Ардын жүжигчин П.Цэрэндагва, Д.Мэндбаяр нарын “Цог хийморийн тууж”, “Их хайрын өргөл” нэртэй хоёр ном хэвлэгдэн гарлаа. Нэгэн үеийн нэрт жүжигчдийн тухай өгүүлэх энэ хоёр номыг зохиолч, сэтгүүлч До.Чулуунбаатар бичсэн байна.

Нэг гэр бүлийн ардын жүжигчин хоёр уран бүтээлч маань маргааш номынхоо нээлтийг хийх юм. Ардын жүжигчин П.Цэрэндагвын сонирхолтой ярилцлагыг хүргэе.

-Сүүлийн үед та ямар уран бүтээл хийж байна?
Сүүлийн үед ажиллаж бай­гаа уран бүтээл гэвэл, энэ оны эхээр Мэндсай­ханы зо­хиол “Мануухай” гэдэг жүжигт тоглож үзэгчдийн хүртээл болголоо. Мөн төрийн шаг­налт Д.Төрбатын “Харц ха­тан” жүжгийн Цагаан шоот гэдэг роль дээр ажиллаж үзэгчдэд хүргэлээ. Дөнгөж он гараад Габлегийн зохиол “Үнсгэл­жин” жүжгийн хааны дүрд тоглож үзэгч бага­чууд­даа өргөн барилаа.

-Танайх хүүхдийн жү­жиг тавьдаг болчихсон юм уу?
-Ер нь манайх хүүхдийн жүжиг хийдэг шүү дээ. “Үнс­гэлжин” манайд өмнө нь тавигдсан жүжиг. Одоо зарим бүрэлдэхүүн нь өөрч­лөг­дөөд надад шинэ ажил болж орж ирж байгаа ийм жүжиг. Мөн дөнгөж арван хэд хоногийн өмнө “Үхэж үл бол­но” гэж уран сайхны түүхэн киноны зураг авалтын ажил дуусгачихаад ирлээ. Энэ кино одоо монтаж дуу чимэг­лэлийн ажилдаа ороод явж байгаа юм.

-“Үхэж үл болно” гэж Чингэсийн тухай монгол­чуудын өөрсдийн хийж байгаа кино мөн биз дээ. Ямархуу кино болох нь вэ. Та хэний дүрийг бүтээв?
-Жамуха гэдэг роль дээр ажиллаж байна. Найруулагч Л.Эрдэнэбулганы удирдлага дор энэ киноны зураг авалтад ажиллаад амжилттай дуус­галаа. Ямар кино болсныг үзэгчид дараа үзэж мэдэх байх аа. Ер нь энэ Чингэс хаанаар бол арван хэдэн улс кино хийчихсэн. Тэгээд энд бол уран бүтээлчийн хувьд харах анзаарах, иргэний хувьд эмзэглэх зүйлүүд олонтаа тохиолдож байсан болохоор, өөрт тулаад ирсэн болохоор иргэний хувьд эм­зэглэж явсан байр сууриа уран бүтээлчийн хувьд илэр­хийлэх боломж олдож байгаад нэг талаар олзуурхууштай боловч бас их хариуц­лагатай ажил гэж бодож хэрдээ л хичээж зүтгэлээ.

