Нэрт кино найруулагч, Төрийн шагналт Б.Бал­жинням манай сонинд ярилцлага өглөө.

-Сүүлийн үед та нэлээд нам гүм амьдарч байх шиг. Уран бүтээл их үү. Уншиг­чидтайгаа нэг уулзуулъя гэж зорьж ирлээ?
-Үгүй яахав дээ. Нам гүм байхаас ч өөр аргагүй байна. Ер нь тэгээд тэтгэвэрт гарахаар хүн чинь нэг иймэрхүү. Гадагшаа до­тогшоо жаал явлаа. Хүүхдүүд гадаадад амьдардаг. Юу гэ­мээр юм дээ, чимээ шуу­гиан­тай байна гээд элдвийн юм хийгээд байх нас биш болж. Нөгөөтэйгүүр, цаг үеийн байдал ороо бусгаа гэдэг нь болсон юм уу даа гэж бодох юм.

Гэхдээ зүгээр суусангүй ээ, энэ жилүүдэд. Гадаадад хэд хэдэн кинонд ажиллалаа. Ажиллах юу байхав дээ, зөв­лөх энэ тэр гээд юмнуудад нь оролцлоо. Ер нь манайхан гадаадын кинонуудыг үздэг­гүй юм байна. Сүүлийн үед ухаандаа, гадаад орнууд Чин­гэс хааны тухай олон арван кино хийсэн юм. Жи­шээлбэл, BBC хоёр кино хийсэн байгаа.

-Баримтат кино юм уу, уран сайхных уу?
-Уран сайхны баримтат кино юм даа. Их Монгол Улс байгуулагдсаны ой гэж боллоо шүү дээ, тэр дагуу энэ кино­нуудыг хийсэн юм. Тэгээд яахав дээ, намайг олоод л ирцгээдэг юм. Зарим нь ми­ний хуучин танилууд ч байна, янз бүрийн хүмүүс байна л даа. Ингээд гаднын уран бүтээлчид тусламж хүсээд ирэхээр янз бүрийн талаар туслах, зохиол дээр нь ажил­лах, зөвлөх, түүхэн талаас нь тодруулж өгөх гээд олон талын юм бий л дээ. BBC-ийн энэ хоёр кино, Австрийн нэг кино, “Салхины хаан” гээд Италийн нэг кинонд ажил­лалаа. “Асаки” гээд Японы телевиз бас нэг кинонд хам­тарч ажиллаач гээд. Гэхдээ тэр кино нь арай өөр, морин өртөөний тухай байсан. Тэр кино бас гарлаа. За тэгээд юу юу ч билээ, Солонгосчууд бас нэг кино хийсэн, ингээд Чин­гэс хааны тухай гадаад ор­нуудын хийсэн бүх кинонд оролцсон юм. “Чингэс фильм” гэж манай компани бас бий шүү дээ.

-Олон орны уран бү­тээлчтэй хамтарч нэлээд хэдэн кино хийсэн юм бай­на. Энэ талаарх мэдээлэл монголчууддаа ер сонс­доогүй шүү дээ. Яагаад вэ?
-Манайхан чинь ийм юмыг сонирхдоггүй, мэдээлэл багатай, дээрээс нь би ч тэр болгоныг мэдээлээд байдаг­гүй болохоор тэр биз. Энэ бүхэн дээр хэвлэл мэдээл­лийн­хэн ч надтай тааралдаж байсангүй.

-Энэ олон киног хийхэд та газар дээр нь очиж ажил­лаж байв уу?
-Тэнд нь ч очиж байсан, Монголдоо ч хийсэн. Гол нь энд зураг авах асуудал, мөн нутаг орон шилж сонгох гэж чухал ажил их байдаг шүү дээ, кинонд чинь. Ийм ажлуудад нь ч их явсан л даа.

-Тэгээд бүх киноны зур­гийг Монголд авсан юм уу?
-Тийм ээ. Бүгдийнх нь зургийг энд авсан.

-Япончуудын Нямгаваа найруулагчтай хамтарч хий­­­­сэн Чингэс хааны тухай кино, Эрдэнэбулган най­руу­лагчийн хийж байгаа кино энэ хоёр маш их сен­саа­ци дэгдээсэн. Гэтэл Азийн болон барууны ор­нуудтай хамтарсан ийм том үйл явдлууд өрнөж байхад манайхан огт мэдээгүй, хэн ч дуугараагүй нь хачин юм?
-Мэдэхгүй юм даа.

