“Хүүхэд бүрийг боловсролд тэгш хамруулах зарчмыг дэмжих нь” төслийн хүрээнд хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүдтэй ажиллах багш, мэргэжилтнүүдийг сургах, сурагчдын сурах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлж, хичээлийн туслах хэрэглэгдэхүүнээр хангасны үр дүнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд ердийн сургуульд сурах сонирхолтой болжээ.

Тухайлбал, Баянзүрх дүүргийн 127 дугаар сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй  26  хүүхэд сурдаг аж.

Тус сургуулийн бага ангийн багш Э.Болормаатай ярилцлаа.

-Ерөнхий боловсролын ердийн сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй олон хүүхэд сурч буйн нэг нь таны шавь. Шавиа танилцуулахгүй юу?
-Манай ангид “M” гэдэг дауны хам шинжтэй сурагч  сурдаг. Шавь маань 2015 онд оношлогдсон юм билээ. Нэгдүгээр ангиасаа эхлэн сурч байна.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд энгийн сургуульд сурснаар илүү нийгэмшинэ.

-Та өмнө нь хөгжлийн онцлогтой хүүхэдтэй ажиллаж байв уу? Ийм хүүхдүүд ердийн сургуульд сурахын давуу талыг хэлэхгүй юу?
-Би бага ангийн багшаар долоо дахь жилдээ ажиллаж байна. Одоо гуравдугаар ангитай. Өмнө нь хичээлийн хоцрогдолд орсон хүүхэдтэй ажиллаж байсан. Манай “M” сургуульд орохоосоо өмнө энгийн цэцэрлэгт хамрагдаж байсан учраас бусадтай нээлттэй харилцдаг. Ангийнхан нь түүнд тусалж дэмжиж, хөвгүүд бие засахад нь хамт явах жишээтэй. Энэ нь хүүхдүүдэд биднээс ялгаатай хүмүүс байдаг, тэднийг ойлгож, дэмжих хэрэгтэй гэдгийг багаас нь таниулж байгаа юм. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд энгийн сургуульд сурснаар илүү нийгэмшинэ.

Тусгай сургуульд бол багшаасаа өөр хүнтэй төдийлөн ярилцаж, харилцдаггүй санагдсан. Өөрөөс нь өөр хүүхдүүдийн зан аашийг таньж мэднэ. Мөн дуу хөгжим, биеийн тамирын хичээл гээд ганц ангийн багшаас өөр багш нартай харилцаж сурдаг. Цаашид оюутан болж, ажилд ороход бусадтай харилцаж, өөрийгөө илэрхийлж ойлгуулаад сурчихвал нэмэртэй шүү дээ. Харин тусгай сургуульд ганцхан багш л бүх хичээл ордог гэж сонссон.  

-Анх ангийнхан нь “M”- ыг  хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Есдүгээр сарын 1-нд хичээл эхлэхэд манай ангид  “M” сурахаар болсныг мэдээгүй. Нэгэнт ийм хөгжлийн онцлогтой хүүхэд манай ангид хуваарилагдсан учраас нэг ч гэсэн зүйл зааж сургаж, байгаа түвшнээс нь ахиулах юмсан л гэж бодсон. Манай анги 40 хүүхэдтэй. Хүүхэд бүрт тусгайлан цаг гаргаж, ажиллах боломж тааруу. Гэхдээ түүнийг бусдаас хоцроохгүй, хичээлийн агуулгыг нь ойлгуулахыг хичээж ажиллаж байна.

Дауны хам шинжтэй хүүхдүүд дармалаар бичиж сурдаг гэдгийг хожим олж мэдсэн. Түүнээс хойш үсгээ дармалаар бичиж, зааж сургасан.

