Энэ оны зургадугаар сарын 24-25-ны өдрүүдэд Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгч Шавкатын анхны төрийн айлчлал болж байна. Мирзиёев Монголд. Энэхүү арга хэмжээ нь хоёр орны харилцааны түүхэнд чухал үйл явдал болж, Узбекстан, Монголын стратегийн түншлэлийн харилцааг хөгжүүлэхэд шинэ түлхэц өгөх болно. 

Өсөн нэмэгдэж буй дэлхийн сорилтуудын нөхцөлд улс орнуудын харилцан үйлчлэл нь харилцан хүндэтгэх, тэгш эрх, харилцан ашигтай байх зарчимд суурилсан тогтвортой эерэг динамикийг харуулж байна. Узбекистан, Монгол хоёр улс олон жилийн найрамдалт харилцаагаар холбогдсон орчин үеийн бодит байдал, хоёр орны урт хугацааны ашиг сонирхолд нийцсэн улс хоорондын харилцааны үр дүнтэй загварыг бүрдүүлж байна. 

Стратегийн итгэлцэлд суурилсан улс төрийн яриа хэлэлцээг гүнзгийрүүлэх 

1992 оны 1-р сарын 25-нд дипломат харилцаа тогтоосноос хойш хоёр улс улс төрийн итгэлцлээ тасралтгүй бэхжүүлж, сайн хөршийн найрсаг харилцаа, харилцан дэмжлэг, ашиг сонирхлыг харгалзан хоёр орны харилцааг хөгжүүлж ирсэн. 

Шавкатыг сонгосноор Узбек-Монголын харилцааны хөгжлийн шинэ үе шат эхэлсэн Мирзиёев Узбекистаны ерөнхийлөгч. Түүний нээлттэй бодлого баримталж, бүс нутгийн хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх нь Монгол Улстай яриа хэлэлцээг өргөжүүлэх таатай нөхцөл бүрдүүлсэн. Энэ үйл явцад дээд түвшний байнгын харилцаа холбоо төдийгүй хоёр орны удирдагчдын харилцан итгэлцлийн уур амьсгал бүрдсэн нь тус дөхөм болсон юм. 

Ташкент Улаанбаатарыг Хүний эрхийн зөвлөл, Олон улсын хуулийн комисст нэр дэвшүүлэхийг дэмжсэн бол Монгол Улс Узбекистаны санаачилга, тэр дундаа Төв Азид цөмийн зэвсэггүй бүс байгуулах тухай тогтоолыг тууштай дэмжиж байна. 

Монгол Улсын удирдагч Ухнаагийн анхны төрийн айлчлал байлаа Хүрэлсүх 2024 оны 6-р сарын 23-26-ны өдрүүдэд Узбекистанд болсон бөгөөд энэ үеэр талууд хамтын ажиллагааны тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлсон Засгийн газар хоорондын 14 хэлэлцээрт гарын үсэг зурав. 

Улс төрийн яриа хэлэлцээг бэхжүүлэхэд янз бүрийн түвшний идэвхтэй харилцан үйлчлэл чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. 2023 оны гуравдугаар сард Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны хамтарсан комисс , 2024 онд УИХ-тай харилцах парламент хоорондын бүлэг байгуулагдсан. Хоёр талын харилцааны парламентын хэмжүүрийг бэхжүүлсэн Узбекистаны Мажлис . 

Гадаад харилцааны яамд хоорондын зөвшилцөл тогтмол болж, долоо дахь удаагийн зөвлөлдөх уулзалт 2024 оны тавдугаар сарын 7-ны өдөр Улаанбаатар хотноо боллоо. 

 2024 оны 6 дугаар сарын 24-ний өдөр Ташкент хотноо Монгол Улсын Элчин сайдын яамыг хоёр улсын дээд удирдлага оролцсоноор нээсэн нь хамтын ажиллагааны шинэ түвшинд шилжиж байгааг илтгэсэн стратегийн алхам болсон юм. Энэхүү арга хэмжээ нь дипломат оролцоог бэхжүүлээд зогсохгүй улс төрийн яриа хэлэлцээ, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх институцийн үндсийг бүрдүүлнэ. 

