Бөөлүүлэхийн өмнө үнэхээр энэ зүйлийг хүсч байгаа эсэхээ сайтар тунгааж эргэцүүлэн бодож нэг үзээрэй гэж Тувагийн удган бүсгүй ярьж байна. Бөөг шашин гэж үздэггүй. Манай гаригийн өнцөг булан бүрт эртнээс уламжилж үлдсэн нэг төрлийн уламжлал гэдэг. Манай улсаас гадна Тува, Халимаг, Буриадад цөөн тоогоор үе дамжсан бөө байдаг.
Тувагийн удган Ирина Зингерман сэтгэл судлалын ph доктор, Тувагийн бөөгийн төвийн гишүүн. Тэрбээр 1996 онд бөөнүүдтэй танилцахад түүнд "бага сага юм" байгаа нь тэд анзаарсан аж. Түүнтэй ярилцсаныг сонирхуулъя.

-Ирина бөө миний бодлоор шүтлэг, ид шид шиг санагддаг?
Энэ бол ертөнцийг харах өөр өнцөг. Бөөгийн уламжлалтай ард түмэн хорвоогийн зохист байдлыг өөрөөр төсөөлдөг. Тэдний хувьд бурхдын дээд тэнгэр, сүнс, ой мод, гол мөрөнтэй дунд тэнгэр, газар гэсэн доод тэнгэр байдаг.
Бөө хүн энэ орон зайд чөлөөтэй зорчиж тусламж гуйж алдагдсан сүнсийг эргүүлэн дуудах увдистай. Бөө бидний оршин тогтнодог ертөнц, цаг хугацааны дээд хэсэгт байдаг.

-Ямар хүн бөө болдог юм бол?
-Хэн ч сонгодоггүй бас томилдоггүй. Төрснөөс нь эхлэн бөө болох шинж тэмдэг илэрдэг. Ийм хүүхэд аянга цахилгаан, аадар бороотой, ер бусын байгалийн үзэгдэлтэй өдөр төрдөг. Тэр насан туршдаа бусдаас онцгой байж ялгардаг. Ийм хүнд бөөлөхийг сургадаг.

-Тухайн хүний өөрийнх нь хүсэл хамаарахгүй юу?
-Ямар ч хамааралгүй. Хэрвээ дээд тэнгэр, сүнс чамайг сонгосон л бол хаашаа ч зайлах аргагүй. Өөрт чинь заяасан авьяас билгийг хүлээн авахгүй бол "бөөгийн өвчинөөр" өвчилдөг. Тэгээд ч бөө болохоос нааш эдгэхгүй. Дашрамд дурьдахад бөө болно гэдэг тийм ч амар хэрэг биш. Хүссэн бүхэнд туслах үүрэгтэй. Хэнд ч татгалзах эрхгүй. Тухайлбал, үүрээр чам руу залгаж хол байгаа төрж байгаа эхэд тусал гэвэл үгүй гэх ёсгүй.

-Бөө гар харалгүй туслах ёстой юу?
-Дээр үед хүмүүс хүнсний бүтээгдэхүүн өгдөг байлаа. Харин одоо мөнгө өгөх болжээ. Тува дахь бөөгийн төвд бусад
-Эд зүйлс гэснээс амьд бүхэнд сүнс байдаг бол эргэн тойронд байгаа ахуйн хэрэглэлд хэрхэн хандах ёстой вэ.

-Сайн фирмийн бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг. Гэтэл байнга эвдрээд байдаг?
-Сэтгэл санаа ямар байхдаа ямар мөнгөөр худалдаж авсан нь чухал. Магадгүй та сэтгэл санаа тавгүй үедээ эсвэл шударга бусаар олсон мөнгөөр авсан байж болно. Энэ үеийн сэтгэгдэл амьгүй гэж бидний үздэг эд зүйлст шингэдэг.

-Бөө нар яагаад тэгтлээ "бүжиглэдэг" юм бэ. Энэ үнэхээр тус болдог юм үү?
-Зарим тохиолдолд цамнахгүй бол дээд тэнгэртэй харилцаанд ордоггүй.

-Мансууруулах эсвэл согтууруулах бодисны үйлчилгээтэйгээр цамнадаг гэсэн. Энэ үнэн үү?
-Тувад нэг домог байдаг. Сүнс хүмүүстэй хамт амьдардаг байжээ. Тэд сайн харилцаатай байж бүр гэр бүл болдог байв. Гэвч хүмүүс сүнснүүдийг гомдоосноос тэд хамаг баяр баясгалангий нь авч доод тив рүү явсан гэдэг. Тиймээс ч хүмүүсийн алдагдсан аз жаргал, баяр баясгаланг дээд, доод тивээс эргүүлэн авчрахын тулд ховор тохиолдолд зарим нэг бодис хэрэглэх нь бий. Тухайлбал, архи ч юм уу.

-Сүнстэй хэрхэн нөхөрлөх вэ?
-Та бүхэн зочид хүлээж авахдаа яадаг билээ. Тэднийг үүдэн дээрээсээ угтан авч цай, амттанаар дайлсны дараа л гэрээ хэлэлцээ хийдэг. Бөө ч адил сүнс дуудахдаа тэднийг дайлсныхаа дараа хүсэлтээ хэлдэг. Жирийн нэгэн ч гэсэн сүнсний тусламж авах боломжтой. Ээриений /нэг төрлийн хүүхэлдэй/ тусламжтайгаар эмнэлэгтэй адил стандарт үнэлгээ тогтоосон байна билээ.

