Сонгодог урлагийн хөгжлийн явц, Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрт тулгамдаад буй асуудлууд болон бусад асуудлаар УДБЭТ-ын захирал Ч.Мөнхзултай ярилцлаа.

ДЭЛХИЙН ХААНА Ч  СОНГОДОГ УРЛАГИЙН БАЙГУУЛЛАГА АРИЛЖААНЫ БАЙГУУЛЛАГА ШИГ АШГИЙН ТӨЛӨӨ АЖИЛЛАДАГГҮЙ

-Дуурийн театрын босго өндөр гэдэг. СУИС-ийг төгссөн уран бүтээлчид та бүхний шаардлагыг хэр хангаж байна вэ?

-Дуурийн театрын босго харьцангуй өндөр. Аль ч сургууль төгссөн байж болно. Гэхдээ сургууль төгссөн болгон, бас авьяастай хүн болгон манайд ажиллана гэж байдаггүй.

Тухайн уран бүтээлч хамгийн багадаа гурван гол дүр дээр ажиллаж байж гоцлол дуучин болох эхний шаардлагыг хангадаг.

Дуурь өөрөө онцлогтой. Хоёроос гурван цаг өндөр нотнуудыг дуулж, тасралтгүй сонсох, харах, хөдлөх, жүжиглэх бүх мэдрэхүйгээ зэрэг ажиллуулж байж тайзан дээр амьдарна гэдэг хүнд ажил. Үүнийг давж гардаг хүн тэр болгон байдаггүй.

Сонгон шалгаруулалтын журмынхаа дагуу мэргэжлийн комисс нь сонсож, уран сайхны зөвлөл шалгаад, үүрэг өгч туршилтын хугацаа өгдөг. Бидний тавьж байгаа шаардлагыг хангасан хүн л ордог. Сайхан дуулдаг, тайзан дээр сайхан харагддаг гээд олон зүйлийг харгалзан үзэж, туршилтын хугацаагаар ажиллуулдаг. Тухайн уран бүтээлч хамгийн багадаа гурван гол дүр дээр ажиллаж байж гоцлол дуучин болох эхний шаардлагыг хангадаг.

Балет бас ялгаагүй. Бид жил болгон мэргэжлийн аттестатчилалын шалгалт авдаг. Ялангуяа балетын хувьд сонгон шалгаруулалтын аргыг хэрэглэдэг. Тэр шалгуурын ард амжилттай гарсан хүмүүсээ балетын удирдлага тэргүүн гоцлооч, нэгдүгээр зэргийнх эсвэл массын бүжигчнээр сонгож саналаа оруулж ирээд, түүнд тулгуурлан гэрээгээ байгуулдаг. Мэргэжлийн сонгон шалгаруулалтын комисст гаднын уран бүтээлчид ч байдаг.

Тэр байтугай харьяа яамнаас "Шатлалаас өндөр цалин өглөө" гэж загнадаг.

-Өндөр ур чадвартай балетчин Д.Алтанхуяг, дуурийн дуучин Э.Амартүвшин гэх мэт уран бүтээлчид байна. Тэдэн шиг уран бүтээлчдийг цалингаар нь тогтоох хэр хүнд вэ?

-Маш хүнд. Яагаад гэвэл бид бүгд төрийн үйлчилгээний алба хаагчид. Өөрийн тань хэлж байгаа шиг үнэхээр авьяастай залуу уран бүтээлчдэдээ өндөр цалин өгөх боломжгүй. Би тухайн жилийн цалингийн фондынхоо хэмжээнд тааруулаад уран бүтээлчдэдээ аль болох боломжийн өндөр цалин өгөөд, аль болох бүтээсэн дүрүүдийг нь шударга үнэлээд дүрийн нэмэгдлийг өгч ажилладаг.

Гэтэл шалгалт хийхээр ирдэг хүмүүс, тэр байтугай харьяа яамнаас "Шатлалаас өндөр цалин өглөө" гэдэг. Харин үзэгчид, бусад хүмүүс "эдгээр уран бүтээлчдэдээ өндөр цалин өгөөд тогтоо. Ийм алдартай дуучны цалинг нь хангалттай өгөөд авч үлд" гэж хэлдэг. Даанч надад тийм эрх байхгүй. Тэрийг харьяа яам нь хүртэл ойлгохгүй байна.

-Дуурийн театр зардлаа нөхөж чадаж байна уу?

-Чадахгүй. Дэлхий дахинд ч тийм зүйл байхгүй. Орос, Итали, Герман гээд аль ч улсад дуурийн театр зардлаа нөхөж чаддаггүй. Дэлхийн хаана ч сонгодог урлагийн байгууллага арилжааны бизнесийн байгууллага шиг ашгийн төлөө ажилладаггүй. Нэг бол хотоосоо эсвэл засгийн газраасаа дэмжлэг авч, үлдэж байгаа багахан хувийг өөрсдөө санхүүжүүлж ажилладаг.

