгэх захирал И.Балжиннямтай ярилцлаа.

-Түүхт 100 жилийн ойтойгоо золгох гэж буй Монголын эм зүйн байгууллагууд нэгдсэн II их хурлаа өргөн хүрээнд зохион байгууллаа. Их хурлаар ямар асуудлуудыг хөндөж ярилцсан бэ?
-Монгол Улсад эм хангамжийн салбар үүсэж хөгжсөний 100 жилийн ойг угтаж Эрүүл мэндийн яам, Эм, эмнэлгийн хяналт, зохицуулалтын газартай хамтран Монголын Эм зүйн байгууллагын нэгдсэн “Эм холбоо”-ноос II их хурлаа амжилттай зохион байгууллаа. Их хурлаар эм хангамжийн хөгжлийн түүхэн ололт амжилт, алдаа оноогоо салбарынхантайгаа хэлэлцэн дүгнэхийн зэрэгцээ Их хурлаас Төр засаг болон Эм зүйн салбарынхаа хамт олонд хандсан уриалга, зөвлөмж гаргаж, цаашдын үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг нийтээрээ хэлэлцэж, нэгдсэн ойлголтод хүрлээ. Эм хангамжийн салбар бол эрүүл мэндийн чанартай тусламж, үйлчилгээ үзүүлэхэд онцгой үүрэгтэй эрүүл мэндийн салбарын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг юм.

-Монголын эм хангамжийн салбарт хэчнээн аж ахуйн нэгж, хэдий тооны хүний нөөцтэйгөөр ажиллаж байна вэ? 
-Монгол Улсын эм зүйн салбарт 2800 гаруй эм хангамжийн байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн 82.7 хувь буюу 2335 нь эмийн сан, 440 гаруй нь  ханган нийлүүлэх байгууллага байна. Мөн  дотоодын 26 эмийн үйлдвэрт 13 мянга гаруй ажилтан ажиллаж байгаагийн 90 орчим хувь нь эмэгтэйчүүд байгаа юм. 2021 оны статистикаар эм хангамжийн салбарт 2913 эм зүйч, 2010 эм найруулагч ажиллаж байна.

100 жилийн түүхтэй Монголын эм зүйн салбарынхан сүүлийн жилүүдэд хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн гэж үзэж болно. “Эм холбоо” нь хувийн хэвшлийн буюу гишүүн байгууллагуудынхаа дуу хоолойг төрд хүргэх, хуулийн хүрээнд тэднийхээ нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр 26 дахь жилдээ үйл ажиллагаа явуулж байна. Мөн төрийн зарим чиг үүргийг гүйцэтгэн ажиллаж ирсэн билээ.

-Монгол Улс эм болон эмнэлгийн хэрэгслийнхээ хэдэн хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа бол?
-Манай улс хэрэгцээт эм, эмнэлгийн хэрэгслийнхээ 20 гаруй хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна.

Манай улс хэрэгцээт эм, эмнэлгийн хэрэгслийнхээ 20 гаруй хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна.

-Монголын эм хангамжийн салбарынхан хөгжлийнхөө ямар үе шатанд явна вэ?
-Дотоодын эмийн үйлдвэрүүд хөгжлийнхөө түүхэн шатанд ирчихсэн, эмийн бүтээгдэхүүнүүдээ гадаад зах зээлд гаргах түвшинд хүрсэн. Эм зүйн салбарын болон үндэсний томоохон үйлдвэрлэгч Монос групп, Мөнхийн Тун ХХК, Эмийн үйлдвэр ХХК, Цомбо ХХК, Нахиа ХХК-иуд хамтран өөрсдийн хөрөнгө оруулалтаар ариун эмийн үйлдвэрлэлийн олон улсын жишигт хүрсэн технологи тарилгын шингэний үйлдвэр байгуулан ашиглалтад оруулснаар  Монгол Улсад дуслын шингэний үйлдвэрлэл хоёр дахин нэмэгдсэн. Мөн нэг удаагийн тариур болон дуслын системийн үйлдвэрийг хамтран ашиглалтад оруулж, бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж эхэллээ. 

Дотоодын эмийн үйлдвэрүүд маань 2021 оны байдлаар 105.9 тэрбум төгрөгийн эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүн, уламжлалт эм, ариутгал халдваргүйтгэлийн бодис үйлдвэрлэж 97.8 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийжээ.

-Эмийн чанартай холбоотой асуудал их хөндөгддөг. Монголын зах зээлд худалдаж буй гурван эм тутмын нэг нь чанаргүйн дээр хэт өндөр үнэтэй гэх мэт шүүмжлэлийг улс төрчид хэлж байсан. Бодит байдал ямар байгаа вэ?

