Манай сонины өчигдрийн дугаарт  “Ээждээ хаягдсан хүү амиа хорлов” гэсэн гарчигтай мэдээ гарсан. Ээж нь яагаад хүүг хаясан юм бол. Ээждээ хаягдан  амиа хорлох хүүг буруутгаж магадгүй л дээ. Яадаг юм. Хаягдаа л биз. Тэглээ гээд алтан амиа хорооно гэдэг чинь гэж олон хүн бодож байгаа. Ер нь сүүлийн үед нийгэмд амиа хорлолт ихсэх болов. Үүнийг мэргэжлийн хүмүүс олон талаас нь тайлбарлах байх. Гэхдээ хамгийн гол нь тэд яагаад энэ нийгэмд амьдрахын төлөө бус амиа хорлохыг илүүд үзэх болов. Амиа хорлож байгаа иргэдийн дийлэнх нь 14-19  насныхан байгаа аж.  Уг нь Монголд амиа хорлохыг муу ёрын  үзэгдэл гэдэг. Учир нь үлдэгсдэд муу гэнэ. Амиа хорлолтын талаар Нийслэлийн цагдаагийн газрын Захиргааны удирдлагын хэлтсийн ахлах сэтгэлзүйч, цагдаагийн ахмад Д.Эрдэнэчимэгтэй ярилцлаа.

-Хүмүүс яагаад амиа хорлодог юм бэ?
-Сүүлийн үед эдийн засаг, нийгмийн байдлаас болж амиа хорлолт ихсэж байна. Цагдаа, цэргийн байгууллагад ч  амиа хорлох үзэгдэл гардаг.  Энэ нь тухайн хүний  өссөн орчинтой хамаатай. Хүний төрөлхийн онцлог шинжтэй холбоотой ч өссөн орчин хүнд хамгийн их нөлөөлдөг. Цагдаа, дотоодын цэрэгтэй холбоотой судалгааг гурван түвшинд авч үзэж байна. Сэтгэлийн түгшүүр, стресс, сэтгэл гутрал гээд. Хамгийн аюултай нь сэтгэл гутрал юм. Сэтгэл гутралын өвчлөл нийгэмд маш их болсон.  Зөвхөн өссөн орчноос шалтгаалаад шүү дээ. Монголын цагдаагийн байгууллагад байгаа сэтгэлзүйчид дотоодын цэрэг, цэргийн албан хаагчдад судалгаа хийдэг. Сэтгэлийн түгшүүр бол бие сэтгэлд өөрчлөлт орсон  үзэгдэл, стресс  бол  үүсээд  байгаа хүчин зүйлээс шалтгаалаад түүний өмнө тухайн бие хүнээс өгч байгаа хариу урвалыг хэлдэг. Харин сэтгэл гутрал бол энэ стресс, түгшүүрийг хэвийн нөхцөлд хүлээж аваагүйгээс энгийн нөхцөл байдалд гэнэт сэтгэл гутарч өөрийгөө азгүйд тооцох санаа сэтгэлээр унах, өвчлөлийн байдалд орох зэргээр  хүндэрдэг. Зүгээр л хэвийн байгаа үедээ сэтгэл нь гутраад гэнэтийн огцом шийдвэр гаргадаг.

-Ихэвчлэн ямар хүмүүс амиа хорлох уу?
-Өөрийн амийг  бүрэн гүйцэд хорлож байгаа хүмүүс  бол ихэвчлэн  меланхолик, холерик шинж тэмдэгтэй хүмүүс байдаг. Эдгээр хүмүүс хамгийн их амиа хорлох тохиолдол гаргадаг. Харин яагаад амиа хорлож байна гэхээр олон шалтгаантай л даа.

-Амиа хорлосон хүмүүсийн ар гэрийнхэнтэй нь уулзахад юу гэдэг  вэ?
-Бид ихэвчлэн заавал амиа хорлосон хүмүүсийн ар гэр гэхээсээ илүү цагдаа, дотоодын  цэрэг, алба хаагчдын ар гэрийнхэнтэй уулздаг. Тэд  төсвийн цалингаар амьдардаг.  Маш их ачаалалтай, завгүй учир бусад байдлаар эдийн засгаа хөгжүүлэх тал хомсдолтой.  Орлогоо  дээшлүүлэх биш авч байгаа цалингаар амьдралаа авч явдаг  хүмүүс байдаг. Цагдаагийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүс залуужсан. Ихэвчлэн шинээр гэр бүл болсон хүмүүс байдаг. Амьдралаа дээшлүүлэх чадалгүй. Тиймээс эдийн засгийн байдлаас, цаг наргүй ажлаас болоод гэр бүлийн дунд маргаан үүсдэг. Цагдаа нар дандаа сөрөг энергитэй хүмүүстэй уулздаг.

