Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
18
-GoGo.mn сайтын уншигчаас ирсэн нийтлэлийг хүргэж байна-
Өнөөдөр бол Улс тунхагласны баярын өдөр бөгөөд Монгол улс анхдугаар Үндсэн Хууль батлагдсаны 100 жилийн ойн тэмдэглэлт өдөр юм.
Энэ өдөртэй холбогдох 1911-1924 оны хооронд болсон түүхэн үйл явдлуудыг товчхон эргэн саная.
1924 оны 11 дугаар сарын 26-ны өдөр улсын нийслэл Хүрээ хотноо Монголын улсын анхны их хурал хуралдаж, Монголын анхны Үндсэн Хуулийг хэлэлцэн баталсан бөгөөд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг байгуулснаа тунхаглаж, улсын нийслэл Хүрээ хотыг Улаанбаатар болгон өөрчилжээ.
Хиагтын 1915 оны “Орос, Хятад, Монгол гурван улсын хэлэлцээр”-ээр Монгол улс тусгаар тогтнолоо алдсан бөгөөд Дундад улсын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрсний хариуд Монголын бие даасан байдлыг өндөр түвшинд хүлээн зөвшөөрөхөө амласан байна.
Хятадын Хубэй мужид 1911 оны 10-р сард Вучангийн бослого болж, мөн оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр халх Монголын олон овгийн ноёд, удирдагчид Төвөдийн Буддын шашны “Шарын урсгал1”-ын төлөөлөгч болох Жавзандамбыг Монголын Их хаанд өргөмжлөхөөр санал нэгдэж, Богд хаанаар өргөмжлөв. Монголчууд Хятадын Чин гүрний ноёрхлоос гарч, тусгаар тогтнолоо зарласан бөгөөд “Шашин төрийн холимог тогтолцоо- theocracy2” бүхий Олноо өргөгдсөн Монгол улсыг байгуулав. Тухайн үед Чин гүрэн болон БНХУ (Монголын түүхэн эх сурвалжид “Дундад иргэн улс” хэмээн тэмдэглэдэг бөгөөд 1912-1949 оны хоорондох Хятад улс юм)-ын засгийн газар Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөөгүй бөгөөд Чин гүрэн задран унасны дараа Монголын тусгаар тогтнолыг зөвхөн Төвд хүлээн зөвшөөрчээ. Монголын тусгаар тогтнолыг олон улс мөн л битүүхэндээ хүлээн зөвшөөрөхгүй байв. “Гурван улсын хэлэлцээр”-ээр 1915 онд Монгол тусгаар тогтнолоо алдаж, Бүгд Найрамдах Хятад улсын3 ноёрхол (suzerainty)-г хүлээн зөвшөөрснөөр Хятад улс Монголын бие даасан байдлыг өндөр төвшинд зөвшөөрөхөө амлажээ.
Бүгд Найрамдах Хятад улс (БНХУ)4-ын Бээжин дэх Засгийн газраас 1919 оны 11-р сард Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ)-ын автономит эрхийг халж, Хиагтын гурван улсын хэлэлцээрийг хүчингүй болгож, Цэргийн хүчээр Монгол улсыг эзлэв5 . Гэвч 1921 оны 2-р сард Барон Унгерний удирдсан цагаантнуудын цэрэгт цохигдон, Хятадын гамины цэрэг Монголоос хөөгдөж гарав. Улмаар 1921 оны 7 дугаар сард Монголын хувьсгалт Их жанжин Сүхбаатар цагаантны цэргийн бүрэлдэхүүнийг Монголоос амжилттай гаргаж, шинэ коммунист “Үндсэн хуульт хаант засаглал6” бүхий улс байгуулснаа тунхаглаж, Д.Сүхбаатарыг бүх цэргийн жанжнаар томилогдож, Богд хааны эрх хэмжээ бэлэгдлийн шинжтэй болжээ7.
Д.Сүхбаатар жанжин 1923 онд нас барсны дараа Чойбалсангаар тэргүүлсэн Монгол Ардын намын бусад хувьсгалт удирдагчид “марксизм-ленинизм-ийн зарчим”-ыг удирдлага болгон Монгол дахь феодалын тогтолцоог бүрмөсөн устгаж, Монгол орныг социализмд үе шаттайгаар шилжүүлэхээр бэлтгэн, капитализмыг алгасан социалист шилжилтийг хийв. Улмаар 1924 онд Богд хаан таалал төгсөж, “Үндсэн хуульт хаант засаглал”-ыг халж, Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс болон өөрчлөгдөн байгуулагдав.