-Жамуха бол маш сонирхолтой түүхэн хүн. Балжинням найруу­лагчийн “Чингэс”, Өвөр Монголын “Чингэс хаан” кинонуудад бүтээсэн Жамухаас таны Жамуха юугаараа онцгой болж байгаа вэ?
-Ерөөсөө Жамуха гэж хэн юм бэ гэдгийг түүхэнд янз янзаар л тайлбар­ладаг, янз янзаар л гаргалгаанууд гаргаж байна. Энэ бүхэн дээр Цэрэндагва өөрийн гэсэн гаргалгаагаа нэмэрлэе гэж бодсон. Гэхдээ нэгэнт түүхэн дүр гээд үлдчихсэн ийм дүр дээр ажиллана гэдэг тэр болгон гаргалгаа хөөгөөд байх бас хэцүү байдаг. Ямар ч байлаа гэсэн энэ дүрээр дам­жуулаад иргэний хувьд эмзэглэж яваа зүйлээ уран сайхны аргаар шийдэж харуулах боломж надад олдсон. Энэ бол тэр болгон хүнд олдоод байдаг хувь заяа биш ээ гэж би бодож байгаа юм. Жамуха бол нэг ч их харгис хэрцгий байх нь хаашаа байх бол ямар ч байсан өөрийн гэсэн үзэл бодолтой ийм Жамухыг хийх юм сан гэж тэмцэж явна. Энэ дүр рүү ороход намайг түлхсэн асуудал, иргэний хувьд эмзэглэж явдаг зүйл нь ийм юм. Их хөлгөн судар Нууц товчоон дээр тэмдэглэсэн хоёр зүйл миний анхаар­лыг асар ихээр татдаг. Чингэс, Жамуха энэ хоёр хүн гурван удаа андгай тангараг тавьсан. Яах гэж, юуны тулд энэ андгайг тавив? Ерөөсөө энэ түүх шастирыг үзэж байхад монгол эр хүн андгайг нэг л удаа тавьдаг. Андгай гэдэг бол тэр болгон ч хүссэн зоргоор тавиад байдаг зүйл биш. Тэгээд тэр тавьсан андгайдаа хүрдэг монгол ёс жаяг, дэг, тэвчээр, ухаан гээд энэ андгайн цаана монгол эр хүнийг тодорхойлдог шинжүүд байдаг. Гэтэл энэ хоёр хүн яагаад гурван удаа андгай тавив гэдэг миний хувьд асар их анхаарал татсан. Нөгөө талаар, “Нууц товчоо”-нд тэм­дэг­лэгдэн үлдсэнээр “Жамуха Тэмүжин хоёр нэг өвөртөө орж хэл­дэггүй үгээ хэлэлцэж, ярьдаггүй яриагаа ярьж нэг оройг өнгөрүүлэн хонов оо гэж байдаг. Тэд юу ярив? Үнэхээр “Монголын нууц товчоо”-нд нууцлагдаж үлдсэн юм байгаа бол энэ л байна. Ингэж нууцалж байгаа учраас нууцыг тайлах гэж оролд­сон эрдэмтэн мэргэд олон бий байх аа. Миний хувьд энэ тайллыг уран бүтээл­чийн дэврүүн сэтгэлээс гадна монгол амин ухааны үүднээс нь тайлах гэж л оролдсон алхам. Ингэж л бодож ажил­ласан даа. Яагаад Нууц товчоо гэж нэрлэсэн юм. Монголчууд нуух юмаа нуусан шиг нууж чаддагт л хэргийн учир оршоод байгаа юм уу даа. Тэгвэл Жамуха, Чингэс хоёрын дундах юуг нуучихав аа гэдэг сонирхол татахгүй байхын аргагүй юм.