Хоёр орны харилцаа хууль эрх зүйн салбарт идэвхтэй хөгжиж байна. Одоо байгаа 15 баримт бичгийг (2 улс хоорондын, 4 засгийн газар хоорондын, 9 газар хоорондын) 11 шинэ хэлэлцээрээр нэмж боловсруулж байгаа. Худалдааны эргэлтийн өсөлтөд түлхэц болохуйц хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах, хөнгөлөлттэй худалдаа хийх гэрээ хэлэлцээрүүд онцгой ач холбогдолтой юм. Үүний зэрэгцээ хил дамнасан гэмт хэрэгтэй тэмцэх, эмнэлгийн технологи солилцох зэрэг эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын салбарт хамтын ажиллагаа өргөжиж байна. 

Харилцаагаа хөгжүүлэх хэтийн төлөв нь ложистикийн хамтарсан төслүүдийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой бөгөөд Узбекистан Монголыг Өмнөд Азийн зах зээлд гаргах боломжоор хангахаас гадна ногоон эрчим хүчний салбарт салхи үйлдвэрлэх Монголын туршлагыг Узбекистаны нарны санаачлагатай хослуулах боломжтой юм. Эдгээр чиглэлийг амжилттай хэрэгжүүлснээр хоёр орны харилцааг Төв Азийн бүс нутагт стратегийн түншлэлийн түвшинд хүргэж чадна . 

Узбекистан, Монгол хоёр талын хамтын ажиллагаанаас гадна НҮБ, ШХАБ зэрэг бүс нутгийн болон олон улсын байгууллагуудын хүрээнд зохицуулалтаа эрчимжүүлж байна. Талууд олон талт арга хэмжээнд харилцан дэмжлэг үзүүлж, дэлхийн болон бүс нутгийн мөрийн хөтөлбөрийн гол асуудлуудад нэгдмэл байр суурьтай байгаагаа харуулж байна. Тодруулбал, Ташкент Улаанбаатарыг Хүний эрхийн зөвлөл, Олон улсын хуулийн комисст нэр дэвшүүлэхийг дэмжсэн бол Монгол Улс Узбекистаны санаачилга, тэр дундаа Төв Азид цөмийн зэвсэггүй бүс байгуулах тухай тогтоолыг тууштай дэмжиж байна. 

Худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг нэмэгдүүлнэ 

Хоёр орны харилцаанд худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа гол байр суурийг эзэлдэг бөгөөд энэ нь сүүлийн жилүүдэд тогтвортой эерэг динамикийг харуулж байна. 2024 онд худалдааны эргэлт 20.4 сая долларт хүрсэн нь өмнөх оныхоос 32%-иар өссөн бол Узбекистаны экспорт 15.1 сая доллар (+33%)-д хүрсэн байна. 

2025 оны эхний улирлын өсөлт нь онцгой шинж тэмдэг юм - харилцан худалдааны хэмжээ аль хэдийн 9.7 сая долларт хүрсэн нь эерэг хандлага үргэлжилсээр байгааг баталж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлалын үеэр талууд нийлүүлэлтийг төрөлжүүлэх, хоёр орны зах зээлд гарах таатай нөхцөл бүрдүүлэх замаар худалдааны эргэлтийг 5-10 дахин нэмэгдүүлэх томоохон зорилт дэвшүүлсэн. 

Эдгээр арга хэмжээ нь хоёр орны жуулчны урсгалыг нэмэгдүүлэх, цаашлаад хоёр орны хооронд жуулчны урсгалыг нэмэгдүүлэх таатай нөхцлийг бүрдүүлж байна. 

