НАСАНД ХҮРЭЭГҮЙ ЭЭЖҮҮД ба ОХИДЫН ЭРХ

- ХҮНИЙ ЭРХИЙН ӨДӨРТ ЗОРИУЛАВ -

2011 онд болсон явдал... Цэцэг цэврүү шиг насан дээрээ байсан тул түүнийг Сарнай гэе.

14 настай Сарнай охин ангийнхаа төдийгүй сургуулийн шилдэг сурагчдын нэг. Хичээлдээ идэвхтэй, анги хамт олондоо ч нэр хүндтэй. Гэвч алгуур томрох гэдсээ ээжээсээ нууна, ангийнхаа хүүхдүүдээс ч нуухын тулд сүүлдээ ангидаа хамгийн ард суух болж, дуу нь гарахаа ч болив. Гэтэл нэг л өдөр ээж нь зөнгөөрөө мэдэх нь тэр. Хүүхдээрээ хүүхэдтэй болж байгаа охиноо өрөвдөн “Яав даа даанч охин үр минь” гэсээр халагласан ч эцэг нь хэн болохыг мэдэх мөч хөөрхий ээжид бүр аймшигтай мэдээ болж, дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу болов. Учир нь хүүхдийн эцэг охиных нь хойд аав буюу ханилан суусан удаах нөхөр нь байжээ.

Охиноо дагуулаад аймгийн эмнэлэг зорив. Эмч үзэхэд жирэмслэлтийг таслах хугацаа нэгэнт өнгөрсөн буюу охин хоёр сарын дараа төрөхөөр байжээ. Охинд эмчийн асуулт яг л байцаалт шиг санагдаж, газар ширтэн айн мэгдэж бувтнан хариулна. “Бүх зүйл сайхан болно. Одоо хяналтдаа орж, эсэн мэнд төрөхдөө анхаарах хэрэгтэй” хэмээн эмч ээж, охиныг тайвшруулаад гаргав. Түүнээс хойш эмч охинтой холбоо барьж биеийг нь асууж яг л өөрийн охин шиг хандсан. Ээж гэмт нөхрөө цагдаагийн газарт мэдэгдэж, тэр зохих ялаа авчээ. Хоёр сарын дараа охин эсэн мэнд амаржиж, итгэлт эмч хэдий өөрийнх нь үүрэг биш ч хамтдаа эх барих үйлд тусалжээ. Ээж нь охиныхоо хүүхдийг өөрийн хүүхэд шиг өсгөхөөр болж, охин ч удалгүй тэр хавраа хичээлдээ эргэж орохоор болов.

Гэтэл сургуулийн захиргаа охиныг “Хүүхэд төрүүлсэн сурагч тул хичээлд нь суулгахгүй" гэв. Охин, ээжийн хамт сургуулийн захиралтай уулзаад ч тусыг эс олжээ. Итгэлт эмчдээ хэлтэл тэрбээр Хүүхдийн төлөө төвд хандахад тэд цааш ярьж, хэлсээр охиныг сургуульд нь оруулж өгчээ. Охин тэр жилээ сургуулиа төгсөөд намар өөр сургууль руу шилжсэн байна. Өдгөө Сарнай охин том болж нийгэмд өөрийн байр сууриа олсон буюу сайн ханьтай учирч, ажил төрөлтэй,  үр хүүхэдтэйгээ энх тунх амьдарч байгаа.

Монгол Улсад 2021 онд хүчиндэх гэмт хэргийн улмаас 804  хүүхэд хохирогч болсон ба тэднийг насны ангиллаар авч үзвэл дээрх байдалтай байна. (Эх сурвалж: УЕПГ)

Энэ төрлийн гэмт хэргийн улмаас 54 охин жирэмсэн болсны 5 охин нь хүүхдээ төрүүлж, 49 нь үр хөндүүлж, эрүүл мэндээрээ хохирчээ. Тодруулбал үр хөндөлт нь нөхөн үржихүйн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, ирээдүйд дахин жирэмслэхгүй байх эрсдэлийг бий болгодог.