Тийм учраас чадахгүй байгааг нь явуулаад, чадаж байгааг нь авах боломж байхгүй.

Манайх 100 хувь төсвийн байгууллага. Гэхдээ уран бүтээлийн зардлаа бид өөрсдөө орлогоороо бүрдүүлдэг. Бид тухайн жилд төдий хэмжээний орлого олно гэсэн төлөвлөгөөгөө урьдчилж боловсруулаад, тэрэндээ тааруулаад хүсэлтээ өгөөд баталгаажуулж авдаг. Тэр орлогоо олж чадахгүй бол уран бүтээлээ санхүүжүүлж чадахгүй. Аль болох уран бүтээлийн орлогоо өндөр байлгаж, төлөвлөгөөгөө давуулан биелүүлэхийг эрмэлздэг. Гэхдээ тэр илүү олсон мөнгө маань эргээд бидэнд ирдэггүй.

-Сонгодог урлагийн хөгжил Монголд ямар түвшинд байна вэ. Алхаж байгаа хүнтэй зүйрлэвэл гүйж байна уу, эсвэл ухарч байна уу?

-Ухраагүй ээ. Тайван, назгайдуу алхаж байна. Гүйж чадахгүй байна. Манайх төсвийн байгууллага бас Монгол Улсын хууль дүрмийг чанд баримтлан ажиллах ёстой. Тийм учраас жишээ нь, муу ажиллаж байгаа, ёс зүйгүй үйлдэл гаргасан хүмүүсийг сольж болдоггүй. Тэр хүн чадваргүй байна уу, ажлаа хийхгүй байна уу гэдэг нь хамаагүй, бараг л ажил таслахгүй, архи уухгүй л байхад би түүнийг халах эрхгүй. Илүү чадвартай хүнийг авах нөөц байхгүй. Яагаад гэвэл батлагдсан орон тоогоо барьж ажиллах ёстой. Тийм учраас чадахгүй байгааг нь явуулаад, чадаж байгааг нь авах боломж байхгүй. Эрх зүйн хүрээ нь хаалттай учраас хамгийн чадвартайг нь авах боломжгүй.

Итали, Америк, Солонгос, Япон, Хятад зэрэг сонгодог урлаг өндөр хөгжсөн орнуудад хосолмол менежменттэй явдаг. Шилдэг уран бүтээлчдийг урьж гэрээ байгуулж тухайн уран бүтээлийг чанартай хийлгээд, сайн бүтээл үзэгчдэд хүргэдэг. Харин манайх тийм биш. УДБЭТ байнгын орон тоон дээр тодорхой тооны хүн ажилладаг. Гэтэл тэр дүрийг үнэхээр сайн хийх хүн цаана нь үлдчихдэг тал бий.

Хүн хөгжье гэвэл өрсөлдөж ажиллах ёстой. Өрсөлдөнө гэдэг  эрүүл үг юм.

-Та эрх мэдлийнхээ хүрээнд чадваргүй хүнийг чадвартай хүнээр солих боломжгүй байна гэлээ. Монголд сонгодог урлаг хөгжихгүй байна гэж зарим хүн хэлдэг. Энэ нь хүний нөөцтэй холбоотой юу. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Хөгжихгүй байна гэдэг хоёр талтай үг. Туурвиж байгаа бүтээлийнхээ хувьд хөгжихгүй байна гэж хэлж болохгүй. Ажил яваад, хөгжөөд байна. Гэтэл хамгийн энгийн харилцааны гадаад хэл байхгүй. Гадаад хэлгүй учраас хүмүүс өөрийгөө хөгжүүлж чадахгүй байна. Тиймээс гадаад улс оронд очоод өндөр мэргэжлийн уран бүтээлчидтэй хамтран ажиллаад өөрийгөө сориод, хөгжүүлэх, өрсөлдөх нөхцөл бүрдэхгүй байна.

Энэ дотроо л хэдэн хүн оногдсон дүрээ хийгээд л өдөр тутмын ажилдаа эргэлдээд л байвал хөгжихгүй. Хүн хөгжье гэвэл өрсөлдөж ажиллах ёстой. Өрсөлдөнө гэдэг уг нь эрүүл үг юм. Өөртэйгөө өрсөлдөж, дэлхийтэй өрсөлдөж байж амжилтанд хүрнэ. Гэхдээ манайд бас тийм боломж нь хангагдахгүй байна. Жишээ нь, би илүү гарсан орлогыг захиран зарцуулах эрхгүй. Хэрвээ тийм эрх байсан бол би хүмүүсээ хэлний сургуульд явуулж, юм үзүүлэх боломж гарна. Түрүүн хэлсэнчлэн хамгийн чадалтай хүнийг авч ажиллуулах нөхцөл бүрдэнэ.

