Манай улс Европын холбоо, Японтой Чөлөөт худалдааны гэрээтэй. Одоо Евроазийн эдийн засгийн холбоо, БНСУ-тай мөн Чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулахаар Эдийн засгийн хөгжлийн яам ажиллаж байна. Евразийн эдийн засгийн холбоотой байгуулах гэрээ нь импортын татваргүйгээр, тоо хэмжээний хязгааргүйгээр, таван бүлгийн барааг монголоос экспортлох боломжийг олгоно.

Эдийн засгийн хөгжлийн яам ОХУ-ын холбогдох талтай энэ сард гэрээг баталж, 2025.01.01-нээс хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ. Гэрээнд ямар заалтууд туссан, монгол, оросын бизнес эрхлэгчдэд ямар давуу тал олгохыг өнгөрсөн есдүгээр сард МҮХАҮТ-ын байранд болсон хурлаар танилцуулсан юм.

• ОХУ руу 375 нэр төрлийн барааг татваргүй, квотгүй экспортолно
• С.Амарсайхaн: Оросын банк Монголд салбараа нээх, манай банкны салбарт хөрөнгө оруулах боломжтой
• ОХУ-ын Элчин сайд Алексей Николаевич Евсиков: “Роснефть”-ээс гадна ОХУ-ын таван компани Монголд нефть нийлүүлэхэд бэлэн

Энэ гэрээнд зааснаар нийт 375 барааг импортын татваргүйгээр Евроазийн эдийн засгийн холбооны таван улсад нэвтрүүлнэ. Эдгээр нь мах, арьс шир, ноос, ноолуур болон эдгээрээр хийсэн бүтээгдэхүүнүүд юм. Иймд хоёр улсын эдийн засаг, бизнесийн харилцаанд цоо шинэ хуудас нээгдэнэ гэж Шадар сайд С.Амарсайхан онцолсон.

Харин УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу, Д.Үүрийнтуяа нар энэ хэлэлцээ үндэсний үйлдвэрлэгчдэд харин ч сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэв. Энэ сарын 12-ны УИХ-ын чуулган нэгдсэн хуралдааны үеэр Ч.Лодойсамбуу гишүүн "Засгийн газар цементийн үйлдвэрүүдийг яаж хүнд байдалд орууллаа. Мөн гурилын импортын татварыг тэглэн, тариаланчдыг хүнд байдалд оруулсан.

Төр хоёр нүүртэй байна. Нэг гараараа хувийн хэвшлийг дэмжиж, нөгөө гараараа хаадаг, боодог. Евроазийн эдийн засгийн холбоотой байгуулах гэрээний талаар гишүүдэд мэдээлэл өгөөгүй. Энэ гэрээ хүнсний салбарт ямар нөлөө үзүүлэх вэ? 300 сая хүнтэй зах зээлд гарна гээд 3 сая хүнтэй зах зээлд арайхийж өндийсөн ААН-үүдээ татаж унагах уу, бид хоолоо хойд хөршөөсөө гуйдаг болох уу, дээрэлхүүлэх бас нэг шалтгаан үүсэх үү?" гэв.

ЭЗХ-ийн сайд Л.Гантөмөр түүний асуултад хариулахдаа "Монгол төр ой санамжтай. Энэ гэрээг гэнэт хийгээгүй. Хоёр жилийн өмнөөс ярьж, манай бүх том дарга нар очоод гэрээ байгуулъя гэж гуйсан. Бид хоёр хөршийнхөө эдий засгийн хоригт орчихсон. Тэднээс импортлоход бид 5 хувийн татвар авдаг ч монгол барааг гаргая гэхээр хөршүүд 15-50 хүртэл хувийн татвар тавьж, өөрсдийн зах зээлээ хамгаалдаг.

Евроазийн эдийн засгийн холбоотой гэрээ байгуулснаар энэ босгыг бууруулна, тэглэнэ. Энэ холбоонд таван улс бий. Засгийн газар олон сая хүн амтай зах зээлд ААН-үүдийггаргах сонголтыг хийсэн. Энэ гэрээний талаар огт нуугаагүй, мэдээлэл ил байсан. Манай яамныхан энэ гэрээг хийх гэж дөрвөн сар мачийж байна" гэв.