-Сергей Бодровын “Мон­­гол” сая Оскарт дэвш­сэн. Мөн Нямгаваагийн япончуудтай хамтарсан ки­но гарлаа. Энэ хоёр кино танд ямар мэдрэмж төрүү­лэв?
-Яахав би санааг чинь ойлгож байна л даа. Байдлыг би шууд хэлчи­хэж чадна. Гэхдээ энэ бол зөвхөн миний л бодол байхгүй юу. Нэг кино найруулагчийн л бодол. Тэ­гэхээр их л нарийн ухаанаар ярихгүй бол бо­лохгүй юмнууд их бий. Би Нямгаваагийн тэр киног үзээ­гүй. Нэг удаа га­раад ноёд ихэс нар л үзсэн юм гэнэ лээ. Харин Бодровын киног би үзсээн. Бодров кино­гоо надад явуулсан юм. Бид хоёр дээр үеийн танилууд л даа. Сур­гууль соёлд хамт сурч байсан юм. Бодров сүү­лийн үед их нэрд гарч байгаа сайн най­руулагч шүү дээ. Анх тэр киноныхоо зургийг энд авна гэхэд нь манайхан өм­нөөс нь сонин хэвлэлээр баахан сө­рөг юм бичсэн шүү дээ. Чин­гэс хаан гэхээр ухаан­даа манайхан хувьчи­лаад авчих­сан хашаа хороо аятай ч юм уу, тийм л маягийн юмаар хэмжээд байх шиг надад санагдаж байсан. Тэд нар ирээд зургаа авна л биз. Ер нь ямар хамаа байхав дээ. Гэтэл авахуулаагүй. Уг нь тэр зур­гийг нь авахуулчихсан бол хэдэн зоос л хожчих байхгүй юу, манайхан. Тэгсэнгүй. Тэглээ гээд өөрсдөө бид нар ямар кино хийв. Одоо гарсан юм алга л байна шүү дээ.

Уран сайхны кино, түүхэн баримтат кино гэдэг чинь шал өөр юм шүү дээ, уг нь. Тэгэ­хээр манайхан Бодровыг уран сайхны кино хийнэ гэхээр юу бодсон юм мэдэхгүй. Урьд нь ч биднийг их шүүмжилж бай­сан. Би “Мөнх тэнгэрийн хү­чин дор” киногоо яг л түүх барьж хийсэн хүн шүү дээ. “Монголын нууц товчоо”-г барьсан байхгүй юу. Одоо тэр кино гараад бараг хорин жил болох гэж байна. 1992 онд гарсан юм шүү дээ. Түүнээс хойш гарсан кинонууд янз бүрийн өнгө аястай байгаа юм. Сергей Бодровын хийсэн киног харж байхад уран сайх­ны хувьд зарим юман дээр нь хэтэрхий америкчилсан тал ажилагдсан. Жишээ нь, тэр байлдаж байгаа энэ тэр нь. Тэр яахав байж болох зүйл. Кино найруулагчид янз бүр шүү дээ. Мөнгө олох хэмжээ­ний кино гэж байна, киног зүгээр хүний талаас нь ч юм уу, сонгодог урлагийн талаас нь ч хийж болох талтай. Энэ кинон дээр бол аль аль нь байгаа юм. Ерөнхийд нь аваад үзэхэд, хийсвэр талдаа бол­сон байна лээ. Тэгээд тэр киног манайхан үзчихээд муу, сайн янз бүрээр л яри­лаа. Өөрсдөө хуруу дүрээгүй улс шүү дээ.

-Бодровын кинонд та ямар нэгэн байдлаар оролц­сон уу?
-Бид нар өмнө нь уулзаж ярилцаж байсан юм. Хувцас хунар, байгаль орчин нь ямар байх вэ гээд зөндөө ярилцсан. Тэгж байтал нөгөөхийг маань ч манайхан өөдөөс нь шороо цацаад явуулсан л даа. Гэх­дээ яахав дээ, би тэнд байлаа гээд, байгаагүй гээд ч яахав. Тийм л юм.