-Өрсөлдөөн гэж та сая хэллээ. Сонгодог урлагийнхны хувьд ажлын байр хэр хүртээмжтэй байдаг вэ? Олон хүн төгсөж байна.

-Олон тооны урлагийн мэргэжилтнүүд төгсөж байна. Гэхдээ бүгд ажлын байртай болж чадахгүй байна. Учир нь зах зээл нь бага, хязгаартай. Өрсөлдөнө гэхээр зэрэг олон театр нээгдэх ёстой юм шиг ойлгодог. Гэвч зах зээлийн багтаамж буюу үзэгч багатай салбар. Нийслэлийн хүн амаар авч үзэхэд 1,5 сая иргэнтэй. Тэднээс нас, сонгодог урлаг сонирхдог эсэхийг нь харгалзан үзэж, үзэгчдийн хүрээллийг бодитоор тооцвол хэдхэн зуун мянгад эргэлдэнэ. Гэтэл хэдхэн мянга, хэдэн зуун сая үзэгчийн хооронд зах зээлийн асар их ялгаа бий. Ийм зах зээлтэй газар гэнэт гурван театр байгуулаад өрсөлдөөд амжилтад хүрнэ гэдэг боломжгүй.

Сонгодог урлагийг хөгжүүлж байгаагаараа улс орон оюуны өндөр чадамжтай гэдгээ харуулж байдаг.

60 гаруй жилийн өмнө сонгодог урлаг байх ёстой, ард түмнийг хүн болгоё, дэлхийн түвшинд улс орноо хүргэе гэвэл сонгодог урлагийг хөгжүүлэх ёстой гэж үзэж, зөв мэргэн шийдвэр гаргасан тэр хүмүүсийг би биширдэг. Тэр шийдвэрийн ачаар Монголын ард түмэн дуучнаараа, балетчинаараа дэлхийтэй ярилцаж байна. Энэ бол улс орны бодлого юм. Хөгжлийн толь бол сонгодог урлаг юм. Энэ урлагийг хөгжүүлж байгаагаараа улс орон оюуны өндөр чадамжтай гэдгээ харуулж байдаг. Тийм учраас бодлогоор сонгодог урлагийг дэмжих нь зайлшгүй шаардлагатай юм.

-Техник технологийн чадварын хувьд ямар байна вэ?

-Дэлхий дахинд дуурь, балетын урлагт сонгодог тайзыг орчин үеийн медиагийн элементтэй хольж хийдэг болсон. Өндөр чанартай проектороор тайзаа засаад, тэр дотроо уран бүтээлчид мэдрэмжээрээ уран бүтээл хийдэг тоглолтууд дэлхийд түгээмэл болсон. Манай театрт анх үүссэн сонгодог чиг хандлагатайгаар явж байна. Дуурь болон балет бүхэн өөрт тохирсон сонгодог тайз хэрэглэгдэхүүнтэй байдаг. Одоогоор тайзны сайн чанартай проектор авъя гэхэд 300 мянган доллараас дээш үнэтэй. 300 мянган доллар гэдэг бол тэрбум төгрөг. Энэ бол манай театрын таван жилийн уран бүтээлийн төсөв. Тэгэхээр тийм өндөр өртөгтэй зүйлийг бид аваад хэзээ тэрийг нөхөх вэ.

Жилдээ төсөвт 2 тэрбум орчим төгрөг суугддаг. Тэрний 80 орчим хувь нь ажилчдын цалин хөлс.

Хоёрдугаарт манай театрын барилгатай холбоотой. Театрын барилга 1947 оноос баригдаад 1949 онд дууссан. Одоо байгаа барилгад орчин үеийн технологийг шууд холбох боломж бага.  Балетын жүжигчид, дуурийн дуучид микрофон хэрэглэдэггүй. Тэр үүднээс манайд дууны тоног төхөөрөмж орчин үеийн хөгжмийн янз бүрийн концерт, шоуны шаардлага хангадаггүй. Хүмүүс манай театрын тайзан дээр тоглох их хүсэлтэй байдаг ч хэрэгцээг нь хангаж чаддаггүй. Театрын үндсэн үйл ажиллагаанд ашиглагддаггүй учраас бид төсвөө зарцуулаад авч чаддаггүй. Орчин үеийн шаардлагад нийцсэн тоног төхөөрөмж авъя гэж төслөө олон газарт танилцуулж хөөцөлдөж байна.

