НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн зөвлөх, Эрүүлийг хамгаалахын гавьяат ажилтан Д.Нарангэрэлтэй хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинжуулалтыг Монголд анх хэрхэн эхлүүлж байсан талаар ярилцлаа. Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинжуулалтыг Монголд анх эхлүүлсэн 2012 онд тэрбээр Эрүүл мэндийн яамны халдварт өвчин хариуцсан ахлах мэргэжилтнээр ажиллаж байсан юм.

-Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг Монгол Улс 2012 онд анх нэвтрүүлсэн. Тэр үед хэчнээн хүүхдийг вакцинжуулалтад хамруулсан бэ?
-Хүний папиллома вирусийн эсрэг 44800 хүн  вакциныг анх 2012 онд АНУ-ын Мянганы сорилтын сангаас манай улсад хандивласан. Тухайн үед энэ вакцин өндөр үнэтэй, хүртээмж багатай байсан учир нийслэлийн Баянгол, Багануур дүүрэг болон Өмнөговь, Сэлэнгэ аймгийн 11-15 насны охидод хийх Эрүүл мэндийн сайдын тушаал гарч, дархлаажуулалтыг эхлүүлсэн.

Тэр үед гурван тунгаар дархлаажуулсан. Манай улс 2012 оны 3, 5, 9-р сард дархлаажуулалтыг явуулсан. УИХ-ын сонгуулийн жил таарсан учир 5-р сард хоёр дахь тунг хийх үед вакцин эсэргүүцэгчид энэ вакцины талаар сөрөг, ташаа мэдээлэл тарааж, амаргүй байсан. 9-р сард гурав дахь тунг хийж дуусгахад зорилтот бүлгийнхний 64-77 хувь нь хамрагдсан байв. Энэ нь бусад вакцинтай харьцуулахад хамрагдалт тааруу байсан гэсэн үг.

-Зургаан дүүрэг, 21 аймгаас яагаад энэ дөрвөн байршлыг сонгосон бэ?
-Тухайн үед ЭМЯ-наас умайн хүзүүний хорт хавдрын эсрэг чиглэсэн бодлого хэрэгжүүлж байв. Судалгаагаар нийслэлийн Баянгол, Багануур дүүрэг, 21 аймгаас Сэлэнгэ, Өмнөговь аймаг умайн хүзүүний хорт хавдрын өвчлөл өндөртэй байсан тул вакцинжуулалт хийх газраар сонгосон.

-Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг Монгол Улс 13 жилийн өмнө эхлүүлсэн ч дархлаажуулалтыг яагаад зогсоосон бэ?
-Энэ вакциныг зогсоогоогүй юм. Өнөөг хүртэл жил бүр 1000-2000 хүн тун вакциныг сайн дураар хийж байсан. Тухайн үед вакцинжуулалтын эхний тунд идэвхтэй хамрагдсан. Харин хоёр дахь тунгийн хамрагдалт багассан. Вакцинд хамрагдах идэвх яагаад суларсан гэхээр миний бодлоор сонгуулийн жил таарсан нь нөлөөлсөн. 

Вакцин хийлгээгүй эмэгтэйчүүдэд ХПВ-ийн 16, 18-р хэв шинж буюу умайн хүзүүний хорт хавдар үүсгэх эрсдэл хамгийн өндөртэй вирус илэрсэн.

Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг дархлаажуулалтыг тухайн үед Эрүүл мэндийн дэд сайд Ж.Цолмон ахалж ажилласан. Ж.Цолмон сайд сонгуульд нэр дэвшсэн байв. Сайд Баянгол дүүрэгт очиж, охиндоо энэ вакциныг хийлгэж байсныг зарим хүн санаж байж ч магадгүй. Тиймээс Нэгдүгээрт, вакциныг улс төржүүлсэн. Хоёрдугаарт, энэ вакциныг охидод хийж, эмэгтэйчүүдийг үргүйдэлд хүргэх гэж байна гэх ташаа мэдээлэл цацагдсан.

Гуравдугаарт, АНУ-аас хандивласан учир яагаад хандивын вакцин хийлгэх ёстой юм! гэж эсэргүүцэх хандлага гарсан. Дөрөвдүгээрт, миний харж байгаа бас нэг өнцөг бол энэ вакцин анх 2007  онд нэвтэрсэн, тухайн үед харьцангуй шинэ байсан учир хүмүүсийн мэдлэг, хандлага дутмаг байсан болов уу.