-Австри, итали, бри­таничуудтай хийсэн ки­нонууд тань ямархуу бо­лов?
-Тэд чинь баримтат уран сайхны кино. Чингэс хааны үеийн түүхэн зураг хөрөг гэж байхгүй шүү дээ. Их алсын ч юм даа. Тэгэхээр баримт түшээд үзүүлэх бо­ломжгүй юман дээр нь уран сайхны аргаар юм нөхөж оруулах гэхчлэн заавал нөхөхгүй бол болохгүй янз бүрийн юм хэлж өгч байгаа юм л даа. Ихэнх нь тийм кино гарсан. Энэ бол зөвхөн Монголд биш хаана ч байдаг зүйл. Би Италийн нэг найруулагчийн хэдэн кино үзсэн юм. Тэр нь юу байсан гэхээр дандаа аль диванга­рын юмнууд. Яг ямар үйл явдал болж байсан бэ гэдгийг орчин үеийн хүмүүст их ойл­гомжтой болгохын тулд нөхөж хийсэн юмнууд их байдаг л даа. Тэр нь их сонин байхгүй юу. Энэ бол дэлхий нийтэд их дэлгэрсэн арга. Манайханд ингэж хийсэн ганц нэг юм бий. Гэхдээ тэр нь гадныхныг гүйцэхгүй л дээ.

-Киног хийх нэг хэрэг. Түүнийг нийтэд цацна гэдэг өөр. Монголд энэ урлагийг жаахан ч гэ­сэн өндийлгөх ямар бо­ломж байна?
-Ерэн оноос хойш гэх үү дээ, ёстой л хуруу дарам цөөхөн гайгүй кино гарч бай­гаа юм. Гэтэл гарсан даруйд нь тас цохиод, үнэндээ тас цохьсон ч юм уу, цохигдсон ч юм уу бүү мэд энэ бол нэлээн ноцтой асуудал гэж надад са­нагдаж байгаа юм. Цаг үеийн байдал ч хэцүү байсан, хө­рөнгө чинээний асуудал, за тэгээд урлагт хандах хандла­га гээд олон юм бий. Урлагт хандах төрийн бодлого гэж байх ёстой юм. Тэр нь ихээ­хэн алдагдчихсан байхгүй юу. Ялангуяа киноны хувьд бүр ч байхгүй болсон шүү дээ. Кино бол маш онцгой нөхцөл шаард­даг урлаг. Дээр нь уран бүтээлчдийн асуудал байна, сайн боловсрогдсон уран бүтээлч тун ховордсон. Хо­вордсон амьтад болсон шүү дээ, өнөө цагт. Өнөөдөр олон сургуульд хүн бэлтгэж байгаа боловч янз бүрийн талаар шаардлага хангахгүй байна. Кинонд олон төрлийн уран бүтээлч оролцдог болохоор ч тэр үү хүндрэлтэй байгаа юм. Одоо манайхан арван­дөрөв хо­ногт кино хийж байна шүү дээ. Залуучуудыг бид муу хэлж байгаа юм огт биш. Гагц­хүү үүн дээр том анхаа­рал хандуулах хэрэгтэй бай­сан, гэтэл орхигдчихсон. Үйлд­вэрийн тухай манайхан яриад байдаг юм. Кино үйлд­вэр байхгүй болчихсон гээд л. Үйлдвэрийг бол байлгаж бол­но. Харин кино гэдэг юмыг байлгана гэдэг маш хэцүү асуудал. Киног байлгахын тулд зөвхөн үйлдвэр биш, уран бүтээлчдээ бэлдэх, дээр дороос тавих анхаарал гээд олон юм хэрэгтэй болно.