Монгол Улсын өсвөр насны охидын төрөлтийн түвшин 2023 оны ДЭМБ-ын статистикаар тухайн насны 1000 охидод харьцуулахад 26,9 байгаа нь дэлхийн дундаж (41,9)-аас 15-оор доогуур байгаа ч бүсийн дундаж (16,9)-аас 10-аар өндөр үзүүлэлттэй байна.

ААВ ЭЭЖ НЬ ЭЗГҮЙ, ГЭРИЙНХЭЭ АЖЛЫГ ХИЙЖ, ДҮҮ НАРАА ХАРДАГ "ӨРХ ТОЛГОЙЛСОН" ОХИД ӨРТӨХ ЭРСДЭЛ ӨНДӨР

 

Манай улсад жилд дунджаар 4000-5000 Сарнай шиг охид жирэмсэлдэг гэсэн тоон судалгаа бий. Сургуулиа үргэлжлүүлж сурч төгсөх нь байдаг ч сургуулиа  хаях, цаашлаад өөртөө итгэлгүй болж, үргэлжлүүлэн хүчирхийлэлд автаж, гэмт хэргийн золиос болох нь бий.

Өсвөр насны охидын жирэмслэлтэд дээрх явдал шиг хүчирхийллийн шалтгаан байх ч, бэлгийн боловсролгүй үерхэл нөхөрлөлийн үр дагавар бас бий. Сэтгүүлч миний бие тэдний жирэмслэлтийн шалтгаан болон охид төрсний дараа хэрхэн сурч, амьдардаг талаарх үндэсний хэмжээнд хийсэн судалгаа байгаа эсэхэд эрэл болсон ч олдсонгүй.

Сүүлийн үед улсын хэмжээнд төрөлтийн тоо буурч байгаа ч өсвөр насны охидын жирэмслэлт буурахгүй байдал ажиглагдаж байна. Тиймээс бид уг асуудалд онцгойлон анхаарч, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг маш сайн авах ёстой болоод байна.

Хөвсгөл аймгийн Эрүүл мэндийн газрын Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний хэлтсийн дарга, Эх барих эмэгтэйчүүдийн эмч М.Энхдалайгаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

- НҮБ-ийн хүүхдийн эрхийн Конвецид тусгаснаар өсвөр насыг 10-19 нас гэж тодорхойлсон байдаг. Манай аймагт охидын жирэмслэлт өнгөрсөн онд 122 бүртгэгдсэн ба түүнээс 18-19 настай ээжийн жирэмслэлт нь 100-г эзэлж байна. Тэгэхээр 10-17 насных 22 охид байгаа нь харагдаж байна. Бидний хувьд хамгийн их анхаарал татаж байгаа насны ангилал бол 14-16 насных юм.  Энэ насны хүүхдүүд мэдээж өөрийн хүслээр жирэмслээгүй. Учир нь энэ насанд бие хүн болж төлөвшөөгүй, хуулиараа ч гэр бүл зохиох боломжгүй байдаг. Тиймээс охидын жирэмслэлт болон төлөвлөлтийн асуудлыг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай байна. Уг асуудал нь дан ганц манай эрүүл мэндийн салбарын асуудал биш, цаашлаад боловсролын салбарт ч хамаатай юм. ЕБС-иудад багш, эмч, нийгмийн ажилтан, сэтгэлзүйч нарын анхаарал халамж маш чухал.

Сүүлийн үед охидын жирэмслэлтийг илрүүлэхдээ эрүүл мэндийн салбараас хийдэг байсан “Охидын үзлэг” хүний эрхийг хангах үүднээс хязгаарлагдмал болсон учраас илрүүлэлтэд арга хэмжээ авахад хүндрэлтэй байгаа ч урьдчилан сэргийлэх бусад аргыг хэрэглэх боломжтой юм. Эхлээд хүүхдүүдэд энэ талаарх мэдээлэл, сургалт, бэлгийн боловсрол, нөхөн үржихүйн мэдлэг хандлагыг нь олгож байж үзлэг хийгдэх эрх үүснэ. Мэдлэг, мэдээлэл хүргээгүй хэр нь “Охидын үзлэг” хийх нь хүний эрх зөрчсөн үзэгдэл тул хориглосон. Үүнтэй холбоотойгоор нөгөө талдаа охидын жирэмслэлтийг эрт хугацаанд илрүүлэх боломжгүй байна.

