Хүүхдийн эмч, нярайн эмч, АШУ-ны магистр, Эх Хүүхдийн Эрүүл мэндээр мэргэшсэн нийгмийн эрүүл мэндийн магистр, Олон улсын батламжит хөхөөр хооллолтын зөвлөх эмч Х. Мөнгөнцэцэгтэй /MD, MPH, MSc, LC/ ярилцлаа.

Тэрээр Фулбрайтын тэтгэлэгээр АНУ-ын Хойд Каролинагийн Их Сургуулийн Гиллингс Олон Улсын Нийгмийн Эрүүл Мэндийн Сургуульд Эх хүүхдийн Эрүүл мэндээр нийгмийн эрүүл мэндийн магистрыг хамгаалж, хөхөөр хооллолтын зөвлөх мэргэжлээр суралцаж төгсчээ. Түүнтэй хөхөөр хооллолт, бага насны хүүхдийн хооллолт, төрсний дараах эхийн сэтгэл гутралын талаар ярилцлаа.

"ХӨХӨӨР ХООЛЛОСОН ХҮҮХЭД ОЮУН УХААНЫ IQ, СЭТГЭЛ ЗҮЙН EQ ЧАДВАР, ЗАН ЧАНАР, ХАРИЛЦААНЫ ЧАДВАР, ЭРҮҮЛ МЭНДЭЭР ИЛҮҮ БАЙДАГ"

- Хөхөөр хооллолтын зөвлөх гэхээр их сонирхолтой санагдаж байна. Энэ төрлийн мэргэжил манайд бараг байхгүй байх. Энэхүү мэргэжлийн талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлавал?
- Миний мэдэж байгаагаар яг энэ мэргэжлээр суралцаж төгссөн хүн Монголд байхгүй. Хөхөөр хооллолтын зөвлөх мэргэжилтнүүдээс шалтгалт авч баталгаажуулдаг олон улсын зөвлөл байдаг. Энэ  зөвлөлийн шалгалтанд тэнцвэл АНУ, Канад, Австрали болон бусад орнуудад ажиллах эрхтэй болдог. Хөхөөр хооллолтын анагаах ухаан нь эх хүүхдэд хөхөөр хооллоход нь туслах, хөхөөр хоололтыг дэмжих, хөхөөр хооллолтын үед тохиолдож болох эмгэгүүдийг оношлох, эмчлэх зорилго бүхий анагаах ухааны салбар шинжлэх ухаан юм.

Эхийн хөхний сүү бол хүүхдэд зориулагдсан юугаар ч орлуулшгүй төгс хоол  

ДЭМБ-ын зөвлөмжийн дагуу нярай хүүхдэд амьдралын эхний нэг цаг дотор ангир уургийг амлуулж, 6 сар хүртэл дан хөхөөр хооллох, 6 сартайгаас дээш нэмэгдэл хоолонд оруулж, 2 нас хүртэл болон түүнээс цааш хүссэн хугацаагаар хөхөөр хооллоно гэсэн байдаг. 2017 онд хэвлэгдсэн Үндэсний Шим Тэжээлийн судлагаагаар манай улсын хөхөөр хооллолтын үзүүлэлтүүд буурсан нь хөхүүл эх нярайд үзүүлэх тусламж хангалтгүй байгаатай холбоотой гэж үзэх үндэслэл бий. 

