Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 24 дэх илтгэлийн 1 дүгээр бүлэг болох "Сонгох, сонгогдох эрх: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн үйл ажиллагаа" сэдвийн хүрээнд ХЭҮК мэдээлэл хийж байна.

Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 24 дэх илтгэлийг УИХ-д хүргүүлсэн. Энэ нь дараах 6 сэдвийг агуулсан. Тодруулбал,

1. Сонгох, сонгогдох эрх: 2024 оны Сонгууль
2. Хүний эрхийг хамгаалагч, өмгөөлөгч сэтгүүлчдийн өнөөгийн байдал
3. Хүний эрх ба цахим технологи
4. Цахим технологи ашиглан үйлдэгдэж буй жендэрт суурилсан хүчирхийлэл
5. Эрүүгийн хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үеэрх хохирогч хүүхдийн эрхийн асуудал
6. Шударгаар шүүлгэх эрхийн асуудал гэсэн нийт 6 бүлэгт, 44 саналыг боловсруулж УИХ-д хүргүүлжээ.

ХЭҮК-ын дарга Д.Сүнжид:

Өнгөрөгч сонгуулийн үеэр бид олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу, тэгш эрхийн гараа, хүртээмжтэй байдал, мэдээлэл сурталчилгааг тэнцвэртэй байлгахыг зорьж байгаа ч анхаарах асуудлууд байна. 

Нэгдүгээрт, бүх нийтээрээ байх зарчмын хувьд гадаадад амьдарч байгаа иргэдийн эрхийг хангах зорилгоор 2024 онд гадаадад суугаа иргэд саналаа өгөх давуу талтай байсан ч сонгууль өгөх насны 9000 иргэнээс 7000 нь өгчээ.

Хоёрдугаарт, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хүртээмжтэй байдал, сонгох сонгогдох эрх бүрэн хангагдахгүй байна. 

Гуравдугаарт, оюутнууд сонгуулийн үеэр өөрийн оршин суудаг хаягаас өөр газар байгаа тохиолдолд сонгох эрх нь хангагдахгүй байна. Мөн уртын ээлжээр ажилладаг ажилтнууд, ээлжийн төрийн албан хаагчид, зөөврийн хайрцгаар санал өгдөг иргэд, отор нүүдэлчдийн санал өгөх эрхийг зөрчиж байгаа тул хууль тогтоомжид өөрчлөлт оруулахыг саналыг өгч байна.

- Тэгш эрхийн зарчмын дагуу тойргийн төлөөлөгчийн сонгогчийн тоог эргэн харах ёстой. Жишээ нь 13 тойрог бүрийн сонгогчийн тоо харилцан адилгүй байгаа тул жигд байлгах шаардлагатай байна.

- Чөлөөтэй байх эрхийн зарчим буюу сонгогч өөрөө хэнд, ямар намд өгөх нь чөлөөтэй байх атал мандатын тоо дутуу бол хүчингүйд тооцсон саналын тооноос хамаарч чөлөөтэй сонгох эрх зөрчигдөж байна.

- Сонгууль өгөх үеийн зай талбай, бүхээг, туслах хэрэгслийн стандарт хэрэгжилтэд анхаарал тавих шаардлагатай.

- Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаа 14-17 хоног байх нь сонгогчдын бүрэн гүйцэд мэдээлэл авах эрхэд нөлөөлж байна.

- Сонгуулийн зардлыг анх удаа дээд хэмжээг нь зааж өгсөн нь сайн талтай ч ердийн дундаж иргэдийн хувьд өрсөлдөх боломжийг олгож байна уу гэдгийг дүгнэх ёстой. Тиймээс ер нь цаашдаа сонгуулийн зардлыг бууруулах ёстой. 

- Гарсан зөрчлүүдийн араас заавал хариуцлага тооцох ёстой, одоо ч шалгаж байгаа хэргүүд байна. 2000 гаруй маргааны гомдол ирүүлснийг нийт 9 байгууллагаас шийдвэрлэдгээс 92 хувь нь Цагдаагийн байгууллага хянан шийдвэрлэжээ.