Хичээл эхлээд удаагүй байхад түүний ээж надтай уулзаж, хүүхдийнхээ онцлогийн талаар хэлж, дэмжиж өгөхийг хүссэн. Ангийнхандаа энэ талаар хэлж, найздаа тусалж дэмжиж, бал, харандаагаа зөв барихад нь зааж сургаарай гэж захисан. Хүүхдүүд маань ч ойлгож, тусалж дэмждэг. Ангидаа хүссэн хүүхэдтэйгээ хамт суудаг. Найздаа туслахдаа ангийнхан нь цааргалдаггүй. Ар гэрийнхнийх нь хэлсний дагуу дуу хөгжим, биеийн тамирын хичээлд нь түлхүү оруулж, сонсгол болон бие, бялдрыг нь хөгжүүлэхэд анхаарч байна.

-Дауны хам шинжтэй хүүхдүүдийн сурах арга барилын онцлог юу бол?
-Дауны хам шинжтэй хүүхдүүд нэг зүйлийг олон дахин давтан хийж байж ойлгодог. Жишээ нь, өнгө тогтоохдоо  удаан. Тоо бичиж чаддаг ч цээжилж тогтоохдоо сул. Анх би цагаан толгойн үсэг заахдаа бичмэлээр бичүүлэх гэж хичээгээд чадаагүй юм. Дауны хам шинжтэй хүүхдүүд дармалаар бичиж сурдаг гэдгийг хожим олж мэдсэн. Түүнээс хойш үсгээ дармалаар бичиж, зааж сургасан. (“M”-ийн монгол хэлний хичээлийн дэвтрийг үзүүлэв. Тэрбээр эхэндээ нэг үсгийг хэдэн мөр дамжуулан эмх цэгцгүй,  том, муруй бичжээ. Сүүлдээ нэг үсгийг нэг мөрөнд жигд бичдэг болсон байна) Шавийн маань бичих чадвар сайжирч, ахиц гарч буйд баяртай байгаа. Би сурагчийнхаа онцлогт нь тохируулсан ганцаарчилсан сургалтын хөтөлбөрийн дагуу хичээлээ заадаг юм.

Ганцаараа ариун цэврийн өрөө ордог болсон. Амралтын өдрөөр гар утсаар ярихаар юу хийж байгаагаа сайн илэрхийлж хэлдэг.

-Саяхнаас сургуульдаа туслах багштай явж байгаа гэв үү?
-Тийм ээ. Арваннэгдүгээр сарын сарын нэгнээс “M” маань туслах багштай хичээллэж байна. Эмч болон хуульч мэргэжлээр сурч буй хоёр оюутан ээлжлэн туслах багшаар ажилладаг. Тэд “M”  тухайн хичээлийн цагт юу сурч, мэдэх ёстой тэр бүгдийг ойлгоход нь тусалдаг. Эцэг, эхийнх нь дэмжлэгээр АДИНА гэх төрийн бус байгууллагаас туслах багштай болгосон юм билээ. Туршилтын журмаар ерөнхий боловсролын 10 сургуульд туслах багш ажиллуулж байгаагийн нэг нь манай сургууль. “M”-г ямар талаас нь хөгжүүлж, ажиллах талаар судлахад өнгө таних, өөрийгөө илэрхийлэх чадвар сул, үсэг, тоо нэрлэхдээ тааруу байсан тул үүнд нь тулгуурлан ганцаарчилсан сургалтын хөтөлбөр боловсруулсан. Одоо түүний онцлог, зан чанар, давуу тал гээд бүгдийг нь мэддэг болсон учраас сургахад бэрхшээл үүсдэггүй. Үүний зэрэгцээ ар гэрийн оролцоо сайтай, аав ээж нь хүүдээ боловсрол олгохын төлөө идэвх чармайлттай байгаа нь сайшаалтай. Ганц багшид даатгаад орхиж болохгүй шүү дээ.

-Бусдад өөрийгөө ойлгуулж, илэрхийлэх чадварыг нь хэрхэн хөгжүүлж байна вэ?  
-Манай “M”  бага ярьдаг учраас биеийн хэлэмж, дохио зангаа ашиглаж, сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлдэг. Тухайлбал, толгой өвдлөө гэхэд толгой руугаа зааж ойлгуулдаг. Тэр үед нь ангиас гаргаж, агаар амьсгалуулдаг юм. Анхандаа би өөрөө хамт гардаг байсан бол одоо биеийг нь даалгаж сургасан. Миний хэлснийг сайн ойлгодог. Толгойгоо сэргээчхээд ангидаа ороод ирдэг юм. Мөн ганцаараа ариун цэврийн өрөө ордог болсон. Амралтын өдрөөр гар утсаар ярихаар юу хийж байгаагаа сайн илэрхийлж хэлдэг.