- Сүүлийн жилүүдэд хүүхдээ найруулдаг хуурай сүүгээр хооллох ээжүүдийн тоо нэмэгдээд байгаа мэт санагддаг. Манайд хийсэн судалгаа бий юу? Ер нь хэдэн ээж тутмын нэг нь хүүхдээ найруулдаг сүүгээр хооллоод байна вэ?
- Эхийн хөхний сүү бол хүүхдэд зориулагдсан юугаар ч орлуулшгүй төгс хоол. Өөрөөр хэлбэл ямар ч өндөр технологи ашиглан бүтээсэн, үйлдвэрлэсэн сүү орлуулагч зөвхөн өөрийн хүүхдэдээ зориулан бүтээж буй эхийн хөхний сүүг хэзээ ч орлож чадахгүй. Тухайлбал, эхийн хөхний сүүний найрлаганд байдаг иммуноглобулин А хэмээх дархлааны уураг нь хүүхдийг бүх төрлийн халдвар, халдварт өвчнөөс сэргийлж байдаг. Дээр хэлсэнчлэн, манай улсад хөхөөр хооллолтын хувь буурсаар байгаагийн зэрэгцээ найруулдаг, хуурай сүүгээр хооллох хувь нь нэмэгдэж байна гэсэн үг.

Нэгдүгээрт, зөвхөн манай улсад ч төдийгүй бусад орны хүн амын дунд хүүхдийн хоол тэжээлтэй холбоотой өрөөсгөл ойлголт бий болсон байдаг.  Энэ нь чинээлэг өрхийн эх хүүхдээ “илүү шим тэжээлтэй” найруулдаг сүү худалдаж авч хооллодог гэх өрөөсгөл ойлголт бий. Хөхний сүүтэй харьцуулахад “илүү шим тэжээлтэй, найрлага сайтай” гэдэг нь маш буруу. Сүү орлуулагчийг үйлдвэрлэдэг, импортлодог компаниуд “Найруулдаг сүү нь хөхний сүүтэй харьцуулахад бүх төрлийн амин дэмтэй тул ийм сүүгээр хооллосон хүүхэд илүү эрүүл” гэсэн агуулга бүхий сурталчилгааг хийдэг. Иймэрхүү сурталчилгааны нөлөөгөөр ээж хүүхдээ хамгийн төгс хоол болох хөхний сүүгээрээ өөрөө хооллох боломжтой тохиолдолд ч найруулдаг сүүг худалдан авч хооллосоор байгаа нь харамсалтай.

Хоёр нас хүртлээ эхийн сүүгээр үргэлжлүүлэн хооллож байгаа хүүхэд 47.3 хувь болж буурсан 

Хоёрдугаарт, найруулдаг хуурай сүүний үйлдвэрлэл, худалдаа, олон нийтийн хэрэглээ хөгжингүй улс орнуудад 1900 оны эхэн үеэс эхэлсэн учир эмээ, ээж, охин нь гээд 2-3 үеэрээ үүнийг хүүхдээ хооллох арга болгосон байдаг. 1990 оноос эхлэн Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын чуулгануудаар хөхөөр хооллолтыг дэмжих, уриалах, сурталчлах баримт бичиг зөвлөмжүүдийг гаргасан. Үүний үр дунд олон эерэг өөрчлөлт гарч, хөхөөр хооллолтыг эрхэмлэж, хөхөөр хооллолтын хувь нэмэгдэж байна. Тухайлбал, АНУ-д Эмнэлэг бүр эх хүүхдэд ээлтэй, хөхөөр хооллолтыг дэмжсэн эмнэлэг болж, эхчүүд дан хөхөөр хооллолтыг сонгосноор, эрүүл мэндийн салбарт хамгийн эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжлийн нэг нь хөхөөр хооллолтын зөвлөхтэй (lactation consultant) байна. Америк ээжүүдийн дийлэнх нь хүүхдээ хэдэн үеэрээ хуурай сүүгээр угжиж өсгөсөн учир өдгөө хөхөөр хооллох талаарх мэдлэг хомс гэсэн үг.  