-Театрын тухайд таны үгийг сонсъё. Дэлхийн театрын сонгодог дэ­гийг Монголынхоо хөрсөнд суул­гасан алтан үе, Гантөмөр, Мягмар­наран гуай та нарын үе манай драмын ур­лагийг маш өндөр түвшинд авч ир­сэн. Одоо тэр дэг ямар нэг хэм­жээ­гээр алдагдаад байгаа. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Яг өөрийн чинь дурсаж хэлж байгаа энэ үе бол театрын түүхэнд маш онцгой тэмдэглэгдэж үлдсэн ийм үе. Ерөөсөө Монголын театрын хөгжлийн оргил үе гэж хэлж болно. Үнэхээр Монголын театрын урлаг дэлхийн театрын урлагтай мөр зэрэгцэн гарч ирсэн том үе бол гарцаагүй энэ үе мөн. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Үнэхээр тийм өндөр түвшинд байсан юм бол өнөөдөр яагаад түүнийг бариад явж чадахгүй байгаа юм гэдэг асуудал гарч ирж байгаа юм. Тэгэхээр нийгмийн амьдралын ороо бусгаа цаг бол зөвхөн театрын урлагт биш Монголын нийгмийн амьдралд бүхэлд нь нөлөөлчихсөн юм гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ ээ. Нийгмийн өөрчлөлт, шинэчлэлийн давал­гаа ямар ч салбарт эрсдэл дагуулсан. Тийм учраас энд театр ч хөл алдсан. Их, багагүй хөл алдсан. Нийгмийн амьдрал эдийн засгийн хувьд ч, хөл алдсан, оюун санааны хувьд ч хөл алдсан. Ийм арван хэдэн жилийг бид нар туулж ирж байгаа юм. Гэхдээ нэгэнт өмнөх үеийн бий болгочихсон тэр хөрс суурийг бид гээхийг нь гээж, авахыгаа авах хүн ёсны ухаанаар хандаж энэ театр, энэ мэр­гэ­жилд үнэнч байж театрыг өнөөг хүртэл авч хүрч ирсэн нь бас ч чамлаад байх зүйл биш. Бид арван хэдэн жилийн хугацаанд яавал дэлхий нийтийн гольд­ролд хөл нийлүүлэх вэ гэдгийг тэр хөл алдаж явсан үедээ бодож, авах гээхийн ухаанаар шүүн тунгааж зүтгэж ирснээс өнөөдөр энэ театр өдий дайтай байгаа юм. Өнөөдөр театр тодорхой хэмжээнд бас ажиллаж үүргээ гүйцэтгэж байна гэдэгтэй хэн ч маргахгүй байх.

-Драмын театр өнөөдөр үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй байгааг үзэгчид баттай хэлж чадна. Шинэ юм биш юм аа гэхэд урын сангаасаа сорчлоод үзүүлж болно биз дээ. Тэгэхгүй байна. Хааяа нэг Лхагвасүрэн, Жаргалсайхан гуайн жүжгийг тавьчи­хаад үүнийгээ театр ажиллаж байна, нийгмийн оюуны хэрэгцээ шаард­лагыг хангаж байна гэж байгаа бол энэ худлаа. Энэ талаар таны бодлыг сонсъё?
-Театр өнөөдөр ажиллаж тодорхой хэмжээнд уран бүтээл хийж байгаа ч үүн дотор ярих яриа, асуудал байхыг би үгүйсгэхгүй. Энэ бол зөвхөн театрын асуудал биш. Монгол орон даяараа өнөөдөр хөлөө олчихсон ямар салбар байна. Ямар ч салбар байхгүй. Гэтэл энд онцгой анхаарах төрийн анхаарал байна уу. Хэрвээ улс, улс улсдаа тусгаар улс гэж байх юм бол соёл, хэлийг нь ариун дагшнаар нь авч явах газар нь ерөөсөө театр байдаг. Тэгвэл төр үүнд анхаарах ёстой. Яаж анхаарах ёстой юм гэдэг бол өөр асуудал. Ямар ч байлаа гэсэн энд ажиллаж ирсэн хүмүүсээ буруутгах учир огтоос байхгүй гэж би боддог. Би эд нарыгаа хайрладаг.
Энэ хэцүү цаг үед энэ театрын нарийн зүйлийг авч гарах гэж чадлынхаа хэрээр эрвийх дэрвийхээрээ зүтгэж яваа хамт олноо би дотроо шүтэж биширч явдаг. Тийм ч учраас би энд үеийн­хэн­тэйгээ мөр нийлүүлж, залгамж халаадаа тус болчих юм сан гэсэн сэтгэлээр ажиллаж, амьдарч өдий хүрч байна. Бидний туул­сан зам бол бага­даа­гүй. Нөгөө талаар ерөөсөө театрын урлаг гэдэг нийгэмд яг ямар үед нь гольд­рол­доо зөв ордог юм бэ гэхээр, нийгмийн амьд­рал тогтворжоод эвээ олоод ирсэн тохиол­долд театрт хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх тийм орчин бүрдээд ирсэн цагт театр гарцаа байхгүй эрдмийн театр гэдэг утгаараа цогцолж ирдэг юм болов уу даа гэж боддог юм. Тийм цаг ирнэ гэдэгт би огтхон ч эргэлздэггүй.

