Хэл бол аливаа улс үндэстний соёл сэтгэлгээг илтгэж, түүхийг өгүүлэх бат дархлаа билээ. Харин хэлний дархлааг хадгалах, хөгжүүлэх нэгэн чухал зүйл нь бичгийн хэл, үгийн сан юм. "Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толь"-ийг батлан гаргасны дагуу Ерөнхийлөгч Х.Баттулга уг дүрмийг даган мөрдөж, үсэг бичгийн асуудлаа цэгцлэн журамлахыг уриалсан /2018.05.25/.
Тэгвэл "Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толь"-ийн цахим дахь хэлбэр болох toli.gov.mn сайтад хамгийн их эрэлттэй байгаа үгсийг та бүхэнд цуврал болгон түүвэрлэн хүргэж байна.
АЗАР /жинхэнэ нэр/
Товч утга: 1. Эртний энэтхэгийн их багш, номлогч
Жишээ: азар багш (энэтхэг багш), азарын хэл (энэтхэг хэл)
2. Энэтхэг зан үйлд багш нарт бараалхах ёслолын үед эртний сургаал шүлэг уншин номлогч
3. Вэдийн ном судар уншигч багш
4. Их эрдэмтэн.
5. Хүн, амьтны толгойн үс өтгөн, сахлаг их
Жишээ: азар хүн (их үстэй хүн), азар үхэр (сахлаг их үстэй үхэр)
6. Тарантан овгийн цайвар дурстай сөөг өвс, торлог, цөл хээрт урганадаг
7. Нүгэл, гэм
Жишээ: азар бузар, бузар азар (бузар булай, шившиг)
8. Хүний толгойн дүрст цамын бүжгийн баг
Хувилал: азрын [харьяалах т.я.]
азарт [өгөх орших т.я.]
азрыг [заах т.я.]
азраас [гарах т.я.]
азраар [үйлдэх т.я.]
азартай [хамтрах т.я.]
азар луу [чиглэх т.я.]
азраа [ерөнхийлөн хамаатуулах]
БАА /жинхэнэ нэр/
Товч утга: 1. Торгууль, хөнгөн шийтгэл, гэсгээл, зэм, зэмлэл, ёс журам зөрчсөний шийтгэл
Жишээ: бааны мал (торгуулийн мал), баа хүртэх (зэмлэл хүртэх, зэмлүүлэх)
2. Хулс, зуун үет,
Жишээ: баа мазаалай (хулсны баавгай)
3. Хулсаар хийсэн зүйл
Жишээ: баа шилбүүр (хулсан шилбүүр), баа ташуур (хулсан ташуур)
4. Хулс, бургас зэргээр сүлжиж хийсэн хашаа:
Жишээ: баа замба (хашаа хороо барихад хэрэглэх хулс)
5. Бач, бааш
Жишээ: баатай хүн (бачтай хүн), баатай этгээд (бааштай этгээд).
6. Таамаг, баримжаа, хий төсөөлөл:
Жишээ: хар баагаар (хар таамгаар)
7. Баараа; саад тотгор, яршиг чирэгдэл
8. Идээ бээр, бугласан муу идээр
9. Баа нугас (хошуу багавтар бөгөөд хавтгай, өнгө нь хар, нүд цайвар хүрэн, хөл нь охор бөгөөд өмнөд гурван хуруундаа сарьстай, толгой хүзүү нь улбар хүрэн, нүдний тойргоос хойш сунасан цагаан хөвөө бүхий ногоовор зурвастай, биеийн ар, мөр, сүвээ, чээжний өмнөд хэсэг нь цайвар бор, өвөр нь бор байгаад хар толботой нэгэн зүйлийн нугас. Нуур буюу намагт сүрэглэн оршиж, зөөлөн биетэн, шавж, ургамал зэргийг идэн амьдардаг. Мах болон ноолуурыг нь ашиглаж болно. Бас өчүүхэн нугас гэдэг).
10. Баа загас (бие нь хавчиг буюу бөөрөнхийвтөр хэлбэртэй олонх нь сахалтай, зарим нь нурууны сэлүүртээ хатуу өргөстэй, хойнох сэлүүр нь таван сүвээтэй байдаг, цэнгэг усны нэгэн зүйлийн загас. Голдуу манай улсын өмнө ба баруун хэсгийн гол мөрнөөр оршдог. Төрөл зүйл нь маш олон. Зохих хэмжээний аж ахуйн ашигтай)
11. Бэх ихээр дусах, үзэг баах
ЧАГЖААЛ /үйл үг/
Товч утга: Чагжаа үзүүлэх, гараа чагжаалах (Лам хүний ном унших үедээ гар хуруугаараа дүрс бэлгэдэл үзүүлэх, шилжсэн утгаар: Гар хөлөө эргүүлэн аашлах)
Хувилах жишээ: авхуул, авхуулуул, авхуулагд, авхуулалц; авхуулцгаа, авхуулчих, авхуулсхий, авхуулзна, авхуулаатах; авхуулж, авхуулаад, авхуулан, авхуулсаар, авхуулавч, авхуулмагц, авхуултал, авхуулахлаар, авхуулбал, авхуулбаас, авхуулангуут, авхуулангаа, авхуулалгүй; авхуулахаар; авхуулъя, авхуулсугай, авхуулаарай, авхуулаач, авхуулагтун, авхуулуузай; авхуулаг, авхуултугай, авхуулаасай; авхуулсан, авхуулдаг, авхуулах, авхуулагч, авхуулмаар, авхуулахуйц, авхуулууштай, авхуулалтай, авхуулшгүй, авхуулам; авхуулна, авхуулмуй, авхуулнам, авхуулъюу, авхуулжээ, авхуулав, авхууллаа
Хэл бол аливаа улс үндэстний соёл сэтгэлгээг илтгэж, түүхийг өгүүлэх бат дархлаа билээ. Харин хэлний дархлааг хадгалах, хөгжүүлэх нэгэн чухал зүйл нь бичгийн хэл, үгийн сан юм. "Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толь"-ийг батлан гаргасны дагуу Ерөнхийлөгч Х.Баттулга уг дүрмийг даган мөрдөж, үсэг бичгийн асуудлаа цэгцлэн журамлахыг уриалсан /2018.05.25/.