- Барууны одод хүртэл амаржаад удаагүй байхдаа хүүхдээ хөхөөрөө хооллож байгаа зургаа олон нийттэй хуваалцаж хөхөөр хооллолтыг дэмжиж буйгаа илэрхийлдэг болсон шүү дээ.
- Яг тийм. АНУ-ын муж болгон өөрийн хууль дүрэмтэй, соёлын хувьд ялгаатай байдаг. Миний суралцаж байсан Хойд Каролина мужид олон нийтийн газар хүүхдээ хөхүүлэхэд хэвийн үзэгдэл, хэн ч эвэртэй туулай үзсэн мэт гайхахгүй. Харин зүүн эргийн хойд мужуудад олон нийтийн газар хүүхдээ хөхүүлэхэд дасаагүй төдийгүй, дургүйцэх хүмүүс цөөнгүй тааралддаг. Тэд олон үеэрээ хөхөөр хооллосон уламжлалгүй байсан учраас хөхөөр хооллолтыг харахдаа эвгүйцдэг болсон байдаг. Гэтэл эх хүн хүүхдээ хөхөөрөө хооллох нь байгалийн буюу хэвийн үзэгдэл шүү дээ. Сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд дэлхийн дийлэнх улс орнуудад хөхөөр хооллолтыг дэмжсэн олон эерэг өөрчлөлтүүд хийгдэж, хөхөөр хооллох нь ядуу буурай орны эхчүүдийн хүүхдээ хооллох арга бус, эх хүүхдэд хамгийн ээлтэй, төгс хооллолт мөн болохыг хүлээн зөвшөөрч буй нь сайшаалтай.

Манай орны хувьд 2010 онд нийт нялхсын 85.5 хувь нь төрөөд нэг цагийн дотор ангир уургаа амласан, 66 хувь нь төрснөөс хойш эхний 6 сарын турш зөвхөн эхийн сүүгээр дагнан хооллож, хоёр нас хүртлээ эхийн сүүгээр үргэлжлүүлэн хооллож буй хүүхэд 73.1 хувь байсан бол 2017 онд нялхсын 83.7 хувь төрөөд нэг цагийн дотор ангир уургаа амласан, зургаа хүртэлх сартай хүүхдийн 58.3 хувь эхийн сүүгээр дагнан хооллож байна. Хоёр нас хүртлээ эхийн сүүгээр үргэлжлүүлэн хооллож байгаа хүүхэд 47.3 хувь болж буурсан байна. Хөхөөр хооллолтын хувь буурахтай зэрэгцэн дэлгүүрийн лангуун дээрх найруулдаг хуурай сүүний нэр төрөл нэмэгджээ. Хөхний сүү орлуулагчийг сурталчлах болон худалдан борлуулахыг зохицуулсан, дэлхийн бүх улс орнууд дагаж мөрдөх ДЭМБ-аас гаргасан баримт бичиг бий. Энэхүү баримт бичгийн дагуу хөхний сүү орлуулагчийг эхчүүдэд болон эмнэлгийн ажилчдад үнэ төлбөргүйгээр тараахыг хориглодог. Манай улсад нялх, балчир хүүхдийн хүнсний тухай хууль болон Эх, нялх, балчир хүүхдийн эрүүл хүнс, зөв  хооллолтыг дэмжих үндэсний хөтөлбөр бий.  

"ЭХИЙН СЭТГЭЛ САНАА, БИЕИЙН ЭРҮҮЛ МЭНД, ГЭР БҮЛИЙН УУР АМЬСГАЛ ГЭЭД ОЛОН ЗҮЙЛ СҮҮНИЙ ГАРЦАД НӨЛӨӨЛНӨ"

