Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
250
-132158-9761965731111.jpeg)
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болон МАН-ын удирдлагууд бараг л иргэдийн өмнө үг хэлэх бүрдээ хулгайтай тэмцэж байна гэдэг.
Гэтэл тэдний үг, үйлдэл хоорондоо тэс зөрүүтэй олон тохиолдолд гарсаар л байна. Нэг нь "ногоон автобусны хулгай". Энэ "хулгай"-г нийслэлийн болон засгийн газрын удирдлагуудын оролцоогүйгээр хийх боломж бараг үгүй атал тэд Тэнүүн-Огоо ХХК болон нийлүүлэгч компанийн төлөөлөгчдийг хэрэгт шалгах байдлаар асуудлыг намжаах гэж оролдож байх шиг байна.
Угтаа бол хэрвээ Тагнуулын ерөнхий газар (“ТЕГ”) – ын даргаас НЗДТГ-д зөвлөмж хүргүүлсэн нь үнэн бол ТЕГ-н даргыг, мөн “Түгжрэлийн сайд”-ыг, нийслэлийн засаг даргыг болон НЗДТГ-ын бусад холбогдох албан тушаалтнуудыг зайлшгүй шалгах шаардлагатай. Ажлаасаа чөлөөлөгдөх нь алдаа гаргасан, хариуцлага алдсан төрийн албан хаагчдад авах хамгийн наад захын арга хэмжээ бөгөөд тэд холбогдох хууль тогтоомж зөрчсөн эсэхийг шалгаж, холбогдох хуулийн хариуцлага хүлээлгэх нь удаах алхам байх ёстой. Ажлаас чөлөөлөгдөх нь хариуцлага хүлээлгэж байгаа юм шиг тооцогдож болохгүй. Ялангуяа 318 тэрбумын дүнтэй хэрэг дээр.
Уг нь манай улсад “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах ажиллагаа”-нд үйлчлэх тусдаа хууль байдаг (цаашид “Тендерийн хууль” гэх). Тус хуульд зааснаар төсвийн хөрөнгөөр буюу иргэд, аж ахуй нэгжүүдийн төлсөн татвараар бүрдсэн уг хөрөнгөөр аливаа худалдан авалт хийхдээ ил тод, өрсөлдөх тэгш боломжтой, үр ашигтай, хэмнэлттэй, хариуцлагатай байх зарчмыг баримтлах ёстой (Тендерийн хуулийн 6.1 заалт).
Харин, МАН эрх барьж буй нийслэлийн удирдлагууд болон Засгийн газар улсын төсвөөс 318 тэрбум төгрөг зарцуулж буй нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явах автобус худалдан авахдаа ил тод байхыг хүсээгүй бололтой. Мөн, үр ашигтай байхыг, хэмнэлттэй байхыг, хариуцлагатай байхыг хүссэнгүй.
Энэ бүхнээ тэд Тендерийн хуулийн 3.4 заалтаар нууж, халхавчилжээ.
(2005 оны) Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль:
3.4. Хуулиар төрийн нууцад хамааруулсан болон үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болон галт зэвсэг худалдан авахтай холбоотой харилцааг энэ хуулиар зохицуулахгүй.
Яаж яваад автобус худалдаж авах нь төрийн нууцад хамаарсан, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болоод байгаа вэ гэдэг нь яах аргагүй сонирхол татна.
НЗДТГ-ын Хууль, эрх зүйн хэлтсийн дарга Ж.Бямбадулам тайлбарлахдаа уг худалдан авалтыг төрийн нууцад хамруулаагүй, харин Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой гэж Тагнуулын ерөнхий газраас НЗДТГ-т зөвлөмж ирүүлсэн учир Үндэсний аюулгүй байдалд хамааруулж худалдан авах ажиллагааг явуулсан гэжээ.
Ж.Бямбадулам мөн ямар үндэслэлээр Үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай гэж үзсэн бэ гэдэг талаар “... Техникийн бүрэн бус байдал үүсэж, зам тээврийн осол гарах, өвлийн улиралд -40 хэмийн хүйтэнд 40 минутаас дээш хугацаанд иргэд автобусны буудал дээр хүлээх зэрэг нь иргэдийн эрүүл, аюулгүй, ая тухтай орчин нөхцөлд амьдрах эрхийг ноцтой зөрчихөд хүргээд байгаа учраас ...” Үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай гэж үзсэн гэв.