Хамтын ажиллагааны чухал салбар бол хөдөө аж ахуйн салбар болсон. 2024 оны арванхоёрдугаар сард өндөр түвшний хэлэлцээрүүдийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Узбекистан улс Монгол Улсаас долоон мянган толгой мал импортолсон нь харилцан ашигтай түншлэл хөгжиж байгаагийн бодит жишээ болсон юм. Цаашдын хамтын ажиллагааны хэтийн төлөв нь мал аж ахуйн цогцолбор байгуулах, ноос, арьс шир боловсруулах үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, экспортод нийлүүлэх Халол стандартын дагуу махны үйлдвэрлэлийг зохион байгуулахтай холбоотой юм . 

17 хамтарсан үйлдвэр , тэр дундаа 100 хувь Монголын хөрөнгө оруулалттай 12 компани худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр голлон төлөөлдөг . Засгийн газар хоорондын комиссын 2025 оны 2-р сард болсон анхны хуралдаан нь харилцааг хөгжүүлэхэд шинэ түлхэц өгсөн: 140 гаруй аж ахуйн нэгжийн оролцоотой бизнес форум болж, бизнес эрхлэгчдийн зөвлөл байгуулагдаж, худалдааг дэмжих чухал механизмууд, тухайлбал Хөнгөлөлттэй худалдааны хэлэлцээр, Ташкент хотод худалдааны төвүүд байгуулах, Улаанбаатар хотод худалдааны төв байгуулах, хамтын ажиллагааны асуудлаарх ажлын хэсэг байгуулах, бизнес эрхлэгчдийн зөвлөлийг байгуулсан. . Эдгээр механизмууд нь харилцан худалдааг хөгжүүлэхэд системчилсэн дэмжлэг үзүүлэх, эдийн засгийн түншлэлийг гүнзгийрүүлэх таатай нөхцлийг бүрдүүлэх зорилготой юм. 

Узбекистан, Монголын соёл, хүмүүнлэгийн хамтын ажиллагаа: уламжлал ба орчин үе 

Узбекистан, Монгол хоёр улс түүхэн нийтлэг үндэс, соёлын уламжлалд түшиглэн соёл, хүмүүнлэгийн хамтын ажиллагааг идэвхтэй хөгжүүлж байна. Самарканд хотноо болсон "Шарк тароналари " олон улсын хөгжмийн наадамд Монголын уран бүтээлийн бүлгүүд тогтмол оролцож , 2019 онд " Хатан " чуулга хоёрдугаар байрт шалгарч, өндөр ур чадвараа харуулсан юм. Узбекистаны ардын зэмсгийн эрдмийн найрал хөгжим, Монгол Улсын Филармонийн " Морин" -ын хамтарсан концерт нь онцлох үйл явдал байлаа. 2024 оны 6-р сарын 25-нд Ташкент хотноо болсон " Хуур " тоглолтын дараа Монголын уран бүтээлчид Маком урлагийн олон улсын II чуулга уулзалтад оролцсон нь хөгжмийн уламжлалын харилцан нөлөөллийн гүн гүнзгий болохыг онцолсон юм. 

Хүмүүнлэгийн харилцааг бэхжүүлэхэд Монголын найрамдлын нийгэмлэгүүдийн холбоо, Узбекистаны Үндэстэн хоорондын харилцааны хорооны хамтын ажиллагаа чухал үүрэг гүйцэтгэж байгаа нь холбогдох санамж бичигт тусгагдсан юм. Шинжлэх ухааны салбарт Монгол Улсад хадгалагдаж буй түүх соёлын нийтлэг өв, тэр дундаа Төв Азийн түүхийн эртний бичмэл сурвалжуудыг судлах нь онцгой анхаарал татаж байна . 2023 оны 10-р сард Жалолиддин сангийн төлөөлөгчид Мангуберди » Түрэгийн филологийн чухал ач холбогдолтой Орхон -Енисейн бичээсүүдийг судалж , 2024 оны 11-р сарын 29-нд Узбекийн ард түмний оюун санаа, соёлын өвийг харуулсан илтгэл Монголын Филармонид болсон нь түүхэн хэлхээ холбоог харилцан сонирхож байгааг нотолсон юм. 

