Түүх сөхвөл, Говь-Алтай аймагт байх Говийн их дархан цаазат газрыг 1976 онд улсын тусгай хамгаалалтад авч байжээ.

Биологийн төрөл зүйл тэр дундаа амьтны аймаг, ургамлын төрөл зүйлээр дэлхийд ч ховорт тооцогдох говийн экосистемийн ховор дүр төрх энд бий. Тодруулбал Говийн их дархан цаазат газар 1997 онд ЮНЕСКО-гийн шим мандлын нөөц газрын сүлжээнд бүртгэгдсэн буюу хүний үйл ажиллагааны нөлөөнд бага өртөж унаган төрхөө хэвээр хадгалж үлдсэн говь цөлийн өвөрмөц экосистем юм. Энд Монголд төдийгүй дэлхийд ховорт тооцогдох говийн баавгай буюу мазаалай, хавтгай тэмээ, хулан тахь, хар сүүлт зээр, аргаль, янгир зэрэг тэргүүтэй нэн ховор амьтдын аймгууд амьдардаг.

Тусгай хамгаалалтад авсны үр дунд говийн баавгай 50 орчим, хавтгай тэмээ 600 гаруй тоо толгойтой болсон. Аргал, янгир, цоохондой, ирвэс гээд зайлшгүй хамгаалах шаардлагатай 37 зүйлийн амьтад байдаг. Эдгээр амьтад нь маш үргэмтгий, эмзэг, сонор соргог. Хавтгай тэмээ гэхэд 10-20 км-ийн цаанаас дуу чимээ аваад үргэж тасралтгүй гүйсээр 60-70 км газар очиж зогсдог. Үргэхдээ замд байгаа бүх хавтгай сүрэгтээ нийлээд маш урт цуваа болж явдаг. Мазаалай бол хүн, амьтнаас дөлж явдаг маш болгоомжтой амьтан. Иймд энд боомт нээсэн тохиолдолд эмзэг, сонор амьтад үргэж тархац нутаг нь хуваагдан хумигдаж, нүүдлийн зам нь тусгаарлагдана гэж мэргэжилтнүүд хэлж байв.

Говийн их Дархан газарт 1992 онд Нарансэвстэйн боомтыг нээж байсан ч удалгүй үйл ажиллагааг нь зогсоосон. Учир нь боомтыг нээснээр Говийн их дархан цаазат газрын ховордсон амьтад дайжиж, тэдний амьдрах орчинд сөргөөр нөлөөлөх, улсын хил дагуу хууль бус үйлдэл ихэссэн байна. Гэтэл...

“НАРАНСЭВСТЭЙН БООМТЫГ СЭРГЭЭЖ, НЭЭНЭ” ГЭНЭ

Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “...Нарансэвстэйн боомтыг сэргээж, нээнэ” хэмээжээ.

Тодруулбал Засгийн газраас 2024 оны наймдугаар сарын 12- ний өдөр Улсын Их Хуралд өргөн барьж мөн сарын 27-ны өдөр УИХ-ын 21 тоот тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар батлагдсан   Монгол Улсын Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 3.3.2.8-д "…Нарансэвстэйн боомтыг сэргээж, нээнэ" хэмээн дурджээ.

Мэргэжилтнүүдийн таамаглал:
2008 онд “Говь-Алтай аймгийн хөгжлийн цогц бодлого” баримт бичигт 200-300 тоннын нөөцтэй  Талын мэлтэсийн алтны ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, аймгийн хөгжлийг хурдасгах санааг тусгаж байжээ. С.Баяр, Н.Алтанхуяаг, Ч.Сайханбилэгийн засгийн газрын үед ч энэ санааг улсын эдийн засгийн хүндрэлээс гаргах хөтөлбөртөө тусган УИХ-аар хэлэлцүүлэх гэсэн ч хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарч байсан түүхтэй.

Ялангуяа 2009 онд С.Баярын удирдаж байсан хамтарсан Засгийн газрын тогтоолоор Хатан суудал (зэс, төмрийн орд), Талын мэлтэсийг (алтны ордыг) тусгай хамгаалалтаас гаргах гэхэд байгаль хамгаалагчид, нутгийн иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч байв.

Монгол Улс нийт 4709 км бүхий нийт 13 боомттой буюу Говь-Алтай аймагт Бургастайн болон Шивээ хүрэн гэх хоёр ч боомт бий. Гэтэл чухам яагаад ийнхүү Дархан цаазат газарт байрлах, ан амьтдад сөргөөр нөлөөлөх Нарансэвстэйн боомтыг сэргээх гээд буй нь анхаарал татаж байна.

Тодруулбал Нарансэвстэйн боомтыг нээх асуудалтай холбогдуулан мэргэжилтнүүд болон ТББ-ын төлөөлөл Дархан цаазат газрын дундуур зам тавьж боомт нээнэ гэдэг нь боломжгүй зүйл. Бургастайн боомтоос Алтай хот хүртэл Бугат, Төгрөг, Шарга сумуудаар дайраад 300 гаруй км шууд Хятадын хилтэй нийлээд цаашид Европ руу холбох замтай холбогдох боломжтой. Гэтэл заавал тэр эмзэг байгальтай газрын дундуур засмал зам тавьж боомт нээх гэж байгааг Их говийн дархан цаазат газарт байрлаж байгаа газрын ашигт малтмалыг авч ухах бодлого баримталж байна гэсэн хардлага төрж буйг хэлж байв.

Дээрх зургаас харахад Бургастайн боомт болон Шивээ хүрэнгийн боомтоос Алтай хүрэхэд даруй хоёр дахин дөт замаар Алтай хот хүрч болохоор атал Нарансэвстэйн боомтоор заавал явах гэдэг нь юуны учир вэ. Тайлбарлахдаа Шинжаан Уйгарын ӨЗО (Бургастайн боомт), Өвөр Монголын ӨЗО (Шивээхүрэн боомт)-той бус БНХАУ-ын Ганьсу мужтай буюу төв хятадтай хиллэдэг ганц боомт тул сэргээх шаардлагатай хэмээж буй юм.

Мөн Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга асан, УИХ-ын гишүүн О.Амгаланбаатар уг боомтыг сэргээхдээ хилийн зурвас дундуур авто зам тавьж коридор гарган амьтны нүүдлийг хамгаалах тусгайлсан бус байгуулна гэж байгаа ч ингэх нь харин ч тэдний нүүдлийг боомилж, орон зайг хумих эрсдэлтэйг мэргэжилтнүүд хэлж байв.

"Нарансэвстэйн боомтыг сэргээж, нээнэ" гэх энэхүү дөрөвхөн үг байгаль орчин тэр дундаа Говийн их дархан цаазат газарт, тэнд амьдарч буй ховордсон амьтны аймгуудад том "сүйрэл" дагуулах эрсдэлтэй байна.

Хэрэв боомтыг сэргээвэл дараах хуулиудыг зөрчинө.