-2012 онд хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцин хийлгэсэн 11-15 насны охид одоо нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүд болсон байна. Вакцины үр дүн ямар байсныг эргэж судалсан уу?
-“Хавдрын үндэсний зөвлөл” ТББ-аас үр дүнгийн судалгаа хийсэн. Судалгаанд вакцин хийлгэсэн дөрвөн газраас 18-23 насны 1903 эмэгтэйг хамруулж асуумж болон вирус ирүүлэх шинжилгээнд хамруулсан байдаг. Шинжилгээгээр вакцины үр дүн 90 хувь, дархлал тогтцын түвшин маш сайн гарсан. Вакцин хийлгэсэн хүмүүс дотор үргүйдэлд хүрсэн хүн нэг ч байхгүй гэж судалгааны үр дүн гарсан байдаг.

Харин вакцин хийлгээгүй эмэгтэйчүүдэд ХПВ-ийн 16, 18-р хэв шинж буюу умайн хүзүүний хорт хавдар үүсгэх эрсдэл хамгийн өндөртэй вирус илэрсэн. Тэгэхээр хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцин хийснээр үр дүн гарсан нь нотлогдсон.



-Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг 2012 онд Монголд нэвтрүүлэх үед бусад ямар улс орнууд нэвтрүүлсэн байв?  
-Тухайн үед АНУ, Австрали болон Англи, Швед зэрэг Европын хэд хэдэн орон, нийт 20-иод оронд нэвтрүүлээд байсан. Одоо бол 2025 оны 10-р сарын 1-ний байдлаар  дэлхийн 147 орон энэ вакциныг нэвтрүүлээд байна.
Тухайн үед уг вакциныг дэлхий нийтээр умайн хүзүүний хавдраас сэргийлэх зорилгоор хийж байсан. Харин өнөөдөр хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцин нь зургаан төрлийн хавдар, олон төрлийн үү, ургацгаас сэргийлдэг болохыг  анагаахын шинжлэх ухаан нотлоод байна.
 
-Монгол Улс хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг харьцангуй эрт эхлүүлсэн ч яагаад урт хугацаагаад зогсоож, хугацаа алдсан бэ?
-2012 оноос хойш хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинжуулалт зогсоогүй. Дархлаажуулалтыг сайн дураар үргэлжлүүлэн хийж байсан. Тухайн үед би ЭМЯ-ны халдварт өвчин хариуцсан ахлах мэргэжилтнээр ажилаж байсан тул энэ талаар сайн мэдэх юм. Тухайн үед манай улс жилдээ 1000, 2000 хүн тунгаар захиалан авч, иргэд сайн дурын үндсэн дээр төлбөрөө төлөөд дархлаажуулалтад хамрагдаж байсан.

Харин дархлаажуулалтын товлолд ороогүй хэд хэдэн шалтгаан бий. Нэгдүгээрт, АНУ-ын Мянганы сорилтын сангаас дахин вакцин хандивлаагүй, төсөл дууссан. Хоёрдугаарт, энэ вакцин өндөр үнэтэй байсан. Одоо бол дэлхийн олон улсад нэвтэрч үнэ нь харьцангүй буурсан. Гуравдугаарт, хүмүүсийн буруу ташаа ойлголт, эсэргүүцэл  байсан.

-Дархлаажуулалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, ХПВ-ийн халдварын эсрэг вакциныг дархлаажуулалтын товлолд орууллаа.
-Энэ бол Засгийн газар, ЭМЯ-наас ард иргэдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах маш чухал шийдвэр болсон. Дархлаажуултын тухай хуульд нэмэлт,  өөрчлөлт оруулснаар Монгол Улс 2024 оноос эхлэн 11 настай эрэгтэй, эмэгтэй хүүхдүүддээ ХПВ-ийн эсрэг дархлаажуулалтыг товлолоор үнэ төлбөргүй хийж эхэллээ. Энэ вакциныг хамгийн анх 2007 онд Австрали улс нэвтрүүлсэн. Австрали улс 2030 он гэхэд умайн хүзүүний хавдаргүй орон болох зорилт тавьсан. Сүүлийн хоёр жилд Австрали улсын үндсэн иргэд энэ хавдраар өвчлөөгүй. Өөр улсаас ирсэн иргэдэд цөөн тохиолдол бүртгэгддэг.

Сэргийлэх вакцин нь байсаар байтал умайн хүзүүний хавдар өвчнөөр эмэгтэйчүүдээ алдаж байгаад эмч хүний хувьд их харамсаж явдаг.

