ГУТАЛ #19: Хэсэг нь явж, зарим нь үлдээд хүмүүс амьдарч л байна

Хар, цагаан. Бор, шар. Майжиг, жайжиг. Гялгар, гялтгар. Шороотой тоостой...Энэ хотод, эргэн тойронд хэчнээн олон хэлбэр маягтай гутал холхино вэ.

Гадаа хүйтэнд өдөржин хөл хавсран суух худалдаачны гутал. Баасан гарагийн орой бүдчин байж гэртээ харих шоучны гутал. Хавартай хамт хайр мөрөөсөж яаралгүй алхах залуугийн хөлдөө жийсэн байдаг л нэг ботинк.

Гутал бүр хаа нэг тийш яаравчилна. Зорилгогүй тэнэж яваа бололтой зүүн тийш, тэгснээ баруун тийш буцаж эргэн холхих гуталтай ч таарлаа. Ер нь энэ гутлууд хаа хүрдэг бол?. Хүн бүр гуталтай. Гутал бүрийн цаана амьдрал бий.

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, 1-р хороо. Өнөөдөр баасан гараг /2023.04.07/. Оройн 18:00 цаг болж байна. Уушны газарт урт ширээ засжээ. Шарсан тахиа, шар айраг, ундаа, устай даруухан ширээ. Энэ ширээг хамт олны нэгнээ үдэх үдэшлэгт зориулан зэхжээ.

Шар айрагтай ширээний ард залуус юу ярьдаг юм бол, тэд үнэхээр тэгтлээ их уух болсон уу. "Монголоос л явж байвал" гэсээр олноороо гадаад явж байна уу?. Энэ удаагийн "ГУТАЛ"-аар үүнд хариулт хайлаа.

Цаг 20:00 болжээ. Уван, цуван ирсээр зочид бүгд цуглав. Оройноос хойш эвлэж өгөхгүй байсан яриа одоо харин халуун, дулаан уур амьсгалд шилжжээ. Гурав, дөрвөөрөө нэгнээ явуулан элгээ даран инээлдэж, хоёр нь тэнд толгой нийлүүлэн юуг ч юм аминчилж сууна.

"Зөөгч өө, энд дахиад нэг пиво авъя".

Энэ түүний хоёр дахь захиалга. Их сургуулиа төгсөөд медиа компанид мэргэжлээрээ гурван жил ажилласан, 20 гаруй насны бүсгүй. Тэр ирэх тавдугаар сараас Австрали улсад мастерт суралцах урилга хүлээн авсан тул ажлаа хүлээлгэн өгчээ.

"Гадаад явж үзээгүй дээ, гадаадад амьдрах юм сан, "Монгол бол зайл, зайл" гэж бодсондоо биш. Хувь хүн хөгжих ёстой. Хүн хөгжвөл улс хөгжинө. Тиймээс Австралиас сурах юмыг нь сурчхаад өөрийгөө хөгжүүлээд ирье л гэсэн юм. Залуусыг гадагш явж байна гэж битгий эмзэглэ. Бид гадагш явж байж ямар боломж байгааг харна шүү дээ.

Яах вэ, би эндээ мастерт сурч болно. Гэхдээ энд өмнө сурснаа л давтана. Үүний оронд өөр улсад очоод, дэлхий ертөнцийн хаана яваагаа мэдээд, "Би нээрээ арай, арай" гэдэг мэдрэмжийг авч байж хүн хөгжих байхгүй юу. Ингэж өөрийгөө илүү дараагийн шатанд аваачих гэж л гадаад явж байна.

Би Австралид 2.5 жил сурна. Тэнд мастер, дээд боловсрол эзэмшсэн хүмүүст дахин 2 жил амьдрах боломж олгодог юм билээ. Төгсөөд тэнд нэмэлтээр хоёр жил ажиллаж, амьдарч магадгүй.  Гэхдээ би маш эх оронч хүн. Хүмүүс "Монголоос л явах минь" гэж ярьдаг. Гэхдээ "Чингис хаан" олон улсын нисэх буудлаас Улаанбаатар руу "Баяртай, зайллаа" гэж дунд хуруу гаргачхаад жаргалтай нисдэг хүн байхгүй шүү дээ. Яг үнэндээ бүгд дотроо өмөлзөөд л явж байгаа" гэж тэр ярилаа.

Харин залуусын согтууруулах ундааны хэрэглээний талаар "Би өөрийгөө л ярья. Найзынхаа сэтгэл санааг дэмжих ч юм уу, ямар нэг шалтгаантайгаар л уудаг, тэрнээс зүгээр байж байгаад "За нэг пиво уучихдаг ч юм бил үү" гэдэггүй. Хүн ууж болно, өөрөө өөрийнхөө согтох цэгийг, болих хэмжээг мэддэг болчихвол л гоё болох гээд байгаа юм" гэсэн.