-Анхаарал тавина гэж та чухам юуг хэлж байна. Мөн­гө өгөхийг үү?
-Хууль эрх зүйг нь хэлж байна. Киноны хууль манайд алга. Киног чухам хаана яаж үзүүлэх ёстой юм, хэдэн кино театр, хэнд үзүүлэх ёстой юм гэхчлэн. “Тэнгис” кино театрт л үзүүлэхгүй бол өөр үздэг газар байхгүй болсон шүү дээ. Жинхэнэ мэргэжлийн урла­гийн киног бол үзүүлэх га­заргүй л болчихсон байгаа шүү дээ. “Тэнгис”-т нь очи­хоор залуу, хөгшин хамаа байхгүй ганцхан хэмжүүрээр, орсон орлогын тавин хувийг манай театр авна, бусдыг нь та нар яаж авдаг санж өөрс­дөө мэд гэнэ. За тэгээд кино хийе гэсэн залуучууд орон байраа тавьж байгаад ч ха­маа­гүй хэдэн төгрөг зээлээд хуйлаад юм хийдэг гэж байгаа юм. Ийм нөхцөлтэйгөөр ол­сон хэд нь нөгөө байрандаа алга болно оо доо. Ийм л юм одоо болж байгаа юм. Надад олон шавь байна. Тэд маань ийм л зовлон ярьж явдаг байхгүй юу. Хөгшин би байгаа ганц байраа тавьчихаад нэг кино хийгээд тэгээд хаанаа үхэх вэ дээ, тийм үү.

-Таныг том хэмжээний түүхэн кино хийх гэж бай­гаа гэсэн сураг дуулдсан. Ямар кино вэ?
-Галдан бошигт хааны тухай кино хийе гэж бодсон юм. Болж өгөхгүй л байна. Цаг төрийн байдал нэг хоёр сар болж байгаад хувьсах юм, гурван сар болж байгаад л хувьсах юм. Ингээд байхаар чинь бидэнд тогтвортой юм хийх боломж олдохгүй л болж байгаа юм шүү дээ. Нэлээн том хэмжээний л кино болно . Барагтайхан хөрөнгөөр бос­чих эд биш л байхгүй юу. Би тийм овойж оцойсон мөнгөтэй ч хүн биш. Тийм их мөнгө бидний хэнд нь ч байхгүй л байхгүй юу. Тэгэхээр нэг газраас зээлэх хэрэгтэй бол­но. Гадаадын нэг байгуулла­гаас гуйя л даа. Урьд нь бид зээлээд буцаагаад төлдөг л байсан. Миний “Мөнх тэнгэ­рийн хүчин дор” кино зээлээр л боссон кино шүү дээ. Япо­ноос зээлсэн, Монголоос зээлсэн. Тэгээд би хамаг мөнгөө шавхаад буцаагаад бүгдийг нь төлсөн. Гэтэл намайг улсын мөнгө уугаад идчихлээ гээд л нэг хэсэг сонин хэвлэлээр баахан би­чээд хаячихдаг юм байна. Тэгэхээр нь улсууд намайг дагаж давхиад л. Ноход хий юм хараад шуугиад давхи­хаар бүгдээрээ дагаад давхи­даг шиг тийм явдал үзэгдэл манайд ихээхэн дэлгэрэнгүй шүү дээ. Нэгнийгээ дарж авбал болох нь тэр, өөр юм ерөөсөө ч байхгүй ийм л болчихоод байгаа юм. Энэ бол маш том эмгэнэл шүү дээ. Манай нийгмийн их том эмгэнэл гэж бодож байгаа юм. Одоо та нар урлагийн шинж байдлыг ажиглаж л байгаа байх. Залуучуудад зориулсан хөнгөн шингэн зугаа цэнгэ­лийн юм аль байхыг тэр гэхэв. Байх ч ёстой. Хошин шог гээд байж л байна. Байх ч ёстой юм. Гэхдээ хошин шог гэдэг юмаар бүх урлагийг орлуулах ёсгүй л байхгүй юу. Кино гэдэг манайд ганцхан л юм байгаа байхгүй юу. Үүн дээр л бид анхаарал хэрэгтэй гээд бай­гаа юм. Төр засгаас анхаа­рах хэрэгтэй байна гэдэг чинь ийм л учиртай юм. Хэрэгтэй цагт нь бас хэдэн төгрөг хая­чихдаг, ухаандаа том хэм­жээ­­ний, хөрөнгө мөнгө шаард­­сан ч юм уу, магадгүй дэлхийд яваад өгч мэдэх хэсэгт нь анхаарал хандуул­даг болмоор байна. Би өөрий­гөө хэлж байгаа юм биш, бид бол үеэ өнгөрөөсөн улс. Одоо нас дал шүргэчихлээ. Жиг­жид­сүрэн бид нар чинь үеэ өнгөрөөсөн улс гэж би үздэг шүү дээ.