- Нөгөөтэйгүүр зарим ээжийн хөхний сүүний гарц муу, эрт татардаг учир яалт ч үгүй хуурай сүүгээр хооллох шаардлага гардаг байх.
- Эхийн хөхөнд сүү үүсэлт, нийлэгжилт нь зарим нэг шалтгаааны улмаас саатаж, алдагдаж болдог. Үүнд эхийн сэтгэл санаа, биеийн эрүүл мэнд, гэр бүлийн таагүй уур амьсгал гээд олон зүйл нөлөөлнө л дөө. Юунаас болж сүү багасаад байгааг хөхөөр хооллолтын зөвлөх эмч оношлоод асуудлыг шийдэж болдог. Харин манай улсад хөхөөр хооллолтын мэргэжилтэн байхгүй учир хөхний сүүний гарц багассан эхчүүд тусламж авч чадахгүй, хуурай сүүг сонгох тохиолдол элбэг. Ер нь нялх, балчир хүүхдийг хооллох дараалал хамгийн эхэнд эхийн хөхний сүүгээр, эх эрүүл мэндийн шалтгааны улмаас хөхүүлэх боломжгүй байгаа тохиолдолд эхийн хөхний сүүг сааж, аяганы тусламжтай хүүхдийг хооллох, эхийн хөхний сүүгээр хооллох боломжгүй тохиолдолд донор эхийн сүүгээр, донор эхийн сүү байхгүй тохиолдолд найруулдаг, хуурай сүүг гэсэн дарааллыг баримталдаг.

Хөхөөр хооллосон хүүхэд оюун ухааны чадвар буюу IQ, сэтгэл зүйн EQ чадвар, зан чанар, бусадтай харилцах чадвар болон биеийн эрүүл мэндээр илүү болох нь тогтоогдсоор байна.

- Хүүхэд заримдаа бага сартай байхдаа гэнэт хөхөө идэхгүй болдог шүү дээ. Энэ нь юутай холбоотой байдаг вэ?
- Хоёр сартай эсвэл гурван сартай хүүхэд нь гэнэт хөхөө хөхөө больчихлоо гэж ээжүүд ханддаг л даа. Хүүхдийн хөгжил өдрөөр явагдаж, сар бүр хүүхдийн бие махбодь, оюуны хөгжил нэмэгдэж байдаг. Хүүхэд гурван сар хүрэх үедээ эргэн тойрноо илүү мэдэрч эхэлж, илүү сониуч зантай болж, гадаад орчинд байгаа зүйлсийг ажиглаж,  хооллох болон нойрсох хэв шинж нь ч өөрчлөгддөг. Жишээлбэл, хүүхэд илүү чимээгүй, тайван орчинд хөхөө хөхөхийг хүсдэг гэх мэтээр нөхцөл шаардаад эхэлдэг. Харин түүнийг нь ойлгож, зөв оношилж чадаагүйн улмаас хөхөндөө дургүй болчихлоо, хүүхдээ цатгаж чадахгүй байна хэмээн ташаа бодож хөхнөөс нь гаргаж, өөр хэлбэрээр хооллосон ээжүүдтэй цөөнгүй таарч байсан.

- Найруулдаг сүүгээр угжиж өссөн хүүхдэд хэтдээ ямар нэгэн сөрөг нөлөө гарах уу?
- Дэлхийн олон оронд хийгдсэн хөхөөр хооллосон болон найруулдаг сүүгээр хооллосон хүүхдүүдийг 10-20 жилийн турш дагаж судласан судалгаанууд бий. Хөхөөр хооллосон хүүхэд оюун ухааны чадвар буюу IQ, сэтгэл зүйн EQ чадвар, зан чанар, бусадтай харилцах чадвар болон биеийн эрүүл мэндээр илүү болох нь тогтоогдсоор байна. Энэ мэтчлэн олон жилийн дараах нөлөөллөөс гадна хоол боловсруулах эрхтний бүтэц, үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлнө. Тухайлбал, нярай хүүхдэд гэдэсний үхжилт үрэвсэл үүсгэх, шингэц муутай учир хүүхдийн гэдсийг дүүргэж, хямраах зэрэг сөрөг нөлөө бий. Томчууд бид хүнд хоол идчихсэн үед гэдэс базалж, маш таагүй байдаг, үүнтэй адил байдал хүүхдэд үүсч бага гэсэн үг.