-Улсын төсөвт танай театрын үйл ажиллагаанд жилдээ хэчнээн төгрөг суулгадаг вэ?

-Жилдээ 2 тэрбум орчим төгрөг суугддаг. Тэрний 80 орчим хувь нь ажилчдын цалин хөлс. Учир нь манайх 285 ажилтантай. 200 сая орчим нь манай уран бүтээлийн зардал.  Монголд байгаа мэргэжлийн урлагийн хамгийн том байгууллага. Тэрийгээ дагаад хүний нөөцтэй холбоотой асуудал хамгийн их гарч байдаг. Боловсон хүчний өөрчлөлт, шинэчлэлт, тэтгэвэрт гарах, ажиллагсдын дунд гарч болох гачигдал зовлон, хүнтэй холбоотой асуудал хамгийн их байдаг.

-Хувь уран бүтээлчээ сурталчилж, олонд алдаршуулахын тулд юу хийдэг вэ?

-Энэ бас л харилцан адилгүй ойлголт. Бусад улс оронтой адилхан үзэх гэдэг. “Дуучдаа тэгж сурталчлаад, тэгж үнийг нь өсгөх ёстой” гэнэ.  Мэдээж нэг эсвэл 10, 20 хүнийг тэгж болно. Гэтэл манайх төрийн байгууллага, 285 хүний 80 орчим нь уран бүтээлчид.  Тэр олон хүний сурталчилгааг яаж хийх вэ? Манайх бие даасан агентлаг шиг ажиллах боломжгүй.

Тордоод, услаад байвал ёстой “од” болох хүн зөндөө. Монгол бол авьяасаар дүүрэн.

Тэр тусмаа маркетингийн төсөв байхгүй. Маркетингийнхаа зардлыг хамтын ажиллагаа, бартер дэмжлэгээр хийдэг. Гэхдээ бид тухайлан хамгийн шилдэг уран бүтээлчийнхээ сурталчилгааг хийхийг эрмэлздэг. Тэр хүнийг дэлхий мэддэг болоосой гэх үүднээс хамгийн түгээмэл арга болох нийгмийн сүлжээнд англи хэлээр мэдээллийг тавьж, аль болох гаднын олон хүнд хүргэхийг хичээдэг.

Хэвлэмэл материал дээр дандаа хоёр хэлээр хүргэхийг хичээдэг. Өөрөөр хэлбэл тэрийг үзсэн хүн, мөн гадаадаас уран бүтээлч ирээд ажиллалаа гэхэд хамтарсан тоглолтын танилцуулгыг хоёр хэлээр хийснийг авч явж “Монголын ийм нэг мундаг дуучин байна...” гэж цааш нь ярьж сурталчилна шүү дээ. Ганцхан монгол хэлээр бичсэн зүйлийг дэлхийд ойлгох билүү?

-Монголын сонгодгууд  дэлхийн хаана явж байна вэ?

-Харилцан адилгүй. Үнэхээрийн од хүмүүс маань дэлхийн түвшинд байгаа. Жишээ нь, Итали, Герман, Израилийн театрт дуулж байгаа манай дуучин Э.Амртүвшин байна. Монгол хүн, манай театраас ажил амьдралынхаа гарааг эхэлсэн. Тэр дэлхийн хүн. Гэхдээ бүгд тийм биш. Тордоод, услаад байвал ёстой “од” болох хүн зөндөө. Монгол бол авьяасаар дүүрэн. Гэхдээ бүгдийг нь тусгайлан боловсруулах эдийн засаг хийгээд цаг хугацааны боломж байхгүй.

-Дуурийн театрын арын албанд ажиллаж байгаа хүмүүсийн ур чадвар, амьдрал ахуй нь ямар байна?

-Арын алба гэлтгүй манай нийт уран бүтээлч, ажиллагсдын цалин хөлс нийтлэг бага. Харин тэргүүлэх зэргийн уран бүтээлчдийн цалин арай өөр. Дүрийн нэмэгдэл, урамшууллын нэмэгдэл аваад яльгүй өндөр. Гэхдээ л Монголын нөхцөлд боломжийн сайхан амьдрах хэмжээний цалинг манай театрт хэн ч авдаггүй. Ажиллагсдынхаа цалинг хийж байгаа ажилтай нь дүйцүүлээд сэтгэлийг нь хангалуун байлгах хэмжээний цалин өгч байна уу гэвэл үгүй. 

-Таны зүгээс тэгэхээр дутагдаж байгаа зүйл дээр юу хэлмээр байна ?