-Дауны хам шинжтэй  хүүхдүүдийг муу санаагүй, гэнэн цайлган, бусдад хайр бэлэглэх гэж ирсэн сахиусан тэнгэрүүд гэдэг юм билээ.
-“M”  маань ангийнхантайгаа ер муухай харьцдаггүй. Тусалж дэмжиж буй найздаа эелдэг найрсаг хандаж, муухай ааш гаргадаггүй. Элдэв муу үг хэлдэггүй. Тиймээс ангийнхныхаа хайрыг татдаг. Гадаа гүйж, харайж, тоглохдоо  ч хүүхдүүдтэй муудаж зодоон цохион хийдэггүй. Бусдыг халамжлах сэтгэлтэй. Бидэнд үргэлж хайр мэдрүүлж байдаг. Их сэргэлэн, өөрийнхөө хувцас, эд хэрэглэлд гамтай, нямбай хүүхэд.

 -Хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүд багаас дунд анги руу дэвшин суралцахад багагүй асуудалтай нүүр тулдаг. Таван жил хамт байсан багш нь солигдож, олон хичээл үзэх гээд барьц алдах тохиолдол цөөнгүй. “M”-ийн тухайд анги дэвшин суралцахад асуудал бий юу?
-Манай сургуульд “M”- тэй  ижилхэн оноштой “З” гээд охин дунд ангид амжилттай сурч байгаа. Тиймээс “M” маань ч гэсэн цаашид сурах боломжтой. Гэхдээ жаахан ядрах, хичээл дээр нойрмоглох явдал гардаг. Тэр үед нь дугхийлгээд авдаг юм. Дунд ангийн багш нар тэгш хамруулах боловсролын талаарх сургалтад сууж,  ойлголт мэдлэгтэй болж байгаа. Дауны хам шинжтэй хүүхдүүд ердийн сургуульд есөн жил сурсны дараа бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээ авдаг юм.  

-Сургуулийн хаалгаар ороход л тулгуур эрхтний бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан налуу зам нүдэнд туслаа. Ээлтэй орчин бүрдүүлсэн учир танай сургуульд хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүд сурах сонирхол их байдаг болов уу?
-Манай сургуулийн барилгыг 2017 оны дөрөвдүгээр сард ашиглалтад оруулсан. Анхнаасаа л налуу шаттай барьсан. Энгийн сургуульд хөгжлийн онцлогтой хүүхдүүдийг сургахад орчин, нөхцөл маш чухал. Тиймээс манай сургуульд хөгжлийн онцлогтой сурагч жилээс жилд нэмэгдэж байна.

-Японы Хүүхдийг ивээх сангийн “Хүүхэд бүрийг боловсролд тэгш хамруулах зарчмыг дэмжих нь” төслийг танай сургуульд хэрэгжүүлж буй. Төслийн хүрээнд ямар ажил хийв?
-2017 оны есдүгээр сараас хойш уг төслийн багийнхан манай сургуультай хамтарч ажиллаж байна. Хүүхэд хөгжлийн төв байгуулж, туслах хэрэглэгдэхүүнээр хангаж өгсөн. Хүүхдүүд хичээлийн бус цагаар тэнд сууж, өөрийгөө хөгжүүлдэг.  Мөн төслийн зүгээс багш, ажилтнуудыг байнга чадавхжуулж, тэгш хамруулах боловсролын талаарх ойлголт мэдлэгийг нь үргэлж сайжруулдаг. Хөгжлийн онцлогтой хүүхэдтэй ажиллаж буй багш тухайн хүүхдээ маш сайн судалж, зан аашийг нь таньж мэдэх нь чухал. Тэднийг байнга урамшуулж байгаарай.