1924 оны 5 дугаар сарын 31-ний өдөр Хятадын нийслэл Бээжин хотноо “Зөвлөлт Орос улс, Бүгд найрамдах Хятад улс шийдвэрлэгдээгүй асуудлыг шийдвэрлэх тухай хэлэлцээр”-ийг хийсэн бөгөөд тус хэлэлцээрийн 5 дугаар зүйлд "Зөвлөлтийн засгийн газар Монгол улсыг Бүгд найрамдах Хятад улсын нэгэн хэсэг болохыг бүрэн хүлээн зөвшөөрнө" хэмээн заасан байна. Л.Карахан Цэрэг гаргах хугацааны тухай хэлэлцээрт гарын үсэг зурж, ЗХУ Монголоос цэргээ гаргахад бэлэн байна хэмээн албан ёсоор мэдэгджээ8.
Ийнхүү 1924 оны 11 дугаар сарын 26-ны өдөр улсын нийслэл Хүрээ хотноо Монголын улсын анхны их хурал хуралдаж, Монголын анхны Үндсэн Хуулийг хэлэлцэн баталсан бөгөөд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг байгуулснаа тунхаглаж, улсын нийслэл Хүрээ хотыг Улаанбаатар болгон өөрчилжээ.
[1] Gelugpa school of Tibetan Buddhism нь Төвөдийн буддын шашны дөрвөн том улсгалын нэг юм.
[2] Теократи буюу шашин төрийн хомимог тогтолцоо нь шашны төлөөлөгч, санваартнаар төрийн удирдлагаар сонгодог улс төрийн тогтолцоо юм. Ийм тогтолцоот улсад хууль, эрх зүйн тогтолцоо нь ихэвчлэн шашны эрх зүйн системд үндэслэсэн байдаг эртний соёл иргэншлийн сонгодог хэлбэр юм. theocracy, government by divine guidance or by officials who are regarded as divinely guided. In many theocracies, government leaders are members of the clergy, and the state’s legal system is based on religious law. Theocratic rule was typical of early civilizations. https://www.britannica.com/topic/theocracy
[3] Suzerainty нь ноёрхогч улс ноёрхол хүлээн авагч улсыг гадаад харилцаанд төлөөлж, түүний гадаад бодлогыг тодорхойлох, дотоодын харилцаа, дотоодын асуудалд бие даасан эрхтэй байх тухай төрийн автономит эрхийн тухай ойлголт юм. Zhu, Yuan Yi (2020). "Suzerainty, Semi-Sovereignty, and International Legal Hierarchies on China's Borderlands". Asian Journal of International Law. 10 (2). Cambridge University Press: 293–320. doi:10.1017/S204425132000020X. S2CID 225302411. (Suzerainty includes the rights and obligations of a person, state, or other polity which controls the foreign policy and relations of a tributary state but allows the tributary state internal autonomy.
[4] Бүгд Найрамдах Хятад Улс ( Эх газар дахь Бүгд Найрамдах Хятад улсын үе- the Republic of China(Taiwan), Harvard University, [2021-06-14]) нь 1912-1949 оны хооронд олон улсад одоогийн БНХАУ (The Peoples Republic of China “PRC”)-ыг төлөөлж байсан Зүүн ази дахь ардчилсан бүгд найрамдах улс бөгөөд одоогийн Тайвань юм.
[5] https://zh.wikipedia.org/zh-hans/
[6] Constitutional monarchy буюу “Үндсэн хуульт хаант засаглал” бол улсын хаан Үндсэн хуулийнхаа дагуу төрийн байгууллыг зохион байгуулж, төрийн эрхийг хуваарилах тогтолцоо юм. https://www.britannica.com/topic/constitutional-monarchy
[7] Yu Xunwang: “The Baron Ungern Chin's Delusion of Planning to Establish the Great Mongolian State with a Base Outside Mongolia.” Lecture Notes on History (2024) Clausius Scientific Press, Canada.
[8] 1924年5月31日，在北京签订《苏维埃社会主义共和国联盟和中华民国关于解决悬案大纲的协定》，其中第五条规定，「蘇聯政府承認外蒙為完全中華民國之一部分」。加拉罕同时正式声明，一俟有关撤兵期限协定签字，苏联随时准备从蒙古撤出军队。https://web.6parkbbs.com/index.php?app=forum&act=view&bbsid=2165&tid=4803407 https://web.6parkbbs.com/index.php?app=forum&act=view&bbsid=2165&tid=4803407
Нийтлэлийг бичсэн: Донолойн Бадамханд
-GoGo.mn сайтын уншигчаас ирсэн нийтлэлийг хүргэж байна-
Өнөөдөр бол Улс тунхагласны баярын өдөр бөгөөд Монгол улс анхдугаар Үндсэн Хууль батлагдсаны 100 жилийн ойн тэмдэглэлт өдөр юм.