-Эрхзүйн орчныг их бодолтойгоор сайжруулах хэрэгтэй байна. Тооцсоноосоо илүү хэмжээний орлого олох юм бол уран бүтээлчдээ дэмжихэд зарцуулах, тэднийг сургах, мэргэжлийн ур чадварыг нь дээшлүүлэх аливаа үйл ажиллагаанд зарцуулах, эсвэл төсвөөс өгч чадахгүй байгаа тоног төхөөрөмжүүд, барилгынхаа засварт зарцуулах эрх нь байдаг бол бас нэг өөр. Тэгэх юм бол бид дандаа төр гэхгүй. Өөрсдийнхөө орлогоор юмаа засаад хийгээд сайжруулаад амжилтад хүрэх боломж байна.  Гэхдээ хүмүүсийн цалинг нэмэх боломжгүй.

-Сая Италийн найруулагч ирлээ. Ер нь гадаад хамтын ажиллагааг та хэрхэн дүгнэх вэ?

-Гадаад хамтын ажиллагааг сүүлийн таван жилд маш өргөжүүлсэн. Сүүлийн жилүүдэд, жилдээ цөөхөндөө 100 гаруй, дээд тал нь  250 гаруй хүн гадаад улс оронд богино хугацаагаар явж тоглолтод оролцох журмаар Монголын сонгодог урлагийг сурталчлаад, дээр нь өөрсдийн түвшинг мэдэж, үнэлэлт дүгнэлт хийгээд ирж байна.

Би аль болох уран бүтээлчдээ гадагш нь явуулахыг хичээдэг. Төрөөс тийм мөнгө өгдөггүй. Дандаа л түншээр, цаад байгууллагаасаа зардлыг нь даалгах хэлбэрээр ажилладаг. Харин өндөр мэргэжлийн өндөр ур чадвартай хүмүүсийг би аль болох авчрахыг хичээдэг. Өөрөөр хэлбэл тийм олон хүн явуулаад сургаад байх боломж байхгүй учраас өндөр чадвартай хүн ирээд нэг сар манайд ажиллах юм бол маш их зүйлийг олон хүнд зэрэг өгч чадна. Итали найруулагч манайд ажиллахдаа манай уран бүтээлчдийг ямар мундаг ажиллуулж, ямар их хөгжсөн бэ.

Манай театртай хамтран ажилласан уран бүтээлчид үргэлж дахин ажиллах хүсэлтэй байдаг. Энэ нь бидний харилцаа зөв байсных, уран бүтээлчид мэргэжлийн өндөр түвшинд байгааг харуулж байна. Гэхдээ ирсэн хүн болгоныг олон дахин уриад байх боломж ч байхгүй, мөнгө ч байхгүй.  Зөвхөн тухайлсан тодорхой уран бүтээл дээр урьж хамтарч ажилладаг.

-Таныг театрын даргаар ажилласнаас хойш сүүлийн таван жилийн хугацаанд хэр олон уран бүтээлч гадагшаа гарсан бэ?

-Балетын дөрвөн бүжигчин Солонгос улсад ажиллаж, уран бүтээлээ хийж байна. Хоёр дуучин, Э.Амартүвшин, Э.Анхбаяр хоёр гадаад улс оронд ажиллаж байна.

МАНАЙ ТЕАТР ЗУРГАА ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДЭЭ ӨВӨР ДЭЭРЭЭ АВЧ СУУЖ БОЛНО

-Монголчуудын гуравны нэг нь ядуу байна. Тэрийг дагаад үзэгчийн тоо дагаад маш бага байна. Тэгэхээр сонгодог урлагийг заавал хөгжүүлэх гэж мөнгө зарах шаардлага байна уу гэж ярих хүн байна.

-Өдөр тутмын нөгөө л талх хоолны хэрүүлээс өөр юм байдаг гэдгийг мэдрүүлж, хөгжүүлж, амгалан тайван болгож, аливааг эерэгээр харах чадвар суулгадаг юм бол хөгжим, гоо сайхан, урлаг юм. Үүнийг бодлоготойгоор хөгжүүлж байж хүн нь хөгжинө. Хөгжмийг ойлгодог, дуртай байдаг, хааяа ч болтугай хөгжим сонсоод театрт ирж байж хүн нь хөгжинө. Хүн нь хөгжвөл улс нь хөгжинө.

"Танай тасалбар ямар хямдхан юм бэ? Үнээ нэмээч. Би тэр газрын тэр театрт үзэхэд тэдэн зуун доллар байсан" гэж ярьдаг үзэгчид бас байна.