-Драмын эрдмийн театр гэж бай­гаа шүү дээ, тийм ээ?
-Манай театр эрдмийн гэдэг тодотгол, хаяг зүүсэн асуудал бол зүгээр нэг чимэг хачир биш. Энэ нэрийг өгсөн тухайн цаг үе бол улс үндэснийхээ хэлэнд анхаарч байсан анхаарлын илрэл гэж би ойлгодог шүү. Харин одоо чухам тэр хэмжээгээр анзаарч харж байна уу гэдэг өөр асуудал. Даяарчлалын тухай ид яригдаж байгаа энэ үед бид англи хэлтэй болчихоод, даяаршчихаад Монголын тусгаар тогт­нолыг хамгаална гэдэг юу л бол. Бид өөрсдийн хэлтэйгээр, соёлтойгоор даяарчлалд орж бусдын анхаарлыг татна уу гэхээс биш зээлдмэл ухаанаар, ишлэлийн онолоор даяарчлалыг тунхаг­лан зарлана гэвэл нэг их гавьяа бүтээх­гүй байх аа гэж би боддог.

-Саяхан манай нэг нэртэй най­руу­лагч одоо эрэгтэй жүжигчин гэхэд л Хасар Жагаагаас өөр олигтой жүжиг­чин алга гэж хэлсэн юм. Үнэхээр тийм юм уу?
-Гаралгүй яахав. Тэгж амны алдас хийж, энэ нэгэн цаг үед болохоос нь болохгүйг хүртэл зүтгэж, дараагийн цаг үедээ боломжтойхон шиг хүргээд өгчихье гэж зүтгэж яваа хүмүүст би үгийн угаадас цацмааргүй байна. Үнэхээр тэр най­руулагч хүн жүжигчдэд санаа зовж, эмзэглэж байгаа бол би их талар­хал­тайгаар хүлээж авмаар байна. Жүжигчид гэдэг бол төрж гарах эх ундарга нь үзэгчдийн төлөөнөө оюунаа ширгээж чөмгөө барж явдаг найруулагч байдаг юм.
Тэгвэл бид нар өнөөдөр нэг нэгэн рүүгээ үгийн угаадас цацаж байхын оронд тэр хүсээд байгаа жүжигчдээ бэлдэхэд би хэр хэмжээний хувь оруулж чадах вэ гэдгээ бас бодох хэрэгтэй. Тэгэхээр бид одоо сургалтад маш их анхаарах ёстой. Ний нуугүй хэлэхэд өнөөдөр урлагийн олон салбар сургуу­лиуд бай­гаад би дотроо эмзэглэдэг. Би түрүүн ишлэлийн онол, зээлд­мэл ухаан гэж ярьсан. Бид яг л ийм зарчмаар л хүн бэлдэх гэж оролдож байна.
Тэгвэл, өнөөдөр тусгаар Монгол Ул­сын тусгаар монгол жүжигч­нийг бэлд­чи­хээр ямар дэг сургууль байна вэ. Тийм дэг сургууль байх­гүй учраас өнөөдөр ийм юм руу орж байгаа байхгүй юу. Яг нарийн­даа хэлэхэд, Европын соёл­той танилцуулах гэж энэ дэг жаягийг чинь авчирч өөрийн­­хөө хөрсөнд ургуулах гэж л тэмцсэн өмнөх үеийн­хээ сургалтын дэг жаягийн үлдэг­дэл өдий хүрч ирж бай­гаа болохоос бид нар өөрсдөө хийчихсэн юм байхгүй л бай­гаа байхгүй юу. Үүнийг бол бэлдэх ёстой.