-Гэхдээ яагаад заавал ууж байж сэтгэлээ нээх ёстой гэж?
-Наад асуултад чинь би хариулах уу?

Хамт олны хоёр нь хажуугаас ярианд оролцож нэг нь ийн асуухад нөгөө нь ингэж сөргөв.

"Яагаад гэвэл монголчууд бүрэг, ичимхий хүмүүс байхгүй юу. Шалтгаан нь багаас нь хүүхдийнхээ өөрийгөө илэрхийлэх илэрхийлэмжийг "Чи тэгж болохгүй, ингэж бүр ч болохгүй" гэж хааж, боосоор байгаад ичимхий өсгөчихсөн. Тэгээд жаахан ууж байж сэтгэлээ нээдэг, тайвширдаг, ярьдаг. Европчууд бусадтай маш аз жаргалтайгаар ярилцаж чаддаг. Гэтэл бид тэгж чаддаггүй. Ийм л соёлын ялгаатай. Энэ буруу зүйл биш" гэв.

Нэгэнт ярианд оролцсон тул түүнээс ч мөн гадаад явах бодолтой эсэхийг асуулаа. "Надад ч бас гадаад явах бодол байсан. Гэхдээ түр хойш нь тавьчхаад байгаа. Эндээ болгох гэж үзээд барахгүй бол явна даа.

Хүмүүс их ууж байна гээд л яриад байгаа. Яагаад гэвэл эдийн засаг маш муудсан. Хүмүүс хувцас худалдан авч чадахаа больж байна. Дараагийн цалингаасаа куртик авна гээд 300 мянган төгрөг хадгалах гэтэл цалингаас ийм хэмжээний мөнгө үлдэхгүй байна. Зээлдээ өгөөд, татвартаа төллөө. Үлдсэн мөнгөөр юу хийх вэ. Жаахан хүнсээ авлаа. Куртик авах мөнгө үлдээгүй. "Заза, хэдэн пиво ууя, стрессээ тайлъя". Үнэндээ хоёр шил пивоны мөнгө л үлдээд байна шүү дээ.

Инфляц өсөх тусам хүмүүс ууж эхэлдэг. Хэрэгтэй юмаа авч, аз жаргалаа мэдэрч чадахгүй болохоор хүчээр ууж кайф авч, аз жаргалтай болохыг хүсдэг эдийн засгийн урвуу хамаарал гэж байдаг юм байна л даа".

"Харин надад бол эсрэгээрээ санагддаг".

Түрүүнээс хойш ярианд оролцолгүй хойш сууж, гар утсаараа оролдож суусан 30 гаруй насны бүсгүй тэндээс ийн дуугарав. "Ерээд оны үед манай аав, хамаатны ах, эгч нар их л архи уудаг байсан. Одоо хүмүүс соёлтой болсон. Долоо хоногоор, 4-5 өдрөөр уугаад явчихдаг хүн миний эргэн тойронд лав байхгүй. Би хааяа л найз нөхөд, ажлынхантайгаа суухаараа хундага дарс, ганц шил пиво уугаад л харьдаг. Залуус, монголчууд нийтээрээ архинд живж байгаа гэдэгтэй санал нийлэхгүй байна. Залуусын согтууруулах ундааны хэрэглээ маш соёлжсон. Хүмүүс маш их хөдөлмөрлөж байна шүү дээ" гэж яриа нэмэв.

Тэр гадаадад олон жил сурч, амьдарчээ. Хамгийн сүүлд БНХАУ-д магистрт суралцаж байх хугацаандаа Монголд түр ирэхэд нь коронавирус дэгдэн хил хаагдсан. Ингэж гацсанаас хойш гурван жил өнгөрчээ. Сургуулиа онлайнаар төгсөж, энд ажилд ч орсон байна.

"Монголоос явах бодол сүүлийн хагас жилд улам бэхэжсэн. Нэгдүгээрт, эдийн засгийн нөхцөл байдал хэцүү байна. Би ганц бие. Гэтэл цалин хүрэлцээд ч байгаа мэт үгүй ч юм шиг. Нэг өрөө байрыг хамгийн багадаа 700 мянган төгрөгөөр түрээсэлж байна. Байр авъя гэхээр урьдчилгаа алга, ганц бие хүнд ипотек гарахгүй. Залуучуудад боломж байгаа гэж хүмүүс ярьдаг ч үнэндээ энэ нь гарааны тэгш бус байдлаас шалтгаалж байна.