- “Хөхний хэлбэр алдагдана” хэмээн хүүхдээ хөхүүлдэггүй ээжүүд байдаг. Үүнийг хатуухан хэлэхэд өөрийн гоо сайхнаа хадгалахын тулд хүүхдийнхээ эрүүл мэндийг золиосонд гаргаж байгаа мэт санагддаг. Энэ талаарх таны бодол?
- Тэгж боддог ээжүүд бий. Хөхөөр хооллох нь ганцхан хүүхдэд ашигтай юу гэвэл үгүй. Учир нь хүүхдээ хөхүүлсэн ээжүүд хөхний хорт хавдар, өндгөвчний хорт хавдраас сэргийлэгдэхээс гадна чихрийн шижин болон бусад архаг эмгэгүүдээр өвчлөх магадлал нь буурдаг болохыг тогтоосон судлагаанууд хэвлэгдсээр байна. Эмэгтэй хүний хөхний хөгжил жирэмсэлж, төрсний дараа бүрэн гүйцдэг. Мэдээж хүүхэд хөхөх үед хэлбэр нь бага зэрэг өөрчлөгдөх нь жам ёсны зүйл юм. Гэсэн ч хүүхдээ хөхүүлэх нь гоо сайхнаас илүү чухал зүйл болох эрүүл мэндэд сайнаар нөлөөлж байдаг. Энэ талаарх эрүүл мэндийн боловсрол хангалтгүй, эсвэл харагдах байдлаа илүү чухалчилсны улмаас хүүхдээ хөхүүлэхгүй байх тохиолдол ганцхан манай улсад гэлтгүй бусад улсад ч бий.

"ХҮҮХЭД 2 НАС ХҮРТЭЛ НЬ ХӨХӨӨР ХООЛЛОВОЛ ЭРҮҮЛ МЭНДЭД НЬ САЙН ГЭДЭГ НЬ ОЛОН Ч СУДАЛГААГААР БАТЛАГДСАН"

- Хүүхдийг хэрхэн нэмэгдэл хоолонд оруулах ёстой байдаг юм бол? Бид бантан эсвэл махны шөлөөр бор хоолонд оруулдаг уламжлалтай шүү дээ.
- Өмнө нь хэлсэнчлэн ДЭМБ-аас гаргасан зөвлөмжийн дагуу 6 сар хүртэл нь дан хөхөөр хооллохыг зөвлөдөг. “Дан” хэмээн тодотгож байгаа нь ус, чихэртэй байхуу цай, үнээний сүү болон найруулдаг сүү өгөхгүйгээр дан эхийн хөхнөөс хөхний сүүгээр хооллоно гэсэн үг. Манайхан “ам нь цангаж байгаа байх” гээд ус өгнө, “өнгөр тогтоно” гээд чихэртэй байхуу цай өгдөг. Энэ нь буруу юм. Миний хувьд  хүүхдийг нэмэлт хоолонд хэрхэн зөв оруулах, бага насны хүүхдийн хооллолтын чиглэлээр давхар суралцсан.

Хүүхэд гартаа бариад идэж болох, хахахааргүй бүхэл хоол буюу ногоо, жимс, мах зэргийг нэмэлтээр өгч бор хоолонд оруулах нь зөв юм.

Хүүхдийн гэдсэнд өнгөр тогтоож, эрүүл байлгадаг гол зүйл бол эхийн хөхний сүү юм. Хүүхэд зургаан сартайгаасаа хойш өөр төрлийн хоол хүнсийг идэх гээд өөрөө сонирхоод эхэлдэг. Энэ үеэс нь хүүхэд гартаа бариад идэж болох, хахахааргүй бүхэл хоол буюу ногоо, жимс, мах зэргийг нэмэлтээр өгч бор хоолонд оруулах нь зөв юм. Гэтэл ээж, аавууд маань хүүхдийг цадаж байгаа эсэх, дуртай дургүйг нь үл харгалзан шууд ам руу нь хийж, халбагадаж хооллох гээд байдаг. Ер нь хүүхдийг өөрийнх нь хүслээр хүссэн буюу өлссөн үед нь хооллох ёстой. Цаганд захирагдаж, тогтсон цагаар хөхүүлж, хооллох бус хүссэн үед нь хооллох нь зөв. Хүүхдийг нэмэгдэл хоолонд оруулахдаа заавал эхэлж тийм төрлийн хүнс өгөх ёстой гэсэн нотолгоо байхгүй. Ихэнхдээ тухайн гэр бүл өөрсдийн түлхүү хэрэглэдэг хоол хүнсээр эхэлж оруулдаг. 