Охидын жирэмслэлт нь нэг талдаа эцэг эхийн хараа хяналт сул байдалтай холбоотой.  Гэтэл зарим эцэг эх хүүхдээ асран хамгаалах хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй, үл хайхарч буйгаас үүдэн өсвөр насны охид жирэмсэлдэг.Тухайлбал, дотуур байрны хүүхдээс гадна сумын төв, аймгийн төв дээр бие даан амьдардаг буюу дүү нараа харж өсгөдөг “өрх толгойлсон” охид өртөх тохиолдол бий. Ийм орчинд амьдарч буй хүүхдүүд хараа хяналт сул байдаг. Нийгмийн хамгаалал шаардлагатай хүүхдүүдийг сургуулийн орчинд  багш, сэтгэлзүйч мэддэг. Тиймээс хэнтэй нөхөрлөж байна, хүчирхийллийн асуудал байна уу, үгүй юу гэдгийг боловсролын байгууллагын зүгээс мөн хянах боломжтой буюу энэ асуудалд хамтарч ажиллах шаардлагатай.

"ОХИДЫН ЗАРИМ НЬ ХҮҮХДЭЭ ӨӨРӨӨ ӨСГӨДӨГ БОЛ  ЗАРИМ НЬ ХҮНД ӨРГҮҮЛДЭГ"
 

Өсвөр насны жирэмслэлтээс төрсөн хүүхэд эндэх тохиолдол цөөнгүй байдаг аж. Хүүхэд нь эндээгүй ч өсвөр насны хүүхдээс гарсан хүүхдийн эрх мөн зөрчигдөж байдаг. Түүнээс гадна сэтгэлзүйн асуудал бий. Тиймээс өсвөр насны хүүхдээс гарсан нярайн эндэгдлийн тоо өндөр, дутуу төрөлт олон. Учир нь жирэмсэн болсноо нуудаг, хяналтад ордоггүйтэй холбоотой. Хүүхдээ өөрөө өсгөдөг охид байдаг ч харамсалтай нь зарим нь алддаг, эсвэл өргүүлдэг. Эцэг эх, хамаатны хүн нь өргөж авах тохиолдол бий. Охид ихэвчлэн хуучин сургуульдаа сурч чадахгүй болдог. Учир нь үе тэнгийн дээрэлхэлт, гадуурхалт, ичсэнээсээ болж сургуулийн шилжилт хөдөлгөөн хийдэг байна.

Мөн ар гэрийн байдал тааруу нөхцөлд амьдарч байгаа охид, тэр дундаа архины хамааралтай эцэг эхтэй охид өсвөр үеийн жирэмслэлтэд өртөх эрсдэл өндөр. Ахуйн архидалтаас үүдэж тэд хохирогч болох тохиолдол цөөнгүй.

Хэрэв бага сартай жирэмслэлтээ мэдээд, үүндээ арга хэмжээ авахаар ээж аавтайгаа, эсвэл итгэлтэй хүнтэйгээ эмнэлэгт хандаж хүсээгүй жирэмслэлтийг таслах арга хэмжээ авах нь бий. Энэ нь хүүхдийн амь нас, нийгэмшихүй, суралцах эрхийг нь хангах үүднээс эрт үеийн жирэмслэлтийг хязгаарладаг ба ингэх нь нэг талдаа зөв сонголт болдог. Өсвөр насны охин өөрийн хүсэлтээр жирэмслэлтээ үргэлжлүүлсэн ч тээх явцдаа амь насаа алдсан тохиолдол гарч байсныг эмч хэлсэн юм. Тиймээс охидын жирэмслэлтийг бууруулахад онцгойлон анхаарах шаардлагатай байна.