Эдийн засаг сайжирч байна гээд яриад л байгаа. Би өдөр болгон ханш шалгадаг. Төгрөгийг сар, хоёр сарын өмнөхтэй харьцуулахаар аажим аажмаар сайжрах гээд байгаа юм шиг үзүүлэлт харагдаж байна. Гэсэн хэдий ч сонгууль дөхчихсөн, эрх баригч нам дахиад л сонгуулийн ажилдаа бэлдээд, эдийн засгийн үзүүлэлт, ажлын байр бий болгох, эдийн засгийн том том төслийн алийг нь ч хөдөлгөхгүй байна.

Жишээ нь Эдийн засгийн хөгжлийн яамтай л болъё. Ийм яамтай л болбол том, том төслүүдээ урагшлуулна, гадаадаас хөрөнгө оруулалт татна, ингээд Монгол Улс хөгжинө гэсэн, байхгүй. Ч.Хүрэлбаатар сайд долоо хоног бүр телевизээр инфляц танилцуулж, валютын нөөц ярьж Монголбанкны ажлыг булаацалддаг. Эдийн засгаа хөгжүүлээд, хөрөнгө оруулалт татаад байгаа зүйл огт алга. Тэгэхээр ойрын хэдэн жилдээ Монголын эдийн засаг хүнд хэвээр байна.

Би ажиллаад, татвараа төлөөд л байдаг. Гэтэл 20 жилийн дараа манай улсын Тэтгэврийн санд надад тэтгэвэр олгох мөнгө байх болов уу гэж эргэлздэг болсон. Үнэндээ надад гэрэлт ирээдүй харагдахгүй байна. Тиймээс гадагшаа явахаар төлөвлөж байгаа" гэж ярив.

Түүний ярианы ард "Нээрэн надад ч бас тэтгэвэр өгөх мөнгөгүй болтлоо улсын төсөв хонхойвол яана вэ" гэх бодол дотор харанхуйлуулсан.

"Харин ч Монголын хамгийн гэрэлтэй үе нь одоо л ирж байгаа юм шиг санагддаг. Социализм, ардчиллын холимог үеийг мэдэхгүй 2000-аад оныхон тэс өөр. Тэдний үе одоо гарч ирнэ. Тэгэхээр ирээдүй гэрэлтэй байна"

25 настай залуу ийн яриа эхлүүлж, харанхуйлсан бодолд гэгээ татууллаа. Тэр ипотекийн зээлтэй, залуу гэр бүлийн төлөөлөл аж.

"Харьцуулаад үзэхээр миний амьдрал жил ирэх тусам л дээшилсэн санагддаг. Хийж байгаа ажлаа сайн гүйцэтгээд, сураад, сайжраад байвал амьдрал дордох шалтгаан байхгүй, илүү л гоё болох юм шиг. Би эхнэртэйгээ оюутан байхаасаа танилцаад, одоо хамт амьдарч байна. Бид хараахан бүл нэмж, үр хүүхэдтэй болж амжаагүй байгаа. Гуравдугаар курсээсээ цуг амьдраад, мөнгө цуглуулж эхэлсэн. Тэгээд 2 жилийн дотор 8 сая төгрөг цуглуулсан. Давхар байр түрээслээд хэний ч тусламжгүй амьдраад байгаа хэр нь бид хоёр ийм хэмжээний мөнгө цуглуулж чадсан. Үүн дээрээ цалингийн зээл авч нэмж урьдчилгаанд өгөөд ипотекоор байр авсан.

Хүмүүс хадгалахдаа тооцоолж чаддаггүй юм шиг санагддаг. Бид хоёр ингэж хадгалдаг. Сард цалин хоёр удаа буудаг. Дараагийн цалин буух хүртэл өмнөх цалингаа хэрэглэнэ. Дараагийн цалин буухад өмнөх цалингаас үлдсэн мөнгөө хадгаламж руугаа хийдэг. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэж байгаад үлдсэн мөнгөө бүгдийг хадгалдаг гэсэн үг. Би өөрийгөө сайн хадгалдаг гэж боддог. Тэгэхээр цалингаа хүргэж, амьдралыг болгож болохоор л санагдаад байгаа юм.

"Болдоггүй юм аа, хөгшөөн"

"Эндээ болгох гэж үзээд барахгүй бол явна даа" гэж дээр ярьсан залуу ийн ярив. Хариуд нь тэр үргэлжлүүлэн "Хүмүүс хэрэггүй зүйлд маш их мөнгө зарцуулдаг. Яг одоо миний өмсөж байгаа хувцасны 30 хувь нь өөрийн худалдаж авсан, зарим нь дүү нараас маань багадаж ирсэн, надад олон жил болж байгаа. Би хувцсаа хуучирчихлаа гээд хаядаггүй, бүтэн байвал угаагаад л өмсөөд байдаг. Хувцас намайг дулаацуулах, миний арьсыг далдлах л үүрэгтэй шүү дээ. Энэ үүргээ л гүйцэтгэж байвал "Хүмүүс намайг юу гэж бодох бол" гэдэг надад сонин биш. Би өөртөө тухтай байхад л боллоо. Энгийн байж болох зүйлийг энгийнээр нь байлгавал тэр автоматаар хэмнэлт болно.