Энэ өдөртэй холбогдох 1911-1924 оны хооронд болсон түүхэн үйл явдлуудыг товчхон эргэн саная.
1924 оны 11 дугаар сарын 26-ны өдөр улсын нийслэл Хүрээ хотноо Монголын улсын анхны их хурал хуралдаж, Монголын анхны Үндсэн Хуулийг хэлэлцэн баталсан бөгөөд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг байгуулснаа тунхаглаж, улсын нийслэл Хүрээ хотыг Улаанбаатар болгон өөрчилжээ.
Хиагтын 1915 оны “Орос, Хятад, Монгол гурван улсын хэлэлцээр”-ээр Монгол улс тусгаар тогтнолоо алдсан бөгөөд Дундад улсын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрсний хариуд Монголын бие даасан байдлыг өндөр түвшинд хүлээн зөвшөөрөхөө амласан байна.
Хятадын Хубэй мужид 1911 оны 10-р сард Вучангийн бослого болж, мөн оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр халх Монголын олон овгийн ноёд, удирдагчид Төвөдийн Буддын шашны “Шарын урсгал1”-ын төлөөлөгч болох Жавзандамбыг Монголын Их хаанд өргөмжлөхөөр санал нэгдэж, Богд хаанаар өргөмжлөв. Монголчууд Хятадын Чин гүрний ноёрхлоос гарч, тусгаар тогтнолоо зарласан бөгөөд “Шашин төрийн холимог тогтолцоо- theocracy2” бүхий Олноо өргөгдсөн Монгол улсыг байгуулав. Тухайн үед Чин гүрэн болон БНХУ (Монголын түүхэн эх сурвалжид “Дундад иргэн улс” хэмээн тэмдэглэдэг бөгөөд 1912-1949 оны хоорондох Хятад улс юм)-ын засгийн газар Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөөгүй бөгөөд Чин гүрэн задран унасны дараа Монголын тусгаар тогтнолыг зөвхөн Төвд хүлээн зөвшөөрчээ. Монголын тусгаар тогтнолыг олон улс мөн л битүүхэндээ хүлээн зөвшөөрөхгүй байв. “Гурван улсын хэлэлцээр”-ээр 1915 онд Монгол тусгаар тогтнолоо алдаж, Бүгд Найрамдах Хятад улсын3 ноёрхол (suzerainty)-г хүлээн зөвшөөрснөөр Хятад улс Монголын бие даасан байдлыг өндөр төвшинд зөвшөөрөхөө амлажээ.
Бүгд Найрамдах Хятад улс (БНХУ)4-ын Бээжин дэх Засгийн газраас 1919 оны 11-р сард Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ)-ын автономит эрхийг халж, Хиагтын гурван улсын хэлэлцээрийг хүчингүй болгож, Цэргийн хүчээр Монгол улсыг эзлэв5 . Гэвч 1921 оны 2-р сард Барон Унгерний удирдсан цагаантнуудын цэрэгт цохигдон, Хятадын гамины цэрэг Монголоос хөөгдөж гарав. Улмаар 1921 оны 7 дугаар сард Монголын хувьсгалт Их жанжин Сүхбаатар цагаантны цэргийн бүрэлдэхүүнийг Монголоос амжилттай гаргаж, шинэ коммунист “Үндсэн хуульт хаант засаглал6” бүхий улс байгуулснаа тунхаглаж, Д.Сүхбаатарыг бүх цэргийн жанжнаар томилогдож, Богд хааны эрх хэмжээ бэлэгдлийн шинжтэй болжээ7.
Д.Сүхбаатар жанжин 1923 онд нас барсны дараа Чойбалсангаар тэргүүлсэн Монгол Ардын намын бусад хувьсгалт удирдагчид “марксизм-ленинизм-ийн зарчим”-ыг удирдлага болгон Монгол дахь феодалын тогтолцоог бүрмөсөн устгаж, Монгол орныг социализмд үе шаттайгаар шилжүүлэхээр бэлтгэн, капитализмыг алгасан социалист шилжилтийг хийв. Улмаар 1924 онд Богд хаан таалал төгсөж, “Үндсэн хуульт хаант засаглал”-ыг халж, Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс болон өөрчлөгдөн байгуулагдав.