Сүүлийн үед ээжүүд хүүхдээ хэрхэн нэмэлт хоол өгөх вэ гэдгийг өөрсдөө нарийн сайн судалдаг болсон нь сайшаалтай. Хооллолтын мэргэжилтнүүд хүүхдийг бүх төрлийн хоол хүнсээр бага багаар эхэлж оруулахыг зөвлөдөг. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн эхний сард нь тараг, дараагийн сараас нь дан бантан, түүний дараа ногоо өгнө гэсэн удирдамж байхгүй. Хооллох хэлбэрийн хувьд ээж, аав нар хоолыг нь зөвхөн халбагадаж өгөх ёстой гэж ойлгодог. Хүүхэд  хоолоо өөрөө гараараа барьж, ам руугаа хийж идвэл бүр ч сайн. Нөгөөтэйгүүр, хүүхдийг багаас нь хэт их хооллоод илүүдэл жинтэй болгох хандлага ихэссэн. Таргалалт нь архаг өвчнүүдийн суурь шүү дээ.  Бас үүний эсрэг хоол тэжээлийн хомсдол гэж бий. Ийм хүүхэд бие махбодь нь давжаа байхаас гадна тархины эсүүд тэжээлээр дутсан тохиолдолд оюун ухааны хөгжил, зан араншинд нь нөлөөлдөг. Тиймээс хүүхдийг илүү хооллож болохгүй, дутуу ч хооллож болохгүй. Хэдий хэмжээгээр идэхээ хүүхэд өөрөө танд "хэлнэ". Хөхөөр хооллож байхдаа ч цадах үедээ хүүхэд хөхөө больчихдог.

Хүүхдийг хоёр нас хүртэл нь хөхөөр хоолловол эрүүл мэндэд нь сайн гэдгийг олон ч судалгаагаар баталсан байдаг. Түүнээс ч цааш хөхүүлбэл бүр ч сайн. Дүүтэй болсон ч хоёр хүүхдээ давхар хөхүүлсэн ч болно. Зарим нь  дүүдээ өгөх шим тэжээлийг нь авчихна хэмээн ах, эгчийг нь хөхнөөс гаргачихдаг. Давхар хөхүүлэх нь хоёр хүүхдэд нь хоёуланд нь сайн болохыг судалгаагаар баталчихсан.

- Хүүхдэд нухаш гэх мэт чихэрлэг зүйл өгөхөөр бантангаа идэхээ больчихдог шүү дээ.
- Хүүхэд анх удаа амталсан дуртай амтандаа илүү дуртай болчихдог. Би гурван хүүхэдтэй. Гурвууланг нь өөр өөр хүнсээр нэмэлт хоолонд оруулсан юм. Том хүүдээ анх жимс нухаж өгч байсан. Одоо жимс, чихэрлэг амтанд дуртай хүү бий. Охиноо үхрийн махны хар шөлөөр хоолонд оруулж байсан. Мах, шөлөнд дуртай. Бага хүүгээ ногоогоор оруулсан, одоо ногоонд илүү дуртай.