"Мөнгөгүй байгаа юм чинь" гэдэг нэг шалтгаан, "Хэрэггүй юм чинь" гэдэг хоёр дахь шалтгаан. Ингээд хамгийн хэрэгцээтэй гэсэн зүйлээ л авах хэрэгтэй. Айлд зурагт байх ёстой гэдэг. Манайх зурагтгүй. Бид хоёр өдөржин ажил дээрээ өнждөг. Орой гэртээ юм үзмээр байвал компьютер, гар утас байна. Манайх буйдангүй. Буйдан авъя гэхээр тэнд суугаад зурагт үзнэ, зурагт байхгүй юм чинь одоохондоо энэ хэрэггүй, дараа больё. Бид хоёрын хамгийн сүүлийн худалдан авалт угаалгын машин. Амралтын өдрөөр хувцсаа угаахын тулд тал өдөр зарцуулдаг байсан бол энэ цаг хугацааг өөр зүйлд зарцуулах хэрэгтэй учраас угаалгын машин авсан. Тэгэхээр энэ бол хэрэгцээтэй худалдан авалт мөн" гэсэн юм.

Тэр үргэлжлүүлэн "Залуучууд Монголоос дайжиж байна гэдэг. Үүнийг зөвхөн Монголд амьдрах хэцүү байгаа болохоор гэдэг шалтгаантай холбож ойлгож болохгүй. Өмнө нь гадаад явах боломж, нөхцөл бага, бид мэдээллээс хол байсан. Одоо бүх мэдээлэл ил байна, манай улс маш олон оронтой харилцаагаа өргөжүүлсэн. Ингээд гадаад явах боломж нь өргөн болсон гэж харж байгаа. Тийм учраас олон хүн гадаад явж байгаа юм шиг харагдаж байж магад.

Гэхдээ миний эргэн тойрны олон хүн гадаад явж байна. Манай эхнэр ч явмаар байна гэдэг. Гадаад явбал орчинд нь хэл сурна, тав тухтай газар амьдарна. Өөр ямар давуу тал байна вэ? Надад энд миний амьдрал болоод байна. Баян бас ядуу ч биш. Болохгүй юм байхгүй. Хэрэв асуудал нь байгаад боломж нь олдвол явж болно. Боломж олдоод явлаа гэхэд би тэнд өнөөдрийнхөөс илүү амьдарч чадах билүү гэж бодно. Хэрэв чадахгүй гэж бодвол явахгүй.

Хэрвээ зөв мэргэжлээ сонгоод, зөв ажилдаа ороод өөрөө хичээж чадвал энд ч өндөр цалин авч болно. Тэгэхээр миний хувьд гадаад явах давуу тал биш л санагдаад байгаа. Та нар "Дэлхий бөөрөнхий биш" гэж ном уншаагүй бол уншаарай" гэлээ.

Хүмүүсийн стрессээ тайлах аргууд өөр. Тэр гэртээ ганцаараа дуртай тоглоомоо тоглож, кино үзэж өнжихөд стресс тайлагддаг гэнэ. Өөрөө согтууруулах ундаа хэрэглэдэггүй. Гэхдээ хэрэглэдэг хүмүүсийг буруутгадаггүй гэнэ. Учир нь "Эхэлсэн цэг, хийж байгаа ажил, авч байгаа цалин, бүр эхнэрийнх нь ааш зан ч өөр байгаа" гэсэн юм.

***

Залуучууд гадагшаа явж байна, багш, эмч нар ажлаа хаяад хилийн дээс алхаж, Монгол боловсон хүчингүй үлдлээ гэх. Ажил хийгээд ч цалин хүрэлцэхгүй, хөргөгч хоосон, халаас нимгэн залуус согтууруулах ундаагаар сэтгэл тайтгаруулах нь олширсон л гэх. Аль аль нь хүний амьдрал. Зарим нь явж, хэсэг нь үлдэж л байна шүү дээ.

Оройн 22:00 цаг. Хамт олны уулзалт тарж, олонх нь харив. Насаар, сэтгэлээр ч залуу хэсэг нь "Харихад арай эрт байна" гэж зам нийлэн, шөнийн клуб зүглэх бол, нүдээ аньсан чигтээ тэнгэр өөд тамхиа үлээгээд "Найз нь харилаа" гэж нэг нь салж одлоо. Тийм ээ, тэд амьдарч байна.