-Бид эмийн чанарын талаар их ярьдаг, энэ нь буруу биш. Монгол Улсын эмийн бүртгэл 1994 оноос эхэлсэн ба энэ нь манай улсын чанар хангалт, баталгаажилтын хамгийн чухал систем  юм. Шинэ эм бүртгэх процесс нь хамгийн багадаа гурван сараас зургаан сар хүртэл хугацаанд үргэлжилдэг. Салбарын олон эксперт, эмийн шинжээч, мэргэжилтнүүд судалж шинжилдэг олон шат дамжлага, маш нарийн зохион байгуулалттай ажил. Үүний дараа хамгийн сүүлд Монгол Улсын Хүний эмийн зөвлөлөөр хэлэлцэж шийдвэрлэдэг учир эмийн сангуудад хуурамч, чанаргүй  эм худалдах боломжгүй юм. 

Зарим улс орнууд ”Танай улсын эмийн бүртгэлийн процесс маш өндөр шалгууртай” гэж гайхдаг. Гэхдээ нарийн шалгуур тавихаас ч аргагүй юм. Учир нь Монгол Улс эм, эмнэлгийн хэрэгслийнхээ 70-80 хувийг импортоор авдаг, лабораторийн чадамж олон улсын түвшинд хүрээгүй учир тогтмол өндөр түвшинд хянаж шалгах боломж хомс. Тиймээс анхнаасаа сайн шалгаж Монгол Улсын эмийн зах зээлд нэвтрүүлэх эсэх, эмчилгээнд хэрэглэх эсэх зөвшөөрлийг өгөх нь зүй ёсны асуудал. Ийм нарийн зохион байгуулалттай, олон шат дамжлагатай ажлыг хэдхэн эмийн компани дураараа шийддэг мэтээр ойлгох нь буруу юм.

-Монголчууд эмийн замбараагүй хэрэглээтэй ард түмэн. Эмийн зохистой хэрэглээнд суралцахад эм зүйн салбарынхан ямар үүрэгтэй оролцож чадах вэ?
-Эмийн чанартай зэрэгцүүлэн иргэдийн эмийн зохистой хэрэглээг авч үзэх ёстой. Эмийн зохистой хэрэглээний асуудалд монголчууд төдийгүй дэлхий нийтээрээ анхаарал хандуулж байна. Эм хангамжийн байгууллагууд ирэх 2023 онд эмийн зохистой хэрэглээнд чиглэсэн олон ажил хийхээр төлөвлөсөн. Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхэд эм зүйч, эмч, хэрэглэгч гэсэн гуравласан холбоотой  байж эмчилгээний үр дүнгээ үзүүлж чадна. 2022 оны есдүгээр сард ДЭМБ-аас Аюулгүй эм-эмийн чанарын баталгаажилт, чанарын жил гэж зарласан. 

Чанартай эм байгаад ч зөв зохистой хэрэглэхгүй бол тэр эм биш магадгүй хор болно. Ман антибиотик буюу нянгийн эсрэг эмийн зохистой хэрэглээний асуудал нь сүүлийн үед Бичил биетний эсрэг эм гэж өргөн хүрээнд яригддаг боллоо. Өөрөөр хэлбэл, вирус, нян, шимэгч хорхой, мөөгөнцөр зэргийг бүгдийг оруулаад бичил биетний эм гэх болсон.

Антибиотикийн замбараагүй хэрэглээнээс болж 2050 он гэхэд дэлхий нийтээрээ антибиотикийн хомсдолд орох нь гэсэн судалгаа гарсан. Одоогоор дэлхийн хэмжээнд 17-хон нэр төрлийн антибиотикийн хөгжүүлэлт хийгдэж байна. Вирусийн гаралтай ханиаданд антибиотик хэрэглэдэг нь буруу бөгөөд энэ мэт зохисгүй  хэрэглээ нь антибиотикийн дасал үүсэх нэг нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа юм. Тиймээс дур мэдэн антибиотик хэрэглэдэг байдлыг таслан зогсоох шаардлагатай. 

-ЭМЯ-ны харьяа Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хяналт, зохицуулалтын газар 2021 онд байгуулагдсан. Шинэ агентлаг байгуулагдсанаар эм хангамжийн салбарт ямар давуу тал бий болсон бол?
-2021 онд Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хяналт, зохицуулалтын газар байгуулагдсанаар эм хангамжийн салбарыг дараагийн шатанд гаргахад маш том алхам болсон. Энэ салбарын хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох, хүндрэл бэрхшээлийг шийдвэрлэх, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх гээд олон давуу талтай. Гэхдээ төрийн албанд ажиллах мэргэшсэн хүний нөөцийн хомсдолтой байх шиг. Эм зүйн салбараар нь авч үзвэл төрд ажиллах боловсон хүчний нөөц багатай л даа.