-Таны “Мандухай цэцэн хатан”, “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” энэ хоёр кино яалт ч үгүй Монгол Улсын брэнд. Хилийн чанадад хэр олон гарсан бэ?
-Гаралгүй яахав. Дэлхий даяар гарсан кинонууд. Тэр цаг үед нь зөндөө л гарч байсан. Энэ чинь дэлхийд гарчихсан кино шүү дээ. Манайхан яахав дээ, биений­гээ дагаж хошуурдаг, цээжээ дэлдсэн нэг залуу ямар нэг юм хийчихээд дэлхийн хорь гучин оронд очоод том том шагналууд авчихсан мэтээр ярьдаг. Түүнийг нь бүх сонин, телевизээр цацаад ингээд хаячихдаг байхгүй юу, манай­хан. Бид мэт нь хуучин цагийн хүмүүжилтэй болохоороо өөрийгөө рекламдаад бай­даггүй юм уу яадаг юм. Энд бидний буруу бас байдаг л байх. Гэхдээ бид тэр болго­ныг ерөөсөө рекламдаж бай­гаагүй. Явж л байдаг кинонууд шүү дээ, эд нар чинь.

-Танаас өмнө хийсэн Чингэс хааны тухай бусад орны кинонууд хэр барим­жаатай болсон юм бэ. Ер нь монгол хүний хийсэн нь бусдыгаа гарцаагүй тэр­гүүлнэ биз дээ?
-Би лав чадаагүй гэж үзэж байгаа. Би зөвхөн эхлэлийг нь тавьсан. Бас яг нарийндаа бол Монголын түүхийг мэдэх­гүй хүмүүс хийсэн байдаг л даа. Монгол хүний хийсэн кино нь арай өөр л байх ёстой юм. Бид бол тэгж таниулах үүд­нээс тэр киног хийсэн. Гэхдээ манай зарим мэргэн хүмүүс намайг газар доор ортол муулж ч байсан нь олон. Магтаал сайшаал ч байсан. Гол нь үүндээ биш. Яагаад үүнийг би дахин дахин хэлээд байна гэвэл, манайхан бие биенээ тоохгүй юм. Тэгээд гадныхныг шүтдэг. Пөөх, энэ япончууд л их сайхан кино хийх гэж байна. Монгол Улсыг, биднийг, Чингэс хааныг маань чухам дэлхийд гаргачихна даа гээд байсан юу боллоо доо. Өөрсдөө нүдээр үзлээ шүү дээ. За тэр Бодровыг горьдохын хэрэг байхгүй. Өөрийнхөө мөнгөөр ёстой нөгөө талхаа иднэ үү, колба­сагаа иднэ үү тэрний асуудал байхгүй юу. Тэгэхээр бид өөрсдийнхөө юмыг л хармаар байгаа юм. Монголд анх “Чингэс хаан”-ыг хийсэн хүн би юм шүү дээ. Манай хэвлэл мэдээллийн сурталчилгаа­гаар үзэх юм бол өнөөдөр л Эрдэнэбулган гэдэг хүн кино хийгээд, ард түмнээс хандив тусламж аваад л, нэг нь ар­ван төлгөө тууж ирээд, нөгөө нь зуун мянган төгрөгөө өгөөд л. Улс ч хэдэн төгрөг өгч байгаа юм л даа. Тэрбум ч юм уу. Их мөнгө шүү дээ, мөнгө байгаа юм. Гурван ангитай кино хийнэ гээд бай­сан. Одоо нэг нь ч гараагүй л байна. Энэ киног би их л удаан хүлээж байна. Анхандаа ярь­сан юмнууд нь сонин л бай­сан. Их л том дэлгэрэнгүй юм яриад л Их Монгол Улс бай­гуулагдсаны 800 жилийн ой­гоор гараад л ирнэ, дэлхийг донсолгоод л, Монгол Улсыг хөгжүүлээд л аймаар их ор­лого олно гээд л манай хэв­лэлүүдээр яриад байсан. Эхлээд манайхан бүх теле­виз, радио, сонин хэвлэлээр дэлхийгээр нэг ярьж ярьчи­хаад хаячих юм. Монголчуу­дад зохих реклам гэж байна, зохихгүй реклам гэж бас байх юм. Шингэх хоол, шингэхгүй хоол гэж байна. Үүний л учир заагийг олмоор байгаа юм л даа. Манай уран бүтээлчдийн нэг том дутагдал бол цус хуртал цээжээ дэлддэг явдал. Энэ зан бараг бүх монголчуу­дад байна уу даа гэж би бод­дог. Шуудайд хийсэн үх­рийн эвэр шиг байх юм бол монгол­чууд бид ямар хуультай бо­лоод ч нэмэргүй. Ямар ч үнээр кино босгоод нэмэргүй л байхгүй юу даа. Энэ юмнуу­даа л бид нэлээн бодож, эв­лэж суумаар байгаа юм.

