Монголын үндэсний бөхийн холбооны тэргүүн Р.Нямдоржийн хүү, улсын харцага Ганбаатар. Тэрбээр өнгөрсөн жилийн наадмаар одтой сайн барилдаж олны хараанд ихээхэн өртсөн. Нас залуу аймгийн арслан эртэй бяртай бөхчүүдийг хаяж улсын начин цолыг шууд алгассан билээ. Түүнтэй ярилцлаа.

-Таныг хэвлэл мэдээ­лэлд төдийлөн ярилцлага өгч байгаагүйг тань мэдэх юм. Та өөрийнхөө бага нас болоод гэр бүлээ танил­цуулаач?
-Би айлын бага хүүхэд. Аавыг маань хүмүүс сайн таних байх. Ээж Баттунгалаг физикч, ах Мөнхбаатар маань ком­пью­терийн инженер. Эх­нэр, охин, хүүгийн хамт амь­дардаг.

-Өнгөрсөн жилийн наад­­мын гурвын даваанаас хойших барилдаан сонир­холтой болсон. Хэн хэн­тэй учраа таарав?
-Даваа болгон л үнэтэй учраас бүгдэд нь анхаа­ралтай хянуур барилдсан. Дөрвийн даваанд улсын заан Д.Амгаланбаатар, тавын да­ваанд улсын начин Ду.Бат­баяр нартай оноолтоор таар­сан. Зургаагийн даваанд ши­нээр начин болсон Ням­сү­рэнтэй тунаж долоогийн да­ваанд арслан Х.Мөнх­баа­тартай барилдаад унасан.

-Таны хувьд хамгийн сэтгэлд үлдсэн барилдаан аль нь байв?
-Наадмаар давсан даваа болгон сайхан. Ард түмэн бүгдээрээ харж суудаг. Тө­рийнхөө цагаан сүлдийг той­рох сайхан. Тэр энэ гэж онц­лох юм алга.

-Улсын цолыг та хэдэн насандаа авав. Эх­лээд ул­сын начин болон­гуут юу бодогдов. Болоогүй дээ, цааш ахина л гэж байв уу?
-Би өнгөрсөн зуны наад­маар 25 насандаа ул­сын цол хүртсэн. Зургаагийн даваанд туначихаж байгаа юм. Нэгэнт надтай тунасан хүн бид хоё­рыг дахиад давах боломжтой гэж хүмүүс үнэлж үлдээсэн учраас тав дав­чихлаа гэж ханах нөхцөл бүрдээгүй. Хэн давсан нь ахиу цол авах гэж байгаа учраас сэтгэл ханах зүйл байхгүй. Хэрдээ л хи­чээж ба­рилд­сан. Надад цол авснаа­саа илүү өчнөөн юмыг баталж харуулсан санагдсан. Аав, ах нарынхаа хичээж байгаа хү­сэл зоригийг гүй­цээсэн. Ма­най нутаг усныхан, ком­па­нийнхан, цол авчихаа­сай гэж итгэн хүсэн хүлээж байсан ард түмнийхээ хүс­лийг бие­лүүлсэн явдал гэж бодож байна. Миний дотроо бодож байсан хүн манай аавын ах. Улсын засуул, эмч тэр ах маань их баярлаж байгаа байх даа гэж бодож байсан. Одоо энэ том цолыг хамгаалж ахиулж барилдана гэдэг том үүрэг ирж байна.

-Танд өөрөөрөө бахар­хах сэтгэл төрсөн л байх?
-Ер нь бөхчүүд өөрөө цол авсандаа баярладаггүй. Цаа­на нь энэ хүнийг барилдуулах гэж хичээж байгаа аав, ээж, ах дүү, албан газар, нутаг усны дэмждэг хүмүүс нь үнэхээр их сэтгэлээ зо­риул­даг уч­раас тэднийгээ баяр­луулах юмсан гэсэн сэтгэл хамгийн эхлээд төрдөг. Давж, унахад өөрийгөө бодохоосоо илүү арынхаа хүмүүсийг боддог байх.