Тэрээр мөн уг худалдан авах ажиллагааг Үндэсний аюулгүй байдалд хамаатай гэж үзсэн хууль зүйн үндэслэлийг тайлбарлахдаа Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын дараах хоёр заалтыг эш татжээ.
- Эдийн засгийн аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсгийн 3.2.1.2 дахь заалт: “Хүн амын амьдралын үндсэн хэрэгцээ, эдийн засгийн бие даасан хэвийн үйл ажиллагааг хангах, тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбоо, санхүүгийн салбарыг олон улс, Европын Холбооны стандартад нийцүүлэн хөгжүүлнэ.
- Хүний аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсгийн 3.4.3.1 дэх заалт: Иргэдийн амьдрах, ажиллах, аюулгүй орчныг хангах, гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, хүний аюулгүй байдлыг баталгаажуулах нь хүний аюулгүй байдлын үндэс болно.
Эндээс харвал, Тендерийн хуулийн 3.4 заалтын хэт ерөнхий агуулгатай, магадгүй хууль зүйн хийдэлтэй (буюу цоорхойтой) байдлыг ашиглаж, тус заалтыг мөн өөрсдөдөө ашигтай байдлаар гуйвуулан тайлбарлаж 318 тэрбумын “хулгай” хийжээ гэж хардахаас аргагүй байна. Учир нь:
Нэгдүгээрт, Тендерийн хуулийн 3.4 заалтыг харвал уг заалтын дагуу Тендерийн хуулийг баримтлахгүйгээр худалдан авах ажиллагаа хийхэд дараах шаардлагууд тавигдахаар байна. Үүнд:
1. Хуулиар төрийн нууцад хамруулахын зэрэгцээ үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой байх: ийнхүү тайлбарлаж буй учир нь Тендерийн хуулийн 3.4 заалтад “төрийн нууцад хамруулсан” гэх нөхцөл, “үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой” гэх нөхцөлийг “болон” гэх холбох үгээр дараалуулан бичжээ. Өөрөөр хэлбэл, энэ хоёр шаардлага зэрэг хангагдаж байж Тендерийн хуулийн 3.4-т заасны дагуу Тендерийн хуулиас “гадуур” худалдан авах ажиллагаа хийж болно гэж тайлбарлаж болохоор байна.
2. Дээрх хоёр шалгуур дээр нэмээд худалдаж авах гэж буй зүйл нь тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болон галт зэвсэг байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, хэдийгээр төрийн нууцад болон үндэсний аюулгүй байдалд хамаарах асуудал байсан хэдий ч дээр дурдсан “тусгай” төрлийн зүйл биш бол Тендерийн хуулийн 3.4 заалтад хамаарах худалдан авах ажиллагаа байх боломжгүй.
Хоёрдугаарт, ийм өндөр шалгуураар Тендерийн хуульд заасан шаардлага, журам хамаарахгүйгээр төсвийн хөрөнгөөр худалдан авах ажиллагаа хийх боломжтой байхад автобус худалдаж авах нь яаж яваад үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай болчхов?
Үндэсний аюулгүй байдал гэж угтаа “Монгол Улсын үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хангах гадаад, дотоод таатай нөхцөл баталгаатай хангагдсан байдлыг хэлнэ” гэж Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуулийн 3.1 дэх хэсэгт тов тодорхой хуульчилж өгчээ. Улмаар, мөн хуулийн 3.2 заалтад Үндэсний язгуур ашиг сонирхол гэдэгт “Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, монголын ард түмэн, соёл иргэншил оршин тогтнох, үндэсний эв нэгдэл, хүний эрх, эрх чөлөө баталгаатай хангагдсан байдал, эдийн засгийн тогтвортой, экологийн тэнцвэрт хөгжил” зэргийг ойлгохоор хуульчилсан байна.
Өөрөөр хэлбэл, үндэсний язгуур ашиг сонирхолд хамаатай, Монголын ард түмний эрх, эрх чөлөөний баталгаатай холбоотой байх зэрэг болон бусад маш өндөр шалгуураар тухайн асуудлыг үндэсний аюулгүй байдалд хамааруулахаар байна.