-Таныг дурсамжийн ном бичсэн гэж сонссон. Ямар учир, агуулгатай ном бэ?
-Учирсаад байх юм үгүй. Кино хийгээгүй үедээ гэртээ гиеүрээд, өвчин зовлон ту­саад наана цаана яваад, олон газар ч явлаа даа.Тэгсэн нэг өдөр Гармаа зохиолч ном бичих санал тавьсан юм. Гармаа бид хоёр найзууд л даа. Тэгээд уулзаад ярьжээ байсан чинь Гармаа надад “Чи киноны хүн байна даа. Олон кино найруулсан, олон ч зо­хиол бичиж байсан. Одоо нэг юм бичээч ээ” гэсэн. Ярихаа­раа бид чинь урлагийн тухай л ярьдаг. Тэгээд би нэг юм эвлүүлж эвлүүлж ном болго­сон ухаантай. Дурсамж гээд байх юм байхгүй. Ер нь кино урлагийн тухай ном юм л даа. Өөрт байгаа материалынхаа гуравны нэгийг нь л оруулсан. Илүү оруулах боломжгүй. Хэвлүүлнэ гэж асуудал бай­на. Нэг сая төгрөг. Хоёр зуун мянган төгрөгийн тэтгэвэртэй хүн чинь тэр мөнгийг хаанаа­саа ч олох юм. Яахав дээ, дуртын мөрт гарзгүй гэдэг шиг нэг ийм ном гаргасан. Миний өмнө нь бичсэн, кино хийсэн ганц нэг зохиол, өгүүллэг энэ тэр багтаж байгаа юм. Миний өгүүллэг зохиол бичнэ гэж хаашаа харсан юм байхав дээ, гэхдээ он цагийн уртад янз бүрийн юм санаж бодож сэдэж явсан байлгүй. Тэгээд намайг шүүмжилж байсан, над руу чичилж байсан, маг­таж байсан, найз нөхөд, хэв­лэлийн улсуудын хэлсэн бичсэн гээд олон юм оролц­сон гэх үү дээ, энэ номд. Нэгийг ч зараагүй гэж болно.

-Яагаад?
-Яахав дээ, би бизнесмэн хүн биш. Хүмүүст бэлэглээд дууссан.

-Бүх материалаа гаргаад хэвлүүлсэн бол их л ховор баримт, хүмүүст хэрэгтэй гарын авлага болох байж дээ. Танд бол ивээн тэтгэгч зовлонгүй олдоно биз дээ?
-Би хөөцөлдөхгүй л байх­гүй юу даа. Хөөцөлдөөгүй юм.

-Танд нэг сайн менежер хэрэгтэй юм уу?
-Тэр нь хаана ч байгаа юм, төрсөн ч юм уу төрөөгүй ч байгаа юм уу. За за, тоглосон юм. Би олон бизнесмэн та­нил­тай. Олон найз нөхөдтэй. Мөнгөтэй ч хүн байна, мөн­гөгүй ч хүн байна. Гадаад ч байна дотоод ч байна. Би ер нь ийм юмны тухай тэдэнд ерөөсөө ярьж яваагүй. Хан­див нэхээд, арван төлөг өгөөч гээд явахгүй байна. Тэг­мээр­гүй л байгаад байхгүй юу.