Сонгодог хөгжмийг хүний өдөр тутмын амьдралд ашиглаж байна. Хүний амьдралаас хөгжмийг тэр чигээр нь хаачихъя гээд бодъё л доо. Гар утсанд хөгжим дуугарахгүй. Өглөө босоод төрийн дуулал эгшиглэхгүй байвал тухайн улсын өөрийнх нь илэрхийлэл үгүй болно. Дуу гэж үгүй бол хүн өөрийнхөө сэтгэлийг юугаар илэрхийлэх вэ? Бодохоос аймшигтай харанхуй нүх үлдэнэ. Тийм учраас сонгодог урлаг нь хүнийг хөгжүүлж, өөрийг нь хүн байлгадаг. Тийм учраас л хөгжүүлэх ёстой байгаа юм.

Гэхдээ үзэгчид багатай нь үнэн. Тодорхой тоотой. Мөн манай театрын хувьд тасалбарын үнэ өндөр биш. Гэтэл тэр тодорхой тооны хүмүүсийн бүр бага хэсэг нь, "Танай тасалбар ямар хямдхан юм бэ? Үнээ нэмээч. Би тэр газрын тэр театрт үзэхэд тэдэн зуун доллар байсан" гэж ярьдаг үзэгчид бас байна. Тэр нь мянганы нэг хувь нь. Энэ үнийг дураараа нэмж болдоггүй юм. Зах зээлийг судалж, хүмүүсийн худалдан авах чадвар, амьжиргааны түвшинг харж байж уялдуулдаг. Улсын боломж, төлбөр төлөх боломжтой хүмүүсийн түвшин, тэрийг харж байж үнэ тогтоох ёстой. Тэнгэрт хүрсэн үнэ тавиад, авдаг хүн нь нэг байх юм бол бидний гол зорилго болсон хүнийг хөгжүүлэх, "хүн" байлгах эрхэм зорилго маань тэр чигээрээ хаягдана.

-Сонгодог урлагийн сайхан нь юунд байдаг вэ?

"Хунт нуур" чинь бол бүр авах юмгүй, үнэн тасархай юм байна лээ" гэсэн.

-Театрт хүн ороод ирэхэд ямар өвөрмөц сайхан орчин бэ, амьдралыг ямар гоё болгодог вэ гэдгийг мэдрүүлдэг. Хүнийг уужуу, гэгээлэг болгоод, сайн сайхныг мэдэрдэг, хүмүүжүүлдэг юм бол театр. Дөнгөж өчигдөр би залуу сайхан бүсгүйтэй уулзаад яриад суулаа. Тэр хотын хүүхэд мөртлөө дунд сургуульд байхдаа ч, дараа нь их сургуульд сурч байхдаа ч манай театрт орж үзээгүй гэдгээ хэлж байсан. Тэгээд саяхан анх удаа орж үзээд "Ламбугайн нулимс" монгол дуурь үзсэн гэнэ.

"Ямар гоё юм бэ, ямар сайхан сонсоод л баймаар хөгжимтэй юм бэ? "Хунт нуур" чинь бол бүр авах юмгүй, үнэн тасархай юм байна лээ" гэсэн. "Авах юмгүй тасархай" гэдэг үг сонгодог урлагийн үнэлэмжийг илэрхийлэх үг биш л дээ. Гэхдээ тэр бүсгүй өөртөө маш их таалагдсаныг тэгж илэрхийлсэн. Би “Чамд тэгж таалагдсан бол маш их баяртай байна” гэж хэлсэн. Амьдралдаа ерөөсөө театрт орж үзээгүй хүн хүртэл тэгж автдаг. Хөгжим өөрөө тийм ид шидтэй. Тэгэхээр энэ ярилцлагыг уншаад хүмүүст театрт орж үзэх юм сан гэсэн хүсэл эрмэлзэл төрөөсэй гэж хүсч байна.

-Хүүхдийн гоо зүйг хөгжүүлэхэд  бас нөлөөтэй...

Театрт анх орж үзэж байгаа хүмүүс болж өгвөл хошин дуурь, хөгжим аялгуу сайтай монгол дуурь, залуу хүмүүст зориулсан балетын бүтээлийг үзсэн нь илүү

-Мэдээж. Манай театрт зургаа хүртэлх насны хүүхдээ өвөр дээрээ авч сууж болно.  Зургаагаас дээш насныхан тасалбар авдаг. Гэхдээ хүүхдэд зориулсан бүтээлийг сонгож үзүүлэхгүй бол хүүхэд залхах, эсрэг мэдрэмж авах тохиолдол байна. Хоёрхон настай хүүхдэд дэлхийн сонгодог “Тоска” дуурийг үзүүлбэл үр дүнгүй. Нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон бүтээлийг үзүүлэх хэрэгтэй. Хөнгөхөн балет, хошин дууриас эхлэх хэрэгтэй. Ер нь театрт анх орж үзэж байгаа хүмүүс болж өгвөл хошин дуурь, хөгжим аялгуу сайтай монгол дуурь, залуу хүмүүст зориулсан балетын бүтээлийг үзсэн нь илүү анхан шатны мэдрэмжийг зөв өгөх ач холбогдолтой.