1924 оны 5 дугаар сарын 31-ний өдөр Хятадын нийслэл Бээжин хотноо “Зөвлөлт Орос улс, Бүгд найрамдах Хятад улс шийдвэрлэгдээгүй асуудлыг шийдвэрлэх тухай хэлэлцээр”-ийг хийсэн бөгөөд тус хэлэлцээрийн 5 дугаар зүйлд "Зөвлөлтийн засгийн газар Монгол улсыг Бүгд найрамдах Хятад улсын нэгэн хэсэг болохыг бүрэн хүлээн зөвшөөрнө" хэмээн заасан байна. Л.Карахан Цэрэг гаргах хугацааны тухай хэлэлцээрт гарын үсэг зурж, ЗХУ Монголоос цэргээ гаргахад бэлэн байна хэмээн албан ёсоор мэдэгджээ8.
Ийнхүү 1924 оны 11 дугаар сарын 26-ны өдөр улсын нийслэл Хүрээ хотноо Монголын улсын анхны их хурал хуралдаж, Монголын анхны Үндсэн Хуулийг хэлэлцэн баталсан бөгөөд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг байгуулснаа тунхаглаж, улсын нийслэл Хүрээ хотыг Улаанбаатар болгон өөрчилжээ.
[1] Gelugpa school of Tibetan Buddhism нь Төвөдийн буддын шашны дөрвөн том улсгалын нэг юм.
[2] Теократи буюу шашин төрийн хомимог тогтолцоо нь шашны төлөөлөгч, санваартнаар төрийн удирдлагаар сонгодог улс төрийн тогтолцоо юм. Ийм тогтолцоот улсад хууль, эрх зүйн тогтолцоо нь ихэвчлэн шашны эрх зүйн системд үндэслэсэн байдаг эртний соёл иргэншлийн сонгодог хэлбэр юм. theocracy, government by divine guidance or by officials who are regarded as divinely guided. In many theocracies, government leaders are members of the clergy, and the state’s legal system is based on religious law. Theocratic rule was typical of early civilizations. https://www.britannica.com/topic/theocracy
[3] Suzerainty нь ноёрхогч улс ноёрхол хүлээн авагч улсыг гадаад харилцаанд төлөөлж, түүний гадаад бодлогыг тодорхойлох, дотоодын харилцаа, дотоодын асуудалд бие даасан эрхтэй байх тухай төрийн автономит эрхийн тухай ойлголт юм. Zhu, Yuan Yi (2020). "Suzerainty, Semi-Sovereignty, and International Legal Hierarchies on China's Borderlands". Asian Journal of International Law. 10 (2). Cambridge University Press: 293–320. doi:10.1017/S204425132000020X. S2CID 225302411. (Suzerainty includes the rights and obligations of a person, state, or other polity which controls the foreign policy and relations of a tributary state but allows the tributary state internal autonomy.
[4] Бүгд Найрамдах Хятад Улс ( Эх газар дахь Бүгд Найрамдах Хятад улсын үе- the Republic of China(Taiwan), Harvard University, [2021-06-14]) нь 1912-1949 оны хооронд олон улсад одоогийн БНХАУ (The Peoples Republic of China “PRC”)-ыг төлөөлж байсан Зүүн ази дахь ардчилсан бүгд найрамдах улс бөгөөд одоогийн Тайвань юм.
[5] https://zh.wikipedia.org/zh-hans/
[6] Constitutional monarchy буюу “Үндсэн хуульт хаант засаглал” бол улсын хаан Үндсэн хуулийнхаа дагуу төрийн байгууллыг зохион байгуулж, төрийн эрхийг хуваарилах тогтолцоо юм. https://www.britannica.com/topic/constitutional-monarchy
[7] Yu Xunwang: “The Baron Ungern Chin's Delusion of Planning to Establish the Great Mongolian State with a Base Outside Mongolia.” Lecture Notes on History (2024) Clausius Scientific Press, Canada.
[8] 1924年5月31日，在北京签订《苏维埃社会主义共和国联盟和中华民国关于解决悬案大纲的协定》，其中第五条规定，「蘇聯政府承認外蒙為完全中華民國之一部分」。加拉罕同时正式声明，一俟有关撤兵期限协定签字，苏联随时准备从蒙古撤出军队。https://web.6parkbbs.com/index.php?app=forum&act=view&bbsid=2165&tid=4803407 https://web.6parkbbs.com/index.php?app=forum&act=view&bbsid=2165&tid=4803407
Нийтлэлийг бичсэн: Донолойн Бадамханд