ЭМЯ-нд эм хангамжийн асуудлыг хариуцсан гарын таван хуруунд багтах цөөхөн хүн ажилладаг байсан. Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвд ялгаагүй, төрд ажиллах хэмжээнд бэлтгэгдсэн мэргэшсэн эм зүйч маш цөөхөн. Эм хангамжийн салбарынхан сургуулиа төгсөөд л хувийн хэвшилд ажилладаг. Гэхдээ агентлагийн хувьд боломжийн ажиллаж байна. 

-Монголын эм зүйн ажилтны II Их хурлаас гаргасан зөвлөмжид ямар асуудлыг тусгасан бол. Эм зүйн салбарынхан төр засгаас бодлогын ямар дэмжлэг, зохицуулалтыг хүсэж байна вэ?
-Эм зүйн  ажилтны хоёрдугаар их хурлын төлөөлөгчид бид төр засаг болон эм зүйн салбарын хамт олонд хандаж зөвлөмж гаргасан. Төр  засгийн  байгууллагуудад хандсан зөвлөмжид: 

• Зайлшгүй шаардлагатай эм , эмнэлгийн хэрэгсэл , тэдгээрийн түүхий эдийг НӨАТ-аас чөлөөлөх замаар  ард , иргэдийн амьдралын баталгаажих түвшинд тохирсон боломжийн үнэтэй эмээр үйлчлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх.
• Улсын хил  гаалиар оруулж ирж байгаа болон дотоодын зах зээлд худалдаалагдаж буй эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тандалт, хяналтыг сайжруулж, үндэслэл, нотолгоонд суурилсан  бодит мэдээллийг олон нийтэд  хүргэж,
• Эм зүйн салбарын мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэж  буй Төрийн болон  Хувийн хэвшлийн сургуулиудын сургалтын тогтолцоонд Төрөөс хяналт тавьж, үндэсний аюулгүй байдал, ард иргэдийн эрүүл мэндийн манаанд онцгой үүрэгтэй чадварлаг хүний нөөц бүхий мэргэжилтэн бэлтгэхэд анхаарал хандуулах зэрэг  заалт бүхий зөвлөмжийг эм зүйн салбарын ажилтнууд их хурлаараа санал нэгтэй гаргаж, төр засагтаа хүргэж байна.

-Төр засагт хүргэх зөвлөмжөөс гадна эм зүйн салбарынхандаа хүргэх ямар нэгдсэн мэдээлэл, зөвлөмж байна вэ?
-Их хурлаас гаргасан зөвлөмжийн хоёр дахь зөвлөмж нь манай салбарын хамт олон, мэргэжилтнүүдэд хамаатай. Зөвлөмжид тухайлбал, Эм зүйн байгууллага, эмийн мэргэжилтэн бүр бизнесийн бодлогоос илүү эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх чиглэлд санаачилгатай ажиллах,  үйл ажиллагаандаа хийх дотоод хяналтыг сайжруулж, олон улсад мөрдөгдөж буй стандартууд, үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх, цахим шилжилтийг эрчимжүүлэхийг уриалж буй юм.



Мөн чанарын баталгаагүй , стандартын бус болон хууль бусаар оруулж ирсэн эм, эмнэлгийн хэрэгслээр үйлчилдэг хувь хүн, байгууллагыг илрүүлж, холбогдох байгууллагуудад мэдээлж шударгаар ажиллаж буй салбарынхаа нэр хүндийг хамгаалж ажиллах шаардлагатайг Их хуралд оролцсон эм зүйн мэргэжилтэн, эрдэмтэн багш нар санал нэгтэй хэлж, үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгохыг салбарынхандаа зөвлөж байгаа юм.

-Ковид-19 цар тахлын үед эм зүйн салбарынхан онцгой үүрэгтэй ажилласан. Шаардлагатай эм, эмнэлгийн хэрэгслийн бэлэн байдлыг хангах чиглэлд ямар зохицуулалт хийж ажилласан бэ?
-Сүүлийн хоёр жил дэлхий нийтээрээ цар тахлын амаргүй сорилттой нүүр туллаа. Энэ үед “Эм холбоо”, эм хангамжийн салбарынхан ЭМЯ болон яамны харьяа Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хяналт зохицуулалтын газар, Улсын онцгой комисстой нягт хамтарч ажилласан. 

Эмийн чанартай зэрэгцүүлэн иргэдийн эмийн зохистой хэрэглээг авч үзэх ёстой. Эмийн зохистой хэрэглээний асуудалд монголчууд төдийгүй дэлхий нийтээрээ анхаарал хандуулж байна. 