Энэ гэрээ боловсруулах салбарт эерэг нөлөөтэй ч зарим ААН алдагдал хүлээнэ.

ЭЗХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ш.Батхүү "Энэ гэрээг байгуулснаар хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх, ажилгүйдэл буурах, үйлдвэрлэл өсөх давуу талтай. Энэ гэрээг байгуулснаар Монгол Евроазийн эдийн засгийн холбоонд элсэхгүй. Манай үйлдвэрлэгчид бараагаа экспортлоход өндөр татвар, гаалийн байгууллагуудын хүнд сурталтай нүүр тулдаг байв. Мөн тохирлын үнэлгээний гэрчилгээ авах гэж удаан хүлээдэг. Энэ гэрээ хөдөө аж ахуйн салбарт эерэг нөлөө үзүүлнэ" гэв.       

Евразийн эдийн засгийн холбооны гишүүн орнууд өөр хоорондоо цахим худалдаа хийдэггүй аж. Манай талаас гэрээнд цахим худалдааны заалтууд нэмэх хүсэлт тавихад тус холбоо хүлээн авчээ. Худалдааны саад хоригийг багасгахын тулд гаалийн мэдүүлэг бөглө гэх мэт үе шатуудыг аль болох хялбарчилсан гэв. Мөн хоёр талын бизнес эрхлэгчдийн дунд маргаан гарвал хэрхэн зохицуулах талаар ч тусгажээ.       

2023 онд хойд хөрштэй хийсэн нийт худалдааг 100 хувь гэж үзвэл тус улсын экспорт 95 хувь, таван хувь нь л манай экспорт байжээ. Худалдааны харьцаа эрс алдагдсаныг эндээс харж болно. Манай улс жилд дунджаар  2.5 тэрбум ам.долларын барааг хойд хөршөөс авдаг. Нефтийн бүтээгдэхүүн, бордоо, тэсрэх бодис худалдан авч байна.

Гэрээг гурван жилийн хугацаатай байгуулна. Энэ хугацаа дуусахад гэрээг дүгнэн, хамрах хүрээг өргөжүүлэх, эсэхээ шийднэ.

ХХААХҮ-ийн сайд Ж.Энхбаяр "Энэ гэрээ боловсруулах салбарт эерэг нөлөөтэй ч зарим ААН алдагдал хүлээнэ. Хэд хэдэн салбар цохилтод өртөхөөр байна. Иймд боловсруулах салбарын сацуу хөдөө аж ахуйн салбарын тоног төхөөрөмжийг татвараас чөлөөлөх шаардлагатай. Дотоодоос хүнсээ 100 хувь хангахаар "Хүнсний хувьсгал" хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлж байхад энэ гэрээг байгуулах нь" гэв.

Харин ирэх оноос манай хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн үнийг өсгөх, худалдааг тэлэх, мах, арьс шир, ноолуурын салбарын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих боломжийг хоёр талын төрийн байгууллагууд бүрдүүлэв. Ирэх оны эхнээс хэрэгжиж эхлэх, чөлөөт худалдааны гэрээний үр дүнд Монгол-Оросын экспорт өснө гэсэн хүлээлттэй байна.  Гэрээг гурван жилийн хугацаатай байгуулна. Энэ хугацаа дуусахад гэрээг дүгнэн, хамрах хүрээг өргөжүүлэх, эсэхээ шийдэх юм.

ХАА-н салбарын тоног төхөөрөмжийг НӨАТ-аас чөлөөлдөг байсан. Энэ заалт 2025.01.01-нээр дуусна. Мөн гаалийн албан татвараас чөлөөлсөн зохицуулалт 2022 онд дуусжээ. Тэгэхээр Засгийн газраас энэ салбарын үйлдвэрлэгчдэд татварын хөнгөлөлтийг хангалттай эдлүүлжээ.