Тэгвэл "Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толь"-ийн цахим дахь хэлбэр болох toli.gov.mn сайтад хамгийн их эрэлттэй байгаа үгсийг та бүхэнд цуврал болгон түүвэрлэн хүргэж байна.
АЗАР /жинхэнэ нэр/
Товч утга: 1. Эртний энэтхэгийн их багш, номлогч
Жишээ: азар багш (энэтхэг багш), азарын хэл (энэтхэг хэл)
2. Энэтхэг зан үйлд багш нарт бараалхах ёслолын үед эртний сургаал шүлэг уншин номлогч
3. Вэдийн ном судар уншигч багш
4. Их эрдэмтэн.
5. Хүн, амьтны толгойн үс өтгөн, сахлаг их
Жишээ: азар хүн (их үстэй хүн), азар үхэр (сахлаг их үстэй үхэр)
6. Тарантан овгийн цайвар дурстай сөөг өвс, торлог, цөл хээрт урганадаг
7. Нүгэл, гэм
Жишээ: азар бузар, бузар азар (бузар булай, шившиг)
8. Хүний толгойн дүрст цамын бүжгийн баг
Хувилал: азрын [харьяалах т.я.]
азарт [өгөх орших т.я.]
азрыг [заах т.я.]
азраас [гарах т.я.]
азраар [үйлдэх т.я.]
азартай [хамтрах т.я.]
азар луу [чиглэх т.я.]
азраа [ерөнхийлөн хамаатуулах]
БАА /жинхэнэ нэр/
Товч утга: 1. Торгууль, хөнгөн шийтгэл, гэсгээл, зэм, зэмлэл, ёс журам зөрчсөний шийтгэл
Жишээ: бааны мал (торгуулийн мал), баа хүртэх (зэмлэл хүртэх, зэмлүүлэх)
2. Хулс, зуун үет,
Жишээ: баа мазаалай (хулсны баавгай)
3. Хулсаар хийсэн зүйл
Жишээ: баа шилбүүр (хулсан шилбүүр), баа ташуур (хулсан ташуур)
4. Хулс, бургас зэргээр сүлжиж хийсэн хашаа:
Жишээ: баа замба (хашаа хороо барихад хэрэглэх хулс)
5. Бач, бааш
Жишээ: баатай хүн (бачтай хүн), баатай этгээд (бааштай этгээд).
6. Таамаг, баримжаа, хий төсөөлөл:
Жишээ: хар баагаар (хар таамгаар)
7. Баараа; саад тотгор, яршиг чирэгдэл
8. Идээ бээр, бугласан муу идээр
9. Баа нугас (хошуу багавтар бөгөөд хавтгай, өнгө нь хар, нүд цайвар хүрэн, хөл нь охор бөгөөд өмнөд гурван хуруундаа сарьстай, толгой хүзүү нь улбар хүрэн, нүдний тойргоос хойш сунасан цагаан хөвөө бүхий ногоовор зурвастай, биеийн ар, мөр, сүвээ, чээжний өмнөд хэсэг нь цайвар бор, өвөр нь бор байгаад хар толботой нэгэн зүйлийн нугас. Нуур буюу намагт сүрэглэн оршиж, зөөлөн биетэн, шавж, ургамал зэргийг идэн амьдардаг. Мах болон ноолуурыг нь ашиглаж болно. Бас өчүүхэн нугас гэдэг).
10. Баа загас (бие нь хавчиг буюу бөөрөнхийвтөр хэлбэртэй олонх нь сахалтай, зарим нь нурууны сэлүүртээ хатуу өргөстэй, хойнох сэлүүр нь таван сүвээтэй байдаг, цэнгэг усны нэгэн зүйлийн загас. Голдуу манай улсын өмнө ба баруун хэсгийн гол мөрнөөр оршдог. Төрөл зүйл нь маш олон. Зохих хэмжээний аж ахуйн ашигтай)
11. Бэх ихээр дусах, үзэг баах
ЧАГЖААЛ /үйл үг/
Товч утга: Чагжаа үзүүлэх, гараа чагжаалах (Лам хүний ном унших үедээ гар хуруугаараа дүрс бэлгэдэл үзүүлэх, шилжсэн утгаар: Гар хөлөө эргүүлэн аашлах)
Хувилах жишээ: авхуул, авхуулуул, авхуулагд, авхуулалц; авхуулцгаа, авхуулчих, авхуулсхий, авхуулзна, авхуулаатах; авхуулж, авхуулаад, авхуулан, авхуулсаар, авхуулавч, авхуулмагц, авхуултал, авхуулахлаар, авхуулбал, авхуулбаас, авхуулангуут, авхуулангаа, авхуулалгүй; авхуулахаар; авхуулъя, авхуулсугай, авхуулаарай, авхуулаач, авхуулагтун, авхуулуузай; авхуулаг, авхуултугай, авхуулаасай; авхуулсан, авхуулдаг, авхуулах, авхуулагч, авхуулмаар, авхуулахуйц, авхуулууштай, авхуулалтай, авхуулшгүй, авхуулам; авхуулна, авхуулмуй, авхуулнам, авхуулъюу, авхуулжээ, авхуулав, авхууллаа