Анх удаагаа дуурь үзсэн нэг залуу "Эгч ээ, танай театр чинь аягүй гоё юм хийдэг юм байна ш дээ" гэж байгаа юм. "Аягүй мөртлөө гоё юм байна уу?" гэхээр "Тийм байна. Манай найз үзье гээд намайг дагуулаад ирсэн. Би ч ёстой унтаж өгөх байх даа, хурхирчих вий гэж бодоод байсан чинь юун унтах... Нүд сэртэлзсээр байгаад таарлаа" гэж хэлж билээ.

Хүмүүст манай театрын тухай өөр хүлээлт байдаг. "За даа, би тэрийг ойлгохгүй дээ, би ч мэдэхгүй дээ" гэсэн хаалт бий болгочихоод байдаг. Хүн 30 нас хүрэхээсээ өмнө хийж үзэх зүйлээ жагсааж бичдэг шүү дээ. Тэр жагсаалтдаа "Театрт орж үзэх" гэдэг юм заавал оруулаарай. Ямар ч байсан нэг удаа орж үзэх хэрэгтэй. Таалагдахгүй байж болно. Өөр мэдрэмж өгч болно. Таалагдаад тасралтгүй, дахин дахин ирэх мэдрэмжийг ч өгч болно. Нэг орж ирээд мэдрээд гарах хэрэгтэй. Тийм учраас залуучуудыг аль болох ирээрэй л гэж хэлье дээ.

БИД ҮЗЭГЧДИЙГ ТЕАТРТ ТАТАХ, ТЭДНИЙГ СОНГОДОГ УРЛАГИЙГ ҮНЭЛДЭГ БОЛГОХЫН ТӨЛӨӨ АЖИЛЛАЖ БАЙНА

-2017-2018 онд УДБЭТ үзэгчдэд юу толилуулахаар бэлдэж, төлөвлөж байна вэ?

-2017-2018 он бол манай тоглолтын 55 дахь улирал юм. Тоглолтын 55 дахь улирал эхлээд хоёр сар болж байна. Тоглолт эхэлснээс хойш өнөөдрийг хүртэл бүх тоглолт танхим дүүрэн үзэгчтэй байсан гэдгийг хэлэх сайхан байна.. Өнөөдрийг хүртэл танхим дүүрэн үзэгчтэй байсан гэдгийг хуваалцахад сайхан байна. Хэдхэн хоногийн өмнө бид “Севилийн үсчин” гэж Ж.Россинигийн хошин дуурийг шинээр тайзнаа тавилаа.

Монгол 400 гаруй жилийн түүхтэй сонгодог урлагийг 50 гаруйхан жилийн хугацаанд хөгжүүлээд дэлхийн хэмжээнд хүргэсэн өвөрмөц улс юм. Монголын сонгодог урлагийн урын сангийн дийлэнх хувийг Италийн дууриуд эзэлдэг.  Гэтэл анх удаа энэ жил Италийн Милан хотоос өндөр мэргэжлийн найруулагч урьж, итали дуурийг жинхэнэ итали найруулагчтай тавьсан. Энэ бүтээл үзэгчдээс маш өндөр үнэлэлт авлаа.

-Олон улсад танигдахын тулд та бүхэн юу хийж байна вэ?

-Манай театр хоёр үндсэн чиглэлд үйл ажиллагаагаа явуулдаг.

Гаднын үзэгчид манай үндэсний дуурийг англи субтитртэй үзэж байгаа нь нэн ололттой зүйл.

Нэгдүгээрт, дэлхийн сонгодог урлагийг Монголынхоо үзэгчдэд хүргэх, үйлчлэх, хөгжүүлэх. Нөгөөх нь Монголын үндэсний сонгодог урлагийг дэлхий дахинд хүргэх. Энэ 55 жилийн туршид цаг хугацааны хувьд ээлжлэн аль нэг нь давуутайгаар хөгжиж ирсэн байдаг.

Миний хувьд энэ ажлыг  гүйцэтгэж байгаа сүүлийн таван жилийн хугацаанд аль алийг нь ижил өндөр түвшинд байлгах гэж хичээж ирлээ.

Бид жил болгон үзэгчдэдээ дуурь балетын 80 гаруй тоглолт хүргэдэг. Энэ нь дэлхийн сонгодог урлагаар Монголын ард түмнийг соён гэгээрүүлж байгаа үндсэн нэг чиглэл юм.