ОХИДЫН ЖИРЭМСЛЭЛТЭЭС ДАРААХ СӨРӨГ ҮР ДАГАВРУУД ГАРДАГ

Өсвөр насны охидын жирэмслэлтээс дараах сөрөг үр дагаврууд гардаг:

• Өөрийн болон хэвлий дэх хүүхдийн эрүүл мэнд эрсдэлд орох
• Амь нас болон хүүхдээ алдах эрсдэлд орох
• Сэтгэл зүйн байдал тогтворгүй болж, сэтгэл гутралд орох
• Өөртөө итгэлгүй болох
• Сургуулиас завсардаж, сурлагад сөргөөр нөлөөлөх
• Өөрийн ирээдүй, ирээдүйн ажил мэргэжил сонголтдоо эргэлзэх
• Найз нөхөдгүй болох, нийгмийн харилцаанаас тасрах
• Эцэг эх, багш, сургуулийн зүгээс, үе тэнгийнхнээс ирэх сэтгэлзүйн дарамт

Охидын жирэмслэлтээс сэргийлэх аргууд ба туршлагууд:

• Охинтойгоо /хүүтэйгээ/ илэн далангуй ярилцах, туслахад бэлэн гэдгээ байнга мэдрүүлэх
• Бэлгийн боловсролын талаарх мэдлэгийн агуулгыг нэмэгдүүлэх
• Эцэг эхийн анхаарал, халамж буюу эрсдэлтэй нөхцөлд хүүхдийг үлдээхгүй байх
• Багш, нийгмийн ажилтан, сэтгэлзүйч анзаарч, анхаарах
• Гурван талт (цагдаа, өрхийн эмч, хорооны ажилтан) хамтарсан багийн ажиллагааг сайжруулах
• Уг асуудалд чиглэсэн нэгдсэн аян зохион байгуулах, үүнд зориулсан тодорхой төсвийг зарцуулах.

Дэлхийн зарим улсад авсан арга хэмжээ бүхий жишээнүүдээс дурдвал:
АНУ-д тодорхой санхүүжилтийг улсаас гаргаж "Өсвөр насны ээж" хэмээх телевизийн цуврал нэвтрүүлгийг хийсэн нь "бүүм" болж энэ талаарх ойлголтыг нийгэмд илүү түгээв. Тодруулбал бодит явдал буюу реалити нэвтрүүлгийн оролцогч мэдээж өсвөр насны охин, хүү байх ба амьдралд бэлэн биш тэдний өмнө маш том үүрэг хариуцлага, дарамт ирж буй талаар ний нуугүй өгүүлнэ.

Филлипинд НҮБ-ын Хүн амын сантай хамтран үндэсний хэмжээнд кампанит аяныг зохион байгуулснаар 5 охин тутмын нэг нь 19 нас хүрэхээсээ өмнө хүүхэд төрүүлдэг байсан нь 35 хувиар буурчээ. Ингэхдээ олны танилууд, мэргэжилтнүүд хэлэлцүүлэг өрнүүлж, сургуулиудад мэдлэг, мэдээлэл өгөх уулзалтыг зохион байгуулжээ.

Манай улсад эрүүл мэндийн хичээл 2018-2019 оны хичээлийн жилээс ерөнхий боловсролын сургуулийн 4-12 дугаар ангид бие даасан хичээл болж орж байгаа ч өсвөр насныханд нөхөн үржихгүйн мэдлэг мэдээлэл хангалттай хэмжээнд хүрч чадахгүй байгаа нь дээрх дүр зургаас харагдаж байна. Тиймээс цэцэг цэврүү шиг охидыг хүчирхийлэгчдээс хамгаалах, мөн өсвөр насны охид, хөвгүүдэд бэлгийн боловсрол олгох дорвитой арга хэмжээ хэрэгтэй байна.

 

Эх сурвалжууд:

• Боловсролын яам
• УЕПГ
• Эрүүл мэндийн хөгжлийн төв
• 1212.mn
• "Гүнж" төв
• World Health Statistics 2023: Annex 2-2