Гэтэл, НЗДТГ-аас тавьж буй тайлбар нь “иргэд өвлийн улиралд -40 хэмийн хүйтэнд 40 минутаас дээш хугацаанд автобус хүлээдэг” гэх үнэн биш, бүрэн бус, үнэн байлаа ч үндэсний аюулгүй байдалд хамаатуулах наад захын шалгуур хангахгүй тайлбар тавьжээ. Бүхэл бүтэн 318 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтаа “нууцаар”, хуульд заасан ямар ч шаардлага, процессыг дагаж мөрдөхгүйгээр хийсэн “хулгай”-гаа зөвтгөхөд дэндүү ядмаг тайлбар юм.
Гуравдугаарт, ТЕГ-ын дарга үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудлаар шууд НЗДТГ-т зөвлөмж хүргүүлэх эрх хэмжээтэй гэж үү?
Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуульд зааснаар Үндэсний аюулгүй байдал, түүний бодлого хэрэгжилтийн удирдлагыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хариуцдаг. Мөн, Тагнуулын байгууллагын тухай хуулийн Тагнуулын ерөнхий газрын даргын бүрэн эрхийн талаарх зохицуулалтаас харвал үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой асуудлаар ТЕГ нь Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдад хандах үүрэгтэй. НЗДТГ-т биш.
Энэ мэтчилэн олон хууль тогтоомжийг зөрчиж, маш өндөр дүнтэй буюу 318 тэрбум төгрөгийн дүнтэй худалдан авах ажиллагааг “нууц”-аар явуулсан ноцтой асуудлыг зөвхөн Тэнүүн-Огоо ХХК, холбогдох нийлүүлэгчийн төлөөлөгчдийг шалгаад дуусгах нь яавч зөв биш. Энэ худалдан авалтад оролцсон “Түгжрэлийн сайд”, НЗДТГ, ТЕГ-н дарга зэргийг огт шалгахгүй өнгөрнө гэвэл эрх барьж буй төрийн албан тушаалтнууд өөрсдөө энэ “хулгай”-даа оролцсон гэж хардахаас өөр аргагүй. Энэ “хулгай” нь сонгуулийн өмнөх жилийн сүүлээр болж байгаа нь уг хардалтыг улам бүр бататгах мэт. Иймд, иргэд бид энэ худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулсан, түүнд оролцсон бүх хүмүүсийг хэрэгт холбогдуулан шалгахыг шаардах нь зүйтэй билээ.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болон МАН-ын удирдлагууд бараг л иргэдийн өмнө үг хэлэх бүрдээ хулгайтай тэмцэж байна гэдэг.
Гэтэл тэдний үг, үйлдэл хоорондоо тэс зөрүүтэй олон тохиолдолд гарсаар л байна. Нэг нь "ногоон автобусны хулгай". Энэ "хулгай"-г нийслэлийн болон засгийн газрын удирдлагуудын оролцоогүйгээр хийх боломж бараг үгүй атал тэд Тэнүүн-Огоо ХХК болон нийлүүлэгч компанийн төлөөлөгчдийг хэрэгт шалгах байдлаар асуудлыг намжаах гэж оролдож байх шиг байна.
Угтаа бол хэрвээ Тагнуулын ерөнхий газар (“ТЕГ”) – ын даргаас НЗДТГ-д зөвлөмж хүргүүлсэн нь үнэн бол ТЕГ-н даргыг, мөн “Түгжрэлийн сайд”-ыг, нийслэлийн засаг даргыг болон НЗДТГ-ын бусад холбогдох албан тушаалтнуудыг зайлшгүй шалгах шаардлагатай. Ажлаасаа чөлөөлөгдөх нь алдаа гаргасан, хариуцлага алдсан төрийн албан хаагчдад авах хамгийн наад захын арга хэмжээ бөгөөд тэд холбогдох хууль тогтоомж зөрчсөн эсэхийг шалгаж, холбогдох хуулийн хариуцлага хүлээлгэх нь удаах алхам байх ёстой. Ажлаас чөлөөлөгдөх нь хариуцлага хүлээлгэж байгаа юм шиг тооцогдож болохгүй. Ялангуяа 318 тэрбумын дүнтэй хэрэг дээр.
Уг нь манай улсад “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах ажиллагаа”-нд үйлчлэх тусдаа хууль байдаг (цаашид “Тендерийн хууль” гэх). Тус хуульд зааснаар төсвийн хөрөнгөөр буюу иргэд, аж ахуй нэгжүүдийн төлсөн татвараар бүрдсэн уг хөрөнгөөр аливаа худалдан авалт хийхдээ ил тод, өрсөлдөх тэгш боломжтой, үр ашигтай, хэмнэлттэй, хариуцлагатай байх зарчмыг баримтлах ёстой (Тендерийн хуулийн 6.1 заалт).