- Манайхан хөхөнд сүү оруулна гээд шар будаатай сүүтэй цай, цайны боов, жигнэмэг гэх мэт гурилан бүтээгдэхүүн сайн идэх хэрэгтэй гэдэг. Эдгээр нь үнэхээр сүүний гарцанд нөлөөлдөг юм уу?
- Ээж хэдий чинээ хөхөө гүйцэд хөхүүлж, сайн суллана төдий чинээгээр хөхөнд сүү сайн ордог. Хөх сулрах бүрт “хөх сүүгүй боллоо шүү” гэсэн дохио тархинд очсоноор пролактин хэмээх даавар ялгарч, хөхөнд сүү шинээр үүсч байдаг. Энэ зарчмыг мэдэхгүйн улмаас ээжүүд гурилан бүтээгдэхүүн их идвэл, шингэн зүйл их ууж эсвэл унтвал л сүү сайн ордог гэж ойлгосон байдаг. Ажил дээрээ хөхөө саачихвал гэртээ очоод хүүхдээ хөхүүлэх гэхээр сүүгүй болчихно ч гэж зарим нь буруу боддог. Эсвэл ажлын байран дээр нь хөхөө саах боломжтой зориулалтын өрөө тасалгаа байхгүйн улмаас сааж чаддаггүй.

Эмэгтэй ажилтан сүүгээ саах хугацааг нь ажилласанд тооцож, цалинг нь бүтнээр нь олгож байх ёстой. Ажлын албан тасалгаандаа хаалгаа цоожилж, эрэгтэй ажилчдаасаа нуугдаж, эсвэл хүний өтгөн, шингэний дусал агаарт дэгдэж байдаг бие засах өрөөнд бол бүр ч байж болохгүй

Хүүхдээ 2 нас хүрэхээс өмнө ажилдаа орсон эмэгтэй хүн 1,5-2 цаг тутамд хөхөө саах ёстой. Хэрэв тэгэхгүй бол ээжийн хөх чинэрч, хөхний сүүний нийлэгжилт буурахаас гадна биед маш тавгүй байдаг. Тухайн эмэгтэй ажилтан сүүгээ саах хугацааг нь ажилласанд тооцож, цалинг нь бүтнээр нь олгож байх ёстой. АНУ-ын албан байгууллагуудын оффис бүрт ээжүүд хөхөө саах тусгай өрөөтөй байхыг шаарддаг. Ажлын албан тасалгаандаа хаалгаа цоожилж, эрэгтэй ажилчдаасаа нуугдаж, тэр тусмаа хүний өтгөн, шингэний дусал агаарт дэгдэж байдаг бие засах өрөөнд бол бүр ч байж болохгүй. Хэдийгээр манай улсад амаржсаны дараах амралт 2-3 жил байдаг ч хүүхдээ 6 сар хүрээгүй байхад нь ч ажил, сургуульдаа эргэн орох тохиолдол цөөнгүй бий.

- Хөхүүл эмэгтэй хүнд “горьдох” гэж нэг асуудал бий шүү дээ.
- Ээжийн сэтгэлзүйн байдал хөхөнд нь шууд нөлөөлж байдаг. Жирэмсэн үед ба төрсний дараа дааврын улмаас эхийн сэтгэлзүй маш эмзэг байдаг. Сэтгэл санааны байдал, дархлаанаас шалтгаалан эхийн хөх үрэвсэж хавдаж болох ч горьдсоныг нь гаргана гээд хуурах, элдэв домын арга зөв эмчилгээ биш юм. Хэрэв хөх зангирсан болон үрэвссэн тохиолдолд заавал мэргэжлийн хөхний эмч, хөхөөр хооллолтын зөвлөх эмчид хандаж зөвлөгөө авах ёстой.