-Одоо та Галдан бошигт хааны тухай киногоо яаж хийх гэж байгаа вэ. Гад­ныхантай хамтрах уу?
-Энэ кинон дээр харин хандив нэхнэ гэж би бодож байгаа. Үнэндээ бол их мөнгө орно. Дээрээс нь цагийн бай­дал ямар болох нь вэ. Жи­шээлбэл, хэдэн уран бүтээлч нийлээд Төвд явъя гэж би тө­лөвлөж байсан юм. Өвөр­Монгол, Бээжинд очоод ч юм уу, баруун тийшээгээ Алтай Тянь Шаны өвөр, Тэнгэр уулын өмнүүр яваад аялал зохион байгуулъя гээд бодож байсан чинь хөг нь өнгөрлөө. Олимп өнгөрөөд дуустал юу ч болоо билээ. Тэрнээс цааш чухам юу юу ч болоо билээ. Төвд рүү чинь одоо хүн орох­гүй гээд янз бүрийн юм байна л даа. Галдан бошигтын бо­ловсорсон, ном үзсэн газар нь Төвд шүү дээ. Төвдөд зайлш­гүй урьдчилж очих ёстой. Хятадаар их явсан боловч би одоо хүртэл Төвдөөр ороогүй л явна. Гадаадынхантай хамт­­рах эсэхийг одоогоор хэлж мэдэхгүй байна.

-”Хадаг” гэж нэг их олон шагнал авч ирсэн кино гарлаа. Та үзэв үү?
-Үзсээн. Янз бүрийн асуу­дал хөндсөн их зүгээр кино байн лээ. Шагналыг нь би хараа ч үгүй, авсан эсэхийг нь мэдэх­гүй. Тэр Сингапурт ямар шагнал авч байна, Хон­конгт ямар шагнал авч байна надад ер хамаагүй. Дэлхийд хүнд­лэг­ддэг шагнал гэж бай­даг. Ухаандаа, Каннын фести­ва­лийн шагнал ч юм уу, Моск­вагийн кино фестивалийн шагнал, Монреалийн кино фестивалийн шагнал, дээр нь Оскар гээд чанга дуугар­чихъя, гэхдээ мөрөөдөхөд мөнгө төлөх биш. Ийм л юм­нууд бидэнд хэрэгтэй байгаа юм л даа. Гэтэл манай ноё­дууд бидэнд хэлэхдээ “Та нар тэр Оскарыг л аваадах” гэх жишээтэй. Тэр Оскар чинь тийм амархан аваад байдаг эд биш л байхгүй юу. Юугаараа авах юм. Ядаж л тэнд нь онгоцоор нисээд очъё гэхэд чадахгүй л биз дээ. Дэлхийд тэр рекламыг нь хийе гэхээр чадахгүй л биз дээ. Реклам гэдэг чинь асар үнэтэй том ажил байдаг.

-Дэлхийд бол киноны реклам нь агуу биз?
-Хачин шүү дээ, тэр чинь. Кино хийж эхлэхэд л реклам нь хамт эхэлж байдаг. Кино үйлдвэрлэл гэдэг чинь том индустри байхгүй юу. Их том индустри. Юун манай тэр Таван толгой молгой. Гэтэл бид энүүхэндээ ингээд хатав­чиндаа суучихаад мөрөөдөөд байж байна.

-Та өмнө нь урлаг соё­лын салбарыг толгойлж байсан хүн. Одоо БСШУЯ ер нь юу хийгээд байна. Эндээс та юу мэдэрдэг вэ?
-Гурван өөр том байгуул­лагыг нийлүүлээд нэг том шамбааралдсан юм болгочи­хоор маш буруу зүйл болж байгаа юм. Хөрөнгө, бодлого гээд бүх юм нь тарамдаад аль ч үгүй хоцрох болдог. Одоо ер нь урлаг хэрэггүй гэж ойлгодог юм билээ л дээ, манайхан. Гэтэл тийм биш юм. Хажууд байгаа хятадуудыг л харчих. Өнөөдөр тэд урлагтаа маш их анхаарч байна. Яагаад. Учир нь ходоодыг тэжээдэг нэг юм байна, тэр нь талх. Тархийг тэжээдэг нэг юм байна, тэр нь урлаг юм шүү дээ. Ийм л юм.

Н.Пагма