Манай холбоо төр засгийн байгууллага, эм ханган нийлүүлэх байгууллагын дунд гүүр болон төр, хувийн хэвшлийг мэдээллээр хангах, гарсан шийдвэрийг бүх талаар дэмжиж, хүн ардыг шаардлагатай эм, эмнэлгийн  хэрэгслээр тасралтгүй жигд хүртээмжтэй хангах, нөөц бүрдүүлэх, түгээлт хангамжийг тэгш хүртээмжтэй зохион байгуулах тал дээр эм хангамжийн байгууллагуудтайгаа хамтран ажилласан.

-Цар тахлын үед зарим эм болон дуслын систем, тариур зэрэг эмнэлгийн хэрэгслүүд тасарсан. Энэ тасалдлыг нөхөх ажлыг хэрхэн зохион байгуулж байв?
-2020 оны арван нэгдүгээр сард тогтоосон хатуу хөл хорионы үеэр Алтанбулаг боомтод ирээд гацсан 25 автомашин 838 нэрийн эм, эмнэлгийн хэрэгслийг татах ажлыг Улсын онцгой комисс, ГХЯ, ЗТХЯ, ГЕГ, Хил хамгаалах ерөнхий газар, Цагдаагийн газар, МҮХАҮТ, Тээвэрчдийн болон тээвэр зуучийн холбоотой хамтран зохион байгуулсан. Тухайн үед эдгээр эмийн 30 гаруй хувь нь тасарсан даа. 

2021 оны эцэс, 2022 оны эхээр дуслын шингэн болон тариурын түүхий эд, зарим антибиотикийг татан авах зургаан удаагийн тусгай үүргийн нислэгийг зохион байгуулахад Онцгой комисс, ЭМЯ, ЭЭХХЗГ-тайгаа хамтран ажилласан. Дэлхий нийтээрээ хомсдолтой байсан тэр хүнд цаг  үед Эм хангамжийн салбарынхан бүхий л боломжоо ашиглан эм, эмнэлгийн хэрэгслээр аль болох таслахгүйгээр ажиллаж  ирлээ. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлаас шалтгаалан тээвэр ложистикийн асуудал, түүхий эдийн хомсдол дээр дотооддоо хүний нөөцийн дутагдал үүссэн.

Эм зүйн салбарын хүний нөөцийг чадавхжуулах, чадварлаг мэргэжилтнийг системтэйгээр бэлтгэх зүй ёсны шаардлага үүссэн. Ур чадвар, хандлагын хувьд шаардлага хангахгүй төгсөгчид гарч байгаа нь сургалтын тогтолцоонд шинэчлэл хийх зайлшгүй шаардлага бий болсныг ч илтгэнэ.

-Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх асуудал хойшлогдсоор байна. Энэ хуулийн төсөлд эм зүйн салбар “Эм холбоо”-ныхон саналаа өгсөн болов уу?
-Эм хангамжийн салбарын үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтыг шинэчлэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Гэхдээ Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн төсөл хэлэлцүүлэгт хараахан ороогүй байна. Учир нь уг хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулгад зарчмын зөрүүтэй хэд хэдэн санал гарсан тул эргүүлэн татаж, одоо хүчин төгөлдөр байгаа хуулийн үр дагаврын судалгаа хийгдэж байна.

Энэ нь хуульд орхигдсон, хэрэгжүүлэхэд түвэгтэй, эсвэл бусад хуультай уялдаагүй заалтууд бий эсэх, салбарын үйл ажиллагааг зохицуулахад маш чухал, сайн хэрэгжсэн, цаашид ч хэрэгжээд явах боломжтой зүйл заалтыг үлдээх эсэх гэх мэтийг судлан дүгнэх юм. Шинэ ажлын хэсэг байгуулагдаж, үзэл баримтлалаас эхлэн хянаад явж байна. Энэ хууль хурдан батлагдахдаа биш, салбарын үйл ажиллагааг бүрэн зохицуулах чадамжтай сайн хууль гараасай гэж хүсэж байна. Дотоодын эмийн үйлдвэрүүд хөгжлийнхөө түүхэн шатанд ирчихсэн, эмийн бүтээгдэхүүнүүдээ гадаад зах зээлд гаргах түвшинд хүрсэн. Тиймээс энэ асуудлыг бүрэн зохицуулах эрх зүйн орчин бүрдээсэй гэж эм хангамжийн салбарынхан бид хүлээж байна.

-Эм зүйн салбарын өнөөгийн байдлын талаар дэлгэрэнгүй ярилцсан Танд баярлалаа.