- Төрсний дараах сэтгэл гутралын улмаас болчимгүй үйлдэл гаргаж байгаа ээжүүдтэй холбоотой харамсалтай хэргүүд сүүлийн үед дуулдах боллоо. Ер нь ээжийг сэтгэл гутралд оруулахгүйн тулд гэр бүлийн дэмжлэг хамгаас чухал байх. Энэ талаар?
-“Төрсний дараах сэтгэл гутрал” нь бие даасан эмгэг. Манайд үүнийг хожуу оношлох, оношилж чадахгүй, тусламж үзүүлж чадахгүй тохиолдол их бий. Төрсний дараах сэтгэл гутрал маш түгээмэл. Жишээ нь би анхны хүүхдээ төрүүлчихээд сэтгэл гутралд орсон байсан гэдгээ хожим нь мэдсэн. Тухайн үед би мэргэжлийн эмчид хандаагүй. Төрсний дараах сэтгэл гутрал нь эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ муу, иргэдийн нь эрүүл мэндийн боловсрол нь хангалтгүй оронд элбэг тохиолддог. Ээж сэтгэл гутралаасаа болж хүүхдээ гэмтээж, цаашлаад өөрийн амиа хорлох ч эрсдэлтэй. Нөхөр нь сэтгэл гутралыг нь ойлгохгүй гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлддэг гээд олон сөрөг үр дагавартай. Мөн ээж хүүхдээ хөхүүлэхгүй, живх нь бохирдсон байхад солихгүй гэх мэтээр хүүхдээ үл хайхрах үйлдлүүд гаргадаг. Тиймээс төрсөн эхэд сэтгэл гутралын шинж тэмдэг илэрсэн л бол өрхийн ба сэтгэц эрүүл мэндийн эмчид заавал хандах ёстой.

Хэдийгээр шинэ хүнтэй болох нь амьдралын аз жаргалтай үйл явдал болов ч ээж сэтгэл зүй, бие махбодийн хувьд маш их ядардаг, мөн цочрол авсан байж болдог. Энэ үед нь хамгийн ихээр туслах ёстой хүн бол хань ижил нь юм.

Төрсний дараах сэтгэл гутралаас урьдчилан сэргийлж болно. Төрсний дараа ээжид нөхөр болон гэр бүлийнхний тусламж, дэмжлэг маш чухал. Хэдийгээр шинэ хүнтэй болох нь амьдралын аз жаргалтай үйл явдал боловч ээж сэтгэл зүй, бие махбодийн хувьд маш их ядардаг, мөн цочрол авсан байж болдог. Энэ үед нь хамгийн ихээр туслах ёстой хүн бол хань ижил нь юм. Аав өөрөө хүүхдээ хөхүүлж чадахгүй ч гэсэн бусад бүх зүйл дээр эхнэртээ туслаж, дэмжиж болно. АНУ-д хийгдсэн судалгаагаар нөхөр нь эхнэрээ байнга дэмжиж тусалж халамжилвал ээжийн сүүний гарц сайн, сэтгэл санаа тайван байдгийг нотолсон. Бид адилхан л хүмүүс, ямар ч нийгэмд гэр бүлийн харилцаа адилхан шүү дээ.

Энэ асуудлыг уг нь нийгмийн халамж, үйлчилгээгээр шийдсэн жишээ бий. Швед улсад хүүхэд төрсний дараа ээж, аав хоёуланд нь бүтэн нэг жил 100 хувийн цалинтай чөлөө олгодог. Харин манайд бол аавд 14-хөн хоногийн цалинтай чөлөө олгодог шүү дээ. Мэдээж эдийн засгийн чадамж нь харилцан адилгүй орнууд л даа. Эцэг, эх бие биедээ туслах, хүүхдээ хамтран өсгөх боломжийг улсаас нь бүрдүүлсэн хэрэг. Бид ч гэсэн сар бүр нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгал төлж байгаа тул ийм нөхцөлийг шаардах эрхтэй, бий болгохын төлөө ажиллах ёстой. Тэгэхээр төрсний дараах эхийн сэтгэл гутрал бол дан ганц тухайн гэр бүлийн ч асуудал биш нийгмийн халамж, хүүхэд хамгаалал, төрсний дараах тусламж үйлчилгээ гэх мэт өргөн хүрээг хамарна.

- Ярилцсанд баярлалаа.