Харин, МАН эрх барьж буй нийслэлийн удирдлагууд болон Засгийн газар улсын төсвөөс 318 тэрбум төгрөг зарцуулж буй нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явах автобус худалдан авахдаа ил тод байхыг хүсээгүй бололтой. Мөн, үр ашигтай байхыг, хэмнэлттэй байхыг, хариуцлагатай байхыг хүссэнгүй.
Энэ бүхнээ тэд Тендерийн хуулийн 3.4 заалтаар нууж, халхавчилжээ.
(2005 оны) Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль:
3.4. Хуулиар төрийн нууцад хамааруулсан болон үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болон галт зэвсэг худалдан авахтай холбоотой харилцааг энэ хуулиар зохицуулахгүй.
Яаж яваад автобус худалдаж авах нь төрийн нууцад хамаарсан, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болоод байгаа вэ гэдэг нь яах аргагүй сонирхол татна.
НЗДТГ-ын Хууль, эрх зүйн хэлтсийн дарга Ж.Бямбадулам тайлбарлахдаа уг худалдан авалтыг төрийн нууцад хамруулаагүй, харин Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой гэж Тагнуулын ерөнхий газраас НЗДТГ-т зөвлөмж ирүүлсэн учир Үндэсний аюулгүй байдалд хамааруулж худалдан авах ажиллагааг явуулсан гэжээ.
Ж.Бямбадулам мөн ямар үндэслэлээр Үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай гэж үзсэн бэ гэдэг талаар “... Техникийн бүрэн бус байдал үүсэж, зам тээврийн осол гарах, өвлийн улиралд -40 хэмийн хүйтэнд 40 минутаас дээш хугацаанд иргэд автобусны буудал дээр хүлээх зэрэг нь иргэдийн эрүүл, аюулгүй, ая тухтай орчин нөхцөлд амьдрах эрхийг ноцтой зөрчихөд хүргээд байгаа учраас ...” Үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай гэж үзсэн гэв.
Тэрээр мөн уг худалдан авах ажиллагааг Үндэсний аюулгүй байдалд хамаатай гэж үзсэн хууль зүйн үндэслэлийг тайлбарлахдаа Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын дараах хоёр заалтыг эш татжээ.
- Эдийн засгийн аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсгийн 3.2.1.2 дахь заалт: “Хүн амын амьдралын үндсэн хэрэгцээ, эдийн засгийн бие даасан хэвийн үйл ажиллагааг хангах, тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбоо, санхүүгийн салбарыг олон улс, Европын Холбооны стандартад нийцүүлэн хөгжүүлнэ.
- Хүний аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсгийн 3.4.3.1 дэх заалт: Иргэдийн амьдрах, ажиллах, аюулгүй орчныг хангах, гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, хүний аюулгүй байдлыг баталгаажуулах нь хүний аюулгүй байдлын үндэс болно.
Эндээс харвал, Тендерийн хуулийн 3.4 заалтын хэт ерөнхий агуулгатай, магадгүй хууль зүйн хийдэлтэй (буюу цоорхойтой) байдлыг ашиглаж, тус заалтыг мөн өөрсдөдөө ашигтай байдлаар гуйвуулан тайлбарлаж 318 тэрбумын “хулгай” хийжээ гэж хардахаас аргагүй байна. Учир нь:
Нэгдүгээрт, Тендерийн хуулийн 3.4 заалтыг харвал уг заалтын дагуу Тендерийн хуулийг баримтлахгүйгээр худалдан авах ажиллагаа хийхэд дараах шаардлагууд тавигдахаар байна. Үүнд:
1. Хуулиар төрийн нууцад хамруулахын зэрэгцээ үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой байх: ийнхүү тайлбарлаж буй учир нь Тендерийн хуулийн 3.4 заалтад “төрийн нууцад хамруулсан” гэх нөхцөл, “үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой” гэх нөхцөлийг “болон” гэх холбох үгээр дараалуулан бичжээ. Өөрөөр хэлбэл, энэ хоёр шаардлага зэрэг хангагдаж байж Тендерийн хуулийн 3.4-т заасны дагуу Тендерийн хуулиас “гадуур” худалдан авах ажиллагаа хийж болно гэж тайлбарлаж болохоор байна.