-Улсын цол авахад аав тань яаж баяр хүргэв. Та тэр үеийн халуун сэтгэгдлээс хуваалцаач?
-Баяр хүргэе гэсэн. Би долоогийн даваанд барилд­чихаад аав дээр очсон ш дээ. Тэрнээс наана уулзаагүй байсан. Тав даваад ирэхэд манай аавын том ах баяр хүргэсэн.

-Ама Д.Бямбадорж, ул­сын харцага Д.Баа­сан­дорж, ул­сын начин Д.Лхаг­вадорж нар гээд төрсөн ах дүүгийн хүүхдүүд нь сай­хан бөх­чүүд болсон. Та хэд багадаа бужигнал­даж өссөн байх. Аливаа уралдаан тэмцээн бэлтгэл дээр бие биенээ хэр дэм­жих вэ?
-Манай Ама хүүхэд бай­хын сэргэлэн, авьяастай. Д.Лхагвадорж бид хоёроос дүү ч гэлээ бид хоёрыг унага­чихдаг. Дийлчихээд инээгээд л. Бага байхын бөх гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрчихсөн. Ха­рин Д.Баа­сандорж ах боло­хоор багаа­саа секцэнд явчих­сан. Бид хоёроос түрүүлээд бөх бол­чихсон байсан. Д.Лхаг­вадорж бид хоёрт бөх зааж өгдөг. Одоо ч гэсэн ингэж барилд­маар байна гэж ярьдаг, хэлдэг. Манай ах дүүсийн дунд эрэг­тэй, эмэгтэйгүй гол ярьдаг сэдэв нь бөх.

-Таны бөх болох үүд хаалга хэрхэн нээгдэв. Бөхөд хайртай гэдэг ут­гаараа аав тань нөлөөлсөн үү?
-Аавыг дагаад хүүхэд байхын бөх үздэг. Манай аавын ах бөх юм чинь ахыгаа их харна. Ах дүүд нэг тийм том бөх байхаар чинь бид нарын яриа, гэр бүлийн амьс­гал байнга бөхийн орчинтой байна. Хүүхэд байхын бөхөд дуртай. Би их сургуулийнхаа үндэсний бөхийн секцэд Бан­дихүү багшийнхаа удирд­лагаар хичээллэж байгаад их сургуулиа төгсөөд “Хүч” спорт хороонд орж жинхэнэ тамирчны бэлтгэл хийж эхэл­сэн. Начин Амараа багш, одоо харцага Нармандах багшийн удирдлагад байна.

-Та физикч мэргэжил­тэй гэв үү?
-МУИС-ийн физикийн ан­гийг 2002 онд төгссөн.

-Танайд бөхийн удам бий юу. Говь-Алтай айм­гийг төдийлөн бөх ба­га­тай гэгдэж байснаа сүү­лийн үед хүч түрэн гарч ирэх болсон гэдэг?
-Манай аймагт цөө­хөн ч гэлээ сайн сайн бөх байсан. Бат­суурь аваргын дараа олон сайхан заан, начингууд төр­сөн. Монголчууд эртний бүх эрчүүд нь барилддаг байсан учраас бөхийн удам байлгүй яахав. Аав, ээжийн хоёр талд сумандаа сайхан барилдаж байсан хүмүүс байсан.

-Р.Нямдорж гуайг бөхөд хайртай, энэ спортын хөг­жилд багагүй гавьяатай хүн гэдгийг мэднэ. Аав тань танд юу голлон захиж сур­гадаг байв?
-Монголчууд бөхөө сай­хан дээдэлдэг хүмүүс. Тэр дун­даа манай аав, аавын ах, дүү нар бүгдээрээ орчин үеийн хэллэгээр бөхийн хор­хойтон. Бөхийн холбоо бай­гуулахаас өмнө ийм байсан. Бөхийг дээдэлдэг, сайхан байгаасай гэж боддог үз­лийнхээ дагуу бөхийн найраа, худлаа ба­рилдах, ард түмнээ хүндлэх­гүй байхаас хол яваа­рай гэж захидаг. Их сургууль төгстөл аав, гэрийнхэн маань намайг номын хүн болгоно гэж ярьдаг байсан. Тэр үед аав намайг бөх болчихно гэж бодоогүй байх аа. Манай талийгаач ах сургууль төг­сөнгүүт “Хүч” рүү оруул­чихсан. Түүнээс би цааш үргэлжлүүлэн магистрт су­ралцахаар элсчихсэн бай­сан.