-Тоглохоос татгалзах жүжгийн зохиол гэж танд байв уу, ер нь байдаг уу?
-Жүжигчин хүнд тэр бол­гон татгалзах дүр бай­даг­гүй. Харин одоо бол тийм юм байдаг болж эхэлж байгаа юм билээ. Ер нь жүжигчин хүн миний ойлголтоор бол, най­руулаг­чийн өмнө зуур­чихсан гурил л байх ёстой. Ямар хэвэндээ цутгах нь найруу­лаг­чийн эрх. Яг миний өмнө авчраад тавьчихсан хэвэнд ороход бэлэн байх тийм би­еийн болон оюун санаа­ны бэлтгэлтэй байж гэмээнэ би жүжигчин байна.

-Та ер нь их хурц дай­чин дүрүүдийг голдуу бүтээ­сэн байх юм. Аядуу намдуу хүний дүрд тоглох боломж танд бий юу?
-Надаас гарч байгаа аран­шин­гийн хувьд тухайн тодор­хой дүрдээ шингэж үлдсэ­нийг би үгүйсгэхгүй. Гэхдээ би хурц дайчин хүн болох гэж амьдралдаа жүжиглэж чад­даг­гүй. Би хурц дайчин хүнд л тоглоно шүү, өөр дүрд тог­лох­гүй гэж найруулагчийн өөдөөс хэлдэг жүжигчин би биш. Би оногдсон юмаа л хийдэг жү­жиг­чин. Миний хувьд төрт ёсны уламжлалтай холбогд­сон, тэр дундаа Монголын төрийн төлөөнөө оюунаа чи­лээж, чөмгөө дундалж явсан түүхэн хүмүүсийн дүр дээр ажилласан бүтээл олон бий. Ялангуяа кинонд. Монголын гурван төрд оюунаа чилээж чөмгөө дундалж явсан Жал­ханз хутагт Дамдинбазар, үндэсний эрх чөлөөний төлөө тэмцэж явсан манлай баа­тар Дамдинсүрэн, Намын төв хорооны нарийн бичгийн дар­га Данзан байна. Гол нь би иргэний хувьд эмзэглэж яв­сан зүйлээ уран бүтээлчийн дүрүүдээр дамжуу­лан илэр­хий­лэх боломж олд­сонд л баярлаж явдаг. Теат­рын тай­зан дээр гэхэд би Богд хаанд тоглосон. Бас бус хаа­дад тоглосон. Сонгодог жү­жигт ч адил. Тэгээд яасан бэ гэхээр, ерөөсөө төр гэдэг чинь маш эмзэг шүү гэдгийг л энэ бүх­нээс ухаарч авсан. Төрд гарч ирсэн хүмүүс төрийн хүндтэй суудалд гарч ирчи­хээд өөрийнхөө тухай ихээ­хэн бодоод ирэх юм бол чи төрийг төр ч биш, юу ч биш болгод­гийн үлгэр энд агуулаг­даж байдаг юм шүү гэдгийг л хэлэх гэж орж ирсэн. Тий­мээс би их азтай.

-Жүжгийн зохиол гарах­гүй байна гэж театрын уран бүтээлчид гомдоллодог тал бий. Үнэхээр тийм юм уу, эсвэл энэ худлаа юу?
-Худлаа ч бас биш шүү. Жүжиг, жүжгийн зохиол хоё­роо манайхан ялгаж чаддаг­гүй учраас ийм юм яригдаад байгаа юм. Нарийн анзаараад харах юм бол жүжгийн зохиол байна уу, үгүй юу гэдэгт нэг их эргэлзээд байх юм байхгүй Жүжгийн зохиол байх­гүй. Хөөрхий минь, сүүлийн хэдэн жил Б.Лхагвасүрэн, Д.Уриан­хай, хөөрхий, С.Жаргалсай­хан маань бурхан болчихлоо, тэгээд Д.Төрбат энэ хэд л одоо энэ театрт гал залгуулж байна.