-Цагдаа амиа хорлох үзэгдэл гардаг уу?
-2002 оноос өмнө цагдаагийн алба хаагч амиа хорлох тохиолдол гарч байсан. Гэхдээ цагдаагийн байгууллагад сэтгэлзүйч ажиллаж эхлээд энэ байдал үгүй болсон гэж бодож байна.

-Цагдаагийн сэтгэлзүйчид энгийн иргэдийн сэтгэлзүйг хэр судалдаг юм бэ?
-Сэтгэлзүйг судлах хэм хэмжээ, стандарт гэж байдаг. Өмнө нь би ганцаараа 801 дүгээр ангид есөн жил сэтгэлзүйчээр ажилладаг байсан. Одоо цагдаагийн байгууллагад сэтгэлзүйч ажилладаг болоод дөнгөж хоёрхон жил болж байна.

Бүрэн гүйцэд ажиллаж чадахгүй байна. Нэг сэтгэлзүйч 40-60 хүнтэй ажиллаж байх ёстой  ч нэг дүүрэгт доод тал нь 250-310 цагдаа байна. Хөдөлгөөнт эргүүлийн алба бол 800 гаруй хүнтэй. Тиймээс бид  хамгийн түрүүнд цагдаагийн байгууллагад сэтгэлзүй гэж юу байдаг юм бэ гэдгийг ойлгуулах хэрэгцээ шаардлага байна. Алба хаагч өөрөө сэтгэлзүйгээ зөв засдаг болчихвол болно. Одоо бүх газарт барууны хэв маягаар ажиллах хэрэгтэй байна. Төрөлжүүлж, мэргэшүүлэх ёстой. Нийслэлийн цагдаагийн газарт хоёр, гуравхан сэтгэлзүйч л байна. Биднийг универсал байхыг шаарддаг. Бүрэн гүйцэд орон тооны бүтцийн өөрчлөлт шаардлагатай байгаа.

Эхлээд цагдаагийн үйл ажиллагааны сэтгэлзүйг засчихаад цааш гэмт хэрэгтэн гэж ямар хүнийг хэлдэг юм. Ямар шалтгааны улмаас гэмт хэрэг хийгээд байна зэрэг олон асуудлыг хөндөж болно.

Гэхдээ сэтгэлзүйчид иргэдээс хол тасархай гэж хэлж болохгүй. Бололцооны хэмжээнд хүрэлцэх гэж оролдож байна. Жишээ нь Хүүхдийн халамж үйлчилгээний төвд хаяг тогтоогоод олон жил тэнэсэн хүүхдүүд байдаг. Эдгээр хүүхдүүдтэй хүрч ажилладаг. Мөн зарим гэмт этгээдүүд мөрдөж, байцаах явцад амиа хорлох тохиолдол гаргадаг. Үүнийг  таслан зогсоох, тайвшруулах арга хэмжээг аваад явж байна.

-Гадны орны хүмүүсийг  дуурайж амиа хорлох тохиолдол гарах уу?
-Япончууд бол заавал ажилтай байх ёстой гээд иргэдийнхээ толгойд шингээсэн байдаг. Тэд ажилгүй болохоороо хамгийн түрүүнд амиа хорлодог. Манайд эдийн засгийн байдлаас амиа хорлолт ихсэж байгаа. Ялангуяа өсвөр насны хүүхдүүд бүр бага насны хүүхдүүд ч  амиа хорлох нь ихсэх болсон. Нийгэм хөгжиж байгаа учраас хүүхдийн насанд хүртэл өөрчлөлт орж байна. Өмнө нь 14-16 насны хүүхдийг өсвөр насныхан гэдэг байсан бол одоо 12-13 насны хүүхдийг бараг өсвөр насны хүүхэд гэж байна. Нийгмээ дагаад нас биед нь өөрчлөлт орж эхэлж байна. Нийгэм бухимдалтай болохоор залуус амиа хорлох үзэгдэл байж болно. Ханиадыг хүн тусъя гэж тусдаггүй шүү дээ. Нийгэмд халдварладаг өвчин гэж байна. Пи… гэдэг хараалыг хүн суръя гэж сурдаггүй. Тухайн хүн хараалыг анх яагаад сурсан, хэнээс сурсан, хэдэн удаа хэлж байж сурсан гэдгээ хэлж мэддэггүй. Аяндаа дасан зохицож сурдаг. Ер нь сүүлийн үед амиа хорлох тохиолдол их гарч байна.

Б.Ариунтуяа http://www.niigmiintoli.mn/