2. Дээрх хоёр шалгуур дээр нэмээд худалдаж авах гэж буй зүйл нь тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, техник, байгууламж, ажил, үйлчилгээ болон галт зэвсэг байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, хэдийгээр төрийн нууцад болон үндэсний аюулгүй байдалд хамаарах асуудал байсан хэдий ч дээр дурдсан “тусгай” төрлийн зүйл биш бол Тендерийн хуулийн 3.4 заалтад хамаарах худалдан авах ажиллагаа байх боломжгүй.
Хоёрдугаарт, ийм өндөр шалгуураар Тендерийн хуульд заасан шаардлага, журам хамаарахгүйгээр төсвийн хөрөнгөөр худалдан авах ажиллагаа хийх боломжтой байхад автобус худалдаж авах нь яаж яваад үндэсний аюулгүй байдалд хамааралтай болчхов?
Үндэсний аюулгүй байдал гэж угтаа “Монгол Улсын үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хангах гадаад, дотоод таатай нөхцөл баталгаатай хангагдсан байдлыг хэлнэ” гэж Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуулийн 3.1 дэх хэсэгт тов тодорхой хуульчилж өгчээ. Улмаар, мөн хуулийн 3.2 заалтад Үндэсний язгуур ашиг сонирхол гэдэгт “Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, монголын ард түмэн, соёл иргэншил оршин тогтнох, үндэсний эв нэгдэл, хүний эрх, эрх чөлөө баталгаатай хангагдсан байдал, эдийн засгийн тогтвортой, экологийн тэнцвэрт хөгжил” зэргийг ойлгохоор хуульчилсан байна.
Өөрөөр хэлбэл, үндэсний язгуур ашиг сонирхолд хамаатай, Монголын ард түмний эрх, эрх чөлөөний баталгаатай холбоотой байх зэрэг болон бусад маш өндөр шалгуураар тухайн асуудлыг үндэсний аюулгүй байдалд хамааруулахаар байна.
Гэтэл, НЗДТГ-аас тавьж буй тайлбар нь “иргэд өвлийн улиралд -40 хэмийн хүйтэнд 40 минутаас дээш хугацаанд автобус хүлээдэг” гэх үнэн биш, бүрэн бус, үнэн байлаа ч үндэсний аюулгүй байдалд хамаатуулах наад захын шалгуур хангахгүй тайлбар тавьжээ. Бүхэл бүтэн 318 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтаа “нууцаар”, хуульд заасан ямар ч шаардлага, процессыг дагаж мөрдөхгүйгээр хийсэн “хулгай”-гаа зөвтгөхөд дэндүү ядмаг тайлбар юм.
Гуравдугаарт, ТЕГ-ын дарга үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудлаар шууд НЗДТГ-т зөвлөмж хүргүүлэх эрх хэмжээтэй гэж үү?
Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуульд зааснаар Үндэсний аюулгүй байдал, түүний бодлого хэрэгжилтийн удирдлагыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хариуцдаг. Мөн, Тагнуулын байгууллагын тухай хуулийн Тагнуулын ерөнхий газрын даргын бүрэн эрхийн талаарх зохицуулалтаас харвал үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой асуудлаар ТЕГ нь Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдад хандах үүрэгтэй. НЗДТГ-т биш.
Энэ мэтчилэн олон хууль тогтоомжийг зөрчиж, маш өндөр дүнтэй буюу 318 тэрбум төгрөгийн дүнтэй худалдан авах ажиллагааг “нууц”-аар явуулсан ноцтой асуудлыг зөвхөн Тэнүүн-Огоо ХХК, холбогдох нийлүүлэгчийн төлөөлөгчдийг шалгаад дуусгах нь яавч зөв биш. Энэ худалдан авалтад оролцсон “Түгжрэлийн сайд”, НЗДТГ, ТЕГ-н дарга зэргийг огт шалгахгүй өнгөрнө гэвэл эрх барьж буй төрийн албан тушаалтнууд өөрсдөө энэ “хулгай”-даа оролцсон гэж хардахаас өөр аргагүй. Энэ “хулгай” нь сонгуулийн өмнөх жилийн сүүлээр болж байгаа нь уг хардалтыг улам бүр бататгах мэт. Иймд, иргэд бид энэ худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулсан, түүнд оролцсон бүх хүмүүсийг хэрэгт холбогдуулан шалгахыг шаардах нь зүйтэй билээ.