Анх энэ театрыг үүсгэн байгуулах шийдвэр гарснаас хойш нэгэн жаран өнгөрсөн байна. Дэлхий дахин даяаршиж байгаа энэ үед бид үндэснийхээ сонгодог урлагийг дэлхийн хэлээр хүргэхгүй л бол орхигдоно. Нэгэнтээ сонгодог урлагийг хөгжүүлж, энэ салбарт байгаа л бол бид дэлхийн хэлээр ярих ёстой.

Тийм учраас манай театр сүүлийн жилүүдэд бүх сурталчилгааны болон мэдээллийн материалуудыг хоёр хэлээр хийж байна. Сүүлийн хоёр жилд Монголын үндэсний дууриудыг бүгдийг нь англи хэл рүү хөрвүүлж үзэгчдэд хүргэлээ.

Гаднын үзэгчид манай үндэсний дуурийг англи субтитртэй үзэж байгаа нь нэн ололттой зүйл. Тэндээс үзэгчид юуны тухай дуулж байгааг мэддэг. Энэ бол  бид үндэсний сонгодог урлагаа, туурвисан бүтээлээ дэлхий дахинд хүргэж байгаа ажил юм.

Тун удахгүй он гараад манай театрын 55 жилийн ой болно. Ойгоо угтаад УДБЭТ сар болгон олон өвөрмөц ажил хийхээр төлөвлөсөн. Сар болгоныг сонгодог урлагийн аль нэгэн мэргэжилд зориулахаар болсон.

Тухайлбал, аравдугаар сар бол симфони найрал хөгжмийнх байлаа. Симфони найрал хөгжимчдийнхөө дунд уралдаан зарлаж, гадаадаас зочин хөгжимчин уриад, хамтарсан тоглолт хийлээ. Мөн Монголын  симфони найрал хөгжмийн хамгийн анхны зэмсгүүдээр үзэсгэлэн гаргасан. Үзэгчдэд сонирхолтой байсан болов уу.

Арваннэгдүгээр сарыг гоцлол дуучдад зориулсан. Гоцлол дуучид тухайн театрын  нүүр царай болж байдаг. Тайзан  дээр гарч, үзэгчидтэй нүүр тулж, олон улсад тухайн улс орноо төлөөлж байдаг онцлогтой. Саяхан бид "Тоска" дуурийг тоглолоо. Гайхалтай өвөрмөц тоглолт болсон. Учир нь Монголын соёлын элч, Итали, Израиль, Герман улсад дуулж байгаа манай театрын гоцлол дуучин байсан МУГЖ Э.Амартүвшин, Болгарт ажиллаж байгаа Монголын дуурийн дуучин, СТА Д.Баясгалан нар  гол дүрд дууллаа.

Бид гоцлол дуучдын сард зориулж театртаа ажиллаж байсан үе үеийн гоцлол дуучдын гэрэл зургаар үзэсгэлэн гаргасан. Манай театрын түүхэнд таван үеийн 110 гаруй гоцлол дуучин байсан. Энэ үзэсгэлэнг хэн ч ирээд үзэх боломжтой. Мөн бид одоо театрт ажиллаж байгаа хамгийн хамгийн ахмад гоцлол дуучин Р.Доржхорлоогийн тоглолтыг зохион байгуулж байна. Түүнчлэн манай ахлах  концертмейстер, МУГЖ Б.Солонго маань бие даасан тоглолтоо хийнэ.

Саяхан бид "Тоска" дуурийг тоглолоо. Гайхалтай өвөрмөц тоглолт болсон. Учир нь Монголын соёлын элч, Итали, Израиль, Герман улсад дуулж байгаа манай театрын гоцлол дуучин байсан МУГЖ Э.Амартүвшин, Болгарт ажиллаж байгаа Монголын дуурийн дуучин, СТА Д.Баясгалан нар гол дүрд дууллаа. Энэ бүхэн бол гоцлол дуучдын сарын онцлог.

Арванхоёрдугаар сарыг бид балетынхаа жүжигчдэд зориулсан. Балетын жүжигчдийн үзэсгэлэнг гаргана. Гаднаас зочин  уран бүтээлч ирнэ. Монголын  тайзнаа "Цөмөөхэй" балетыг тавьсны 35 жилийн ой болж байна. Гоцлол бүжигчид маань үзэгчидтэйгээ уулзана. Бид аль болох үзэгчдийг театр руу татах, тэднийг сонгодог урлагийн ажил хөдөлмөрийг үнэлэх, үнэлдэг болгох ажлуудыг хийхийг хичээж байна.

-Ярилцлага өгсөн танд баярлалаа.