-Эд зүйлс гэснээс амьд бүхэнд сүнс байдаг бол эргэн тойронд байгаа ахуйн хэрэглэлд хэрхэн хандах ёстой вэ. Сайн фирмийн бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг. Гэтэл байнга эвдрээд байдаг?
-Сэтгэл санаа ямар байхдаа ямар мөнгөөр худалдаж авсан нь чухал. Магадгүй та сэтгэл санаа тавгүй үедээ эсвэл шударга бусаар олсон мөнгөөр авсан байж болно. Энэ үеийн сэтгэгдэл амьгүй гэж бидний үздэг эд зүйлст шингэдэг.

-Бөө нар яагаад тэгтлээ "бүжиглэдэг" юм бэ. Энэ үнэхээр тус болдог юм уу?
-Зарим тохиолдолд цамнахгүй бол дээд тэнгэртэй харилцаанд ордоггүй.

-Мансууруулах эсвэл согтууруулах бодисны үйлчилгээтэйгээр цамнадаг гэсэн. Энэ үнэн үү?
-Тувад нэг домог байдаг. Сүнс хүмүүстэй хамт амьдардаг байжээ. Тэд сайн харилцаатай байж бүр гэр бүл болдог байв. Гэвч хүмүүс сүнснүүдийг гомдоосноос тэд хамаг баяр баясгалангий нь авч доод тив рүү явсан гэдэг. Тиймээс ч хүмүүсийн алдагдсан аз жаргал, баяр баясгаланг дээд, доод тивээс эргүүлэн авчрахын тулд ховор тохиолдолд зарим нэг бодис хэрэглэх нь бий. Тухайлбал,архи ч юм уу.

-Тэгвэл энгийн нэгэн бөөлж сурах юм байна?
-Зарим нэгийг нь сурч болох ч бүгдийг нь биш. Харамсалтай нь бөөгийн хэрэгсэл моодонд орж дэлгүүрт зарагдах болжээ. Тэгээд ч зогсохгүй дуртай хүн ойд очиж тайван амгалан сүнснүүдийг дуудахад тэд түүнтэй харилцаж эхэлдэг. Гэтэл нөгөө хүн нь юу болж байгааг ойлгодоггүй. Ийм тохиолдолд насан туршийн зовлонд учирч болно.

-Сүнстэй хэрхэн нөхөрлөх вэ?
-Та бүхэн зочид хүлээж авахдаа яадаг билээ. Тэднийг үүдэн дээрээсээ угтан авч цай, амттанаар дайлсны дараа л гэрээ хэлэлцээ хийдэг. Бөө ч адил сүнс дуудахдаа тэднийг дайлсныхаа дараа хүсэлтээ хэлдэг. Жирийн нэгэн ч гэсэн сүнсний тусламж авах боломжтой. Ээриений /нэг төрлийн хүүхэлдэй/ тусламжтайгаар.

-Ээриен гэж юу вэ?
-Энэ бол сүнсний туслагч гэсэн үг. Үүнийг тодорхой зорилготойгоор хийдэг. Таны хүсэл хэн нэгэнд хор хүргэх ёсгүй. Бас бусдын эрх чөлөөг хаан боогдуулахгүй байх ёстой. Хэн нэгэн тодорхой хүнийг танд хайртай болгохыг хүсч болохгүй. Харин харилцан хайр дурлал хүсч болно. Ээриенийг бүтэн сартай шөнө ямар ч чимээ аниргүй нөхцөлд эртнээс бэлдсэн материалаар юу ч ярихгүй хийх ёстой. Өглөө таны Ээриенийг бөө амилуулах бөгөөд дараа нь хүслээ биелтэл хооллох хэрэгтэй. Өөр хүслээ биелүүлэхийн тулд өөр Ээриен хийнэ.

-Хүссэн бүхэн биелнэ гэжүү?
-Энэ шөнө та бүх амьдралаа харж танд юу хэрэгтэй, юу саад болж байгааг тунгаана гэдэгт итгэж болно. Мэдээж хэрэг хүслээ тодорхой хэлэх хэрэгтэй. Ээриенийг бөөгийн захирамжийн дор хийх ёстой. Мөн онцгой өдөр тухайлбал, өдөр шөнө тэнцдэг өдөр, энерги ихтэй газар гэх мэт. Байгальд дэлхийд ийм газар олон бий. Тува, Москва гээд. Харамсалтай нь хот суурин газарт эрчим хүчний бөөгнөрөлтэй газар багассаар байна. Хүмүүс байгальд хор хөнөөл учруулж сүнснүүд гомдож тэндээс явах болжээ. Энерги сайтай мод чулуу сүүлийн үед хаа сайгүй пент /манайхны хадаг/ уях Болсон нь сүнснүүдэд гаалагдахгүй болсон. Энэ тухай хүмүүс мэддэг эсэхийг мэдэхгүй. Сүнсүүд энэ газарт гомдсон бол хараалтай байх нь их.

Д.Баясгалан