2018 оны 7 дугаар сарын 15-наас Узбекистан Монгол иргэдийн визгүй зорчих дэглэмийг харилцан нэвтрүүлсэн нь хувь хүмүүс хоорондын харилцааг хөгжүүлэхэд чухал түлхэц болсон бөгөөд Монгол Улс 2022 оны 6 дугаар сарын 3-ны өдрөөс Узбекистан иргэдэд визгүй зорчих 30 хоногийн визгүй дэглэм тогтоосон. Эдгээр арга хэмжээ нь хоёр орны жуулчны урсгалыг нэмэгдүүлэх, цаашлаад хоёр орны хооронд жуулчны урсгалыг нэмэгдүүлэх таатай нөхцлийг бүрдүүлж байна. 

Хамтын ажиллагааны хэтийн төлөв нь эрдэм шинжилгээний солилцоог гүнзгийрүүлэх, оюутны шилжилт хөдөлгөөний хөтөлбөрийг өргөжүүлэх, соёлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, хамтарсан бүтээлч төслүүдийн тоог нэмэгдүүлэхтэй холбоотой бөгөөд энэ нь Узбекистан, Монголын ард түмний харилцан ойлголцлыг бэхжүүлэхэд хувь нэмэр оруулах болно. 

Узбекистан, Монголын стратегийн түншлэлийн хэтийн төлөв: хөгжлийн гол чиглэлүүд 

Ерөнхийдөө өнөөдөр ажиглагдаж буй Узбекистан, Монголын харилцааны бүхий л хүрээний хөгжлийн эерэг динамик нь энэ чиг хандлага хэвээр хадгалагдан зогсохгүй шинэ эрч хүч авна гэдгийг батлах бүрэн үндэслэл болж байна. Улс төрийн хүсэл зориг, институцийн дэмжлэгтэйгээр улс орнууд бүрэн хэмжээний стратегийн түншлэлийн түвшинд хүрэх боломжтой. Гэхдээ үүний тулд үүгээр зогсохгүй, дараах тэргүүлэх чиглэлүүдээр хоёр талын хамтын ажиллагааг үргэлжлүүлэн гүнзгийрүүлэн өргөжүүлэх нь чухал юм. 

Нэгдүгээрт, улс төрийн яриа хэлэлцээг гүнзгийрүүлэх. Геополитикийн тогтворгүй байдал нэмэгдэж, дэлхийн хэмжээнд тулгамдаж буй сорилтууд нэмэгдэж байгаа нөхцөлд хоёр талын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх нь онцгой ач холбогдолтой юм. Узбекистан, Монгол Улс харилцан итгэлцэл, дэмжлэг үзүүлэх зарчимд тулгуурлан НҮБ, ШХАБ болон олон улсын бусад бүтцийн хүрээнд өөрсдийн байр суурь тууштай байдгийг харуулж байна. Дээд, дээд түвшний олон түвшний зөвлөлдөх уулзалтыг цаашид хөгжүүлэх нь талууд аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжил, соёлын өвийг хадгалах зэрэг бүс нутгийн хэлэлцэх асуудлын гол асуудлуудад өөрсдийн арга барилаа үр дүнтэй зохицуулах боломжийг олгоно. 

Хоёрдугаарт, худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх . Хамгийн чухал зорилтуудын нэг бол эдийн засгийн харилцааг чанарын хувьд нэмэгдүүлэх хэрэгцээ хэвээр байна. Хоёр орны байгаль, цаг уур, аж үйлдвэрийн онцлогийг харгалзан аж үйлдвэрийн хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, хөдөө аж ахуй, нэхмэл, хүнсний үйлдвэрийн хамтарсан үйлдвэр байгуулах, Монгол Улсаас мал, мах, ноос, арьс ширний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, хамтарсан бүтээгдэхүүнээр гуравдагч зах зээлд гарахад онцгой анхаарах нь зүйтэй. Үүний зэрэгцээ гаалийн журмыг хөнгөвчлөх, худалдааны төлөөлөгчийн газруудыг нээх, бизнес эрхлэлтийг дэмжих институцуудыг хөгжүүлэх замаар бизнесийн таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагатай бөгөөд энэ нь худалдааны эргэлтийг тогтвортой өсгөх, хөрөнгө оруулалт татах гол түлхүүр болно. 