Миний хувьд өнгөрсөн есдүгээр сард  Австрали улс руу вакцины чиглэлээр сургалтад яваад ирлээ. Австрали улс 2026-2027 он гэхэд умайн хүзүүний хорт хавдаргүй улс болсноо дэлхий дахинд зарлах тухай зарим судлаачид нь ярьж байна. 2030 онд умайн хүзүүний хавдаргүй улс болно гэсэн зорилтдоо гурван жилийн өмнө хүрч байна.

Австрали улс хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинжуулалтыг товлолдоо оруулсан. Дээр нь сайн дурын дархлаажуулалтыг 45 хүртэлх насны эмэгтэйчүүдэд хийж байна. Мөн Засгийн газрын бодлогын хүрээнд 35 хүртэлх насны эмэгтэйчүүддээ нэг удаа масс дархлаажуулалт хийсэн. Дээр нь нас насны онцлогт нь тохирсон үзлэг, эрт илрүүлгийг явуулж байна. Энэ мэт олон арга хэмжээ явуулсны үр дүнд  Австрали улс умайн хүзүүний хавдаргүй улс болж байна. Австралийн дараа хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг нэвтрүүлсэн Швед, Англи, Норвеги зэрэг Европын холбооны өндөр хөгжилтэй орнуудад умайн хүзүүний хорт хавдар, бэлгийн үү, ам залгиурын болон шодойн гэх зэрэг зургаан төрлийн хавдрын өвчлөл эрс буурсныг мэдээлж байна.

-ДЭМБ-аас умайн хүзүүний хорт хавдрыг бууруулах зорилт тавьж, улс орнуудыг уриалж байна.
-Монгол Улс ч ДЭМБ-ын гишүүн орны хувьд умайн хүзүүний хорт хавдрыг бууруулах “90-70-90” зорилтыг хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. 90 гэдэг нь 11-15 насны хүүхдүүдийг хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинд 90 хувь хамруулна. 70 нь төрөх насны бүх эмэгтэйчүүдийг хүний папиллома вирусийн халдварын эрт илрүүлэгт 70 хувь хамруулж, өвчнийг эрт үед нь илрүүлнэ. Сүүлийн 90 гэдэг нь илэрсэн өвчтөний 90 хувьд тусламж үйлчилгээг үзүүлж, бүрэн эмчилнэ гэсэн зорилго юм.

-Монголд оруулж ирж байгаа ХПВ-ийн эсрэг вакцины чанарт эргэлзэх хүн их байх шиг байна л даа. Энэ вакцин манай улсад хямд үнэтэй байгаа нь ямар учиртай вэ?
-Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг “Гардасил” вакциныг манай улс хийж байна. Энэ вакциныг манай улс 3.5 ам.доллараар авч байна. Яагаад гэвэл, Монгол Улс вакцин дархлаажуулалтын “Глобал Аллианс” /Global Alliance for Vaccines and Immunization/  буюу GАVI олон улсын байгууллагын шугамаар хөнгөлөлтэй үнээр вакцинаа авдаг. GАVI нь бага, дунд орлоготой улс орнуудад үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага. Манай улс энэ байгууллагад хүсэлт гаргаж, нэн хөнгөлөлттэй үнээр, НҮБ-ын Хүүхдийн сангаар дамжуулан авч  байна. Гэхдээ энэ хөнгөлөлттэй үнийн бодлого 2030 он гээд зогсох байх.  

Монголд энэ вакциныг хөнгөлөлттэй үнээр авч байгаа ч чанарын хувьд хөгжсөн улс орнуудад хийж байгаатай адил юм.



Олон улсын эрдэмтэд вакцины судалгааг тасралтгүй хийж, хөгжүүлсээр байна. Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг анх гурван тунгаар хийж байсан бол одоо нэг тунг хийдэг болсон байх жишээтэй.

-Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг товлолын вакцины идэвх манай улсад ямар түвшинд байна вэ?
-Улсын хэмжээнд  хамрагдалтын түвшин 35-36 хувьтай, бусад төрлийн вакцинтай харьцуулахад муу байна. Энэ бол хүмүүсийн буруу ташаа ойлголттой холбоотой.

Сэргийлэх вакцин нь байсаар байтал умайн хүзүүний хавдар өвчнөөр эмэгтэйчүүдээ алдаж байгаад эмч хүний хувьд их харамсаж явдаг. Манай улсад уг хавдраар хоёр өдөрт нэг эх эндэж байна гэж бодохоор л дэндүү гунигтай. Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинд хүүхдүүдээ хамруулж, зургаан төрлийн хавдраас үр хүүхдээ хамгаалахыг эцэг, эхчүүдэд уриалж байна.

-ХПВ-ийн халдварын эсрэг вакцины ач холбогдлын талаар мэдээлэл өгсөн Танд баярлалаа.