-Театр яагаад урын сангийн жүжгээсээ тогтмол тоглохгүй байна вэ?
-Жүжгүүд нь байж байна аа. Тэгвэл түүнд чинь тоглох жүжигчин хэд байна вэ гэхээр асуудал гараад ирдэг байхгүй юу. Энэ чинь нарийн асуудал. Найруулагч, жүжигчин гээд тэр бүрэлдэхүүн нь одоо алга.

-Та одоо өөр шигээ эрэг­тэй жүжигчин бэлдэж байна уу?
-Эрж л байна.

-Олдохгүй байна уу?
-Олдохгүй байна.

-Мэндбаяр гуай та хоё­рын их сайхан ном гарчээ. Энэ ном хэрхэн бүтсэн ту­хай сонирхуулахгүй юу?
-Миний нэг найз, авто­замын Монгол Улсын зөвлөх инженер Гомбо гэж хүн бий. Тэр найз маань “Чи одоо өчнөөн жил ажиллалаа. Одоо хойч үедээ, дараагийн хүнд хэрэг болох ном хийгээч гэж санал болгосон. Тэгээд нээ­рээ энэ чинь яагаад байж болохгүй гэж гэсэн бодол төрсөн. Тэгээд бид хоёр ба­рим­туудаа цуглуулаад өөрийн­­хөөрөө бичиж тэмдэг­лэсэн юмнуудаа авчраад Чулуунбаатарт хандсан. Бид өөрөө бичлээ гэхэд халтар хултар юмыг чинь хүн уншаа ч уу, үгүй ч үү. Мэргэжлийн хүн тэр баримтуудыг юманд оруулна гэдэг өөр. Өөр бол­гож байгаагийн учир нь би өөрөө мандах гээд байгаадаа биш, миний номыг уншсан хүнийг би хүндэтгэх хэрэгтэй гэдэг үүднээс бид хоёр Чулуун­­баатарт хандсан юм. Тэр чинь зөвхөн Цэрэндагва, Мэндбаяр хоёрын ном биш ээ. Дараагийн цаг үед судал­гаа болохоор, жишээ нь театрт тавигдсан жүжгүүдийн жагсаалтыг он дараалан жаг­саасан байх жишээтэй ийм ном болсон. Магадгүй бид нараар дамжаад энэ нэгэн цаг үеийн шалгуурыг давсан ма­най театрын тухай судлахад нь сонирхсон хэн хүнд гарын авлага болох болов уу гэж санаж байгаа юм.

-Маргааш та хоёр но­мын­хоо нээлтийг хийнэ гэсэн. Ямар арга хэмжээ энэ үеэр болох юм бэ?
-Бид хоёр номтой бол­сондоо баярлаж байна. Энэ номын ард олон хүний итгэл, хөдөлмөр шингэсэн байгаа. Тэгэхээр тэр итгэлийг даах ноён нуруутай байх ёстой гэж бид бодож байгаа юм. Тэгээд нөхдөдөө баярласан сэтгэлээ илэрхийлж хүндэтгэл үзүүлэх юм. Дараа нь “Чойном” гэж жүжиг тоглоно. Энэ жүжигт Мэндбаяр бид хоёр л тоглох юм. Шартолгой гуай Чойно­мын хэлсэн, бичсэнээс нэг ч үг оруулалгүй “Чойном” гэдэг жүжгийн зохиол биччихжээ. Маш сонин. Тэгээд энэ жүж­гийг бид хоёр тоглож үзэгчдэд хүргэх гэж байгаа юм.

Н.Пагма