Гуравдугаарт, тээвэр ложистикийн харилцан уялдаа холбоог хөгжүүлэх . Хэдийгээр нэгдсэн хил байхгүй ч Узбекистан, Монгол хоёр улс тээврийн салбарт хамтран ажиллах өргөн боломжтой. Гео эдийн засгийн шинэ бодит байдалд Зүүн Азийг Төв Азитай холбосон Хятад, Казахстан, Киргизийн нутаг дэвсгэрээр дамжин өөр хуурай замын коридор байгуулах хэтийн төлөвийг улс орнууд авч үзэх боломжтой. Олон төрлийн маршрутыг хөгжүүлэх , гааль, ложистикийн үйл явцыг оновчтой болгох, Евро-Азийн төслүүдтэй холбогдох нь хоёр талдаа ашигтай нийлүүлэлтийн сүлжээг бий болгох хэтийн төлөвийг нээж байна. 

Дөрөвдүгээрт, байгаль орчны тогтвортой байдал, дижитал өөрчлөлтийн чиглэлээр хамтын ажиллагаагаа эрчимжүүлэх . Уур амьсгалын ижил төстэй сорилтууд (ган, цөлжилт, усны хомсдол) хамтарсан арга барилыг шаарддаг. Узбекистан, Монгол хоёр улс салхи, нарны эрчим хүчийг хөгжүүлэх, бэлчээрийг нөхөн сэргээх, ус хэмнэх технологи нэвтрүүлэх, агро аж үйлдвэрийн цогцолборыг цахимжуулах , байгаль орчны хяналт, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох чиглэлээр хамтран ажиллах зэрэг ногоон эдийн засгийн төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд найдвартай түнш болж чадна. Монгол Улс ус, эрчим хүчний ухаалаг менежментийн системийг нэвтрүүлэх, төрийн дижитал үйлчилгээг хөгжүүлэх чиглэлээр Узбекистан улсын туршлагыг ашиглах боломжтой . 

Тавдугаарт, соёл хүмүүнлэгийн хэлхээ холбоо, шинжлэх ухаан боловсролын солилцоог бэхжүүлэх . Соёлын харилцаа нь улс хоорондын тогтвортой харилцааны бат бөх үндэс суурь болдог . Энэ хүрээнд оюутан, эрдэмтэн солилцооны хөтөлбөрийг өргөжүүлэх, хэл, соёл судлалын төвүүдийг нээх, археологи, түүх, угсаатны зүйн чиглэлээр хамтарсан судалгаа явуулахад дэмжлэг үзүүлэх, үзэсгэлэн, аялал, кино наадам, утга зохиолын форум зохион байгуулах, түүнчлэн Узбекистан, Монголын их, дээд сургуулиудын хооронд хос диплом олгох хөтөлбөрийг эхлүүлэх нь онцгой ач холбогдолтой юм. 

Эцэст нь хэлэхэд, Узбекистан-Монголын харилцаа харилцан итгэлцэл, нийтлэг ашиг сонирхол, тогтвортой стратегийн түншлэлийг бий болгох хүсэл эрмэлзэлд суурилсан эрчимтэй хөгжлийн үе шатанд орж байгааг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй. Узбекистаны Ерөнхийлөгчийн Монгол Улсад удахгүй хийх айлчлал нь хоёр орны хамтын ажиллагааны түүхэнд шинэ хуудас нээж, хоёр орны ард түмний ашиг сонирхлын үүднээс олон талт хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх бат бөх суурийг бий болгоно. 

Сарвар Рахматуллаев, 

Тус хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан 
стратегийн болон бүс нутаг хоорондын
Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх судалгаа