-Эр бяр амтагдсан идэр залуу насанд тийм цолонд хүрчих юмсан гэсэн хүсэл байдаг уу?
-Энэ цаг үед бөх болоод улсын цол аваад явж байгаа нь сайхан. Зөв үзэл бодлоос ухрахгүй. Сайхан бөх байсан шүү гэж яригдахаар ард тү­мэндээ нэр хүндтэй байхыг хүсч байна. Түүнээс биш тийм цол, ийм цолонд хүрнэ гэж ам гарахыг хүсэхгүй байна.

-Таны хувьд бөх ажил уу, чөлөөт цагаа өнгө­рүү­лэх спорт уу?
-Миний хувьд ажил гэж ойлгодог. “Хүч” спорт хороонд тамирчин гэсэн орон тоонд төрийн алба хааж байна. Миний ажил бол бэлтгэлээ өдөр болгон хийх, амжилтад хүрэх. Бусдын адил ажилдаа явж байгаа шиг өдөр болгон ажил болох бэлтгэлээ хийдэг. Нэг талаар бөх хүн амрах нь ч тэр хүний ажил болдог. Зарим хүмүүс хааяа нэг барилдчихаад, идэж ун­таад явж байдаг гэдэг ойл­голт байж магад. Тийм биш ээ.

-Улсын заан Р.Давааням агсныг дурсах хүн өнөө­дөр олон. Уучлаарай, таны хувьд талийгаачийг эндэ­хэд хамт автомашинд явсан гэж сонссон. Тэр үед хүнд хэцүү л байсан байх?
-Тэр хүнд хэцүү үеийг дурсаад яах ч юм билээ. Гэгээлэг зүйлийг дурсъя. Бөх болоход нөлөө их үзүүлсэн гэж дээр ярьсан. Энэ асуул­тыг тавиад хэрэггүй байх аа. (Тэрбээр өөрийн хүндэлж явдаг хайрт ахыгаа харуусал­тайгаар алд­сандаа сэтгэл нь шаналж явдаг бо­лох нь ан­заарагдаж байв.сур)

-Таны хийдэг дархан мэх юу вэ. Бие томтой бөхчүүдийн тоонд та багтах байх?
-Миний өндөр нэг метр 96 см, 130 кг жинтэй. Хийдэг мэх голдуу шуудагны барьцнаас шахаж татах. Үндэсний бөх жингийн хязгааргүй бай­даг болохоор том биетэй хүнд давуу талтай. Жижиг биетэй хүн хурдан хөдөлгөөн­тэй байх нь давуу. Өө­рийнхөө аль давуу талыг хэн сайн ашиг­ласан нь илүү ам­жилт гар­гана.

-Таны бодлоор амжил­тын нууц юу вэ?
-Хөдөлмөрлөсний хэрээр аз завшаан дагадаг гэж хү­мүүс ярьдаг. Би туршлагатай, тийм том бөх биш шүү дээ. Тийм болохоор амжилтад хүрэхийн нууц энэ тэр гэж том яримааргүй байна.

-Бөхчүүд дотроо хага­ралтай гэгдэж байсан. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Хагаралтай байсан гэх тэр үеийн нарийн ширийнийг сайн мэдэхгүй юм. Одоо хагарал гээд байх юм алга. Үүнийг ард түмэн ч харж байгаа. Бүгдээрээ барилдаад амжилтуудаа үзүүлээд явж байна. Манай үндэсний бө­хийн барилдааны ур чадвар, зохион байгуу­лалтыг өнгөр­сөн үетэй харь­цуулахад хам­гийн өндөр түв­шинд гэж ойл­гож байгаа. Бөхөд дуртай оронд мэндэлж бөх болж барилдаж байгаадаа их баяр­лаж байна. Ард түмэндээ ирж буй сар шинийн мэндийг хүр­гэе.

Б.Долзодмаа