Иргэдээ ажлын байраар хангаж, өрхийн бизнес, үйлдвэрлэл эрхлэхэд нь Засгийн газраас үзүүлдэг томоохон дэмжлэг бол жижиг, дунд үйлдвэрийн зээл. Харин энэ зээл чухам жинхэнэ хүртэх ёстой эзэддээ хүрдэг эсэх нь тун эргэлзээтэй.

Танил тал, найз нөхдийнхөө хүрээнд л зээлийн мөнгийг хүртчихдэг гэх явган яриа энэ хүрээнийхний дунд ам дамждаг. Тэгвэл өнгөрөгч долоо хоногт Хөдөлмөрийн сайд сэтгүүлчидтэй хийсэн ярилцлага, уулзалтынхаа үеэр жижиг дунд үйлдвэр, сум хөгжүүлэх сангийн зээл зэрэг иргэдээ бизнес эрхлэхэд дэмжлэг үзүүлдэг зээлийн мөнгийг хуучин Засгийн газрын үед танил талаараа авчихдаг талаар ч чимээгүй өнгөрсөнгүй, дурдаж орхисон.

Харин одоо энэ байдал арилсан гэх сайхан зүйл ярьсан. Харамсалтай нь бас л үгүй бололтой. Учир нь хөдөө орон нутгийнхан хэчнээн сайхан төсөл бичээд энэ зээлийг хүртэж чадахгүй байна гэх гомдол манай сонины редакцид тасрахгүй ирж байна.

Тодруулбал, “Түүний хамаатан, найз нөхөд, эхнэр, хүүхэд энэ төрлийн зээлд хамрагдаж байна” гээд бага хүүтэй зээлд хамрагдахын тулд зайлшгүй танил тал хэрэгтэй юм аа гэж байна. Тэд УИХ-ын гишүүн Ч.Сайханбилэг өөрийн эрх мэдлийг ашиглан жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зээлээс эхнэр О.Байгалдаа нэг тэрбум төгрөгийн зээл авч өгсөн. Үүгээр нь эхнэр нь өөрийн эрхэлдэг бизнесээ урагшлуулан өргөжүүлж Баянзүрх их дэлгүүрийн барилгыг босгож байна гэлгийг захидалдаа онцолжээ.

Хэдийгээр түүний эхнэр иргэн хүнийхээ хувьд зээл авч бизнесээ өргөжүүлж болох хэдий ч бага дунд орлоготой иргэдэд хүртээлгүй дээдсийнхний амин хувийн бизнесийг өргөтгөх нь хэр үнэнд нийцэж байгааг бодууштай. Иргэдэд 5-10 сая төгрөг олддоггүй мөртлөө гишүүний гэр бүлд тэрбумаараа олдсон нь бас л гайхшрал төрүүлэх нь мэдээж.Гэхдээ хэвлэлээр шуугисан энэ мэдээллийг Хөдөлмөрийн сайд эрс үгүйсгэсэн.

Энэ жилийн хувьд Хөдөлмөрийн яаманд нийт 100 гаруй аж ахуйн нэгж 73 тэрбум төгрөгийн зээл авах хүсэлт ирүүлснийг хэлэлцэж шийдвэрлэжээ. Ер нь манай улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудын ихэнх нь жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид байдаг гэнэ. Гэтэл тэдгээрийн олонхид зээлийн барьцаа хөрөнгө хүрэхгүй байх асуудал тулгардаг гэж байна. Энэ талаар нэлээд удаан ярьсний эцэст төрөөс батлан даалтын сангийн үйл ажиллагааг явуулахаар дэмжжээ. Гэхдээ 100 хувь биш.

Хуульд зааснаар зээлийн 60 хүртэлх хувьд тус сангаас батлан даалт гаргах юм байна. Харин зээл хүсч байгаа иргэн үлдсэн 40 хувийг өөрийн хөрөнгөөр барьцаалах аж. Нэг зээлдэгчийн батлан даалт гаргуулах дээд хэмжээ нь 250 сая төгрөг. Эхний ээлжинд Засгийн Газраас гаргасан таван тэрбум төгрөгөөр сангийн үйл ажиллагаа эхэлнэ аж. Батлан даалт авч байгаа иргэн зээлийн хүү төлөхгүй. Харин шимтгэл, хураамж төлнө.

Жишээлбэл, нэг жил батлан даалт гаргуулбал түүнийхээ нэг хувийг шимтгэл болгож төлнө гэсэн үг. Батлан даалтыг 1-3 жилийн хугацаанд олгох юм байна. Хэдийгээр энэ батлан даалтын сан нь сайн талтай ч хамгийн гол нь хүрэх ёстой эзэддээ хүрч, нэг ч гэсэн бага орлоготой өрхийн үйлдвэрлэлд дэмжлэг болох эсэх нь эргэлзээтэй байгаад хяналт зайлшгүй хэрэгтэйг гэрчилнэ.

Иргэдийнхээ амьдралыг дэмжих зорилготой жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн зээл буруу гараар ороод байгаа нь жил бүрийн шалгалтаар харагддаг. Тухайлбал, хэдэн тэрбумаар тоологдох хөрөнгөтэй том компаниудыг жижиг дунд үйлдвэрлэгч хэмээн төрийн зээлд хамруулчихдаг, мөн тэрбумаар нь зээл олгочихдог тухай уг зээлийг дээлээ гандтал хөөцөлдөөд олж чадаагүй нэлээд олон иргэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд ханддаг. Мөн МХЕГ-аас хийсэн шалгалтаар арилжааны банкууд зээлийн барьцааны хөрөнгийг зах зээлийн ханшаас хэт доогуур үнэлж, төсөлд шалгарсан аж ахуйн нэгжүүдэд хүссэн зээлийг олгоогүйгээс болж техник тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлээ бүрэн хийж чаддаггүй.

Ажлын байраа өргөжүүлж, засвар үйлчилгээ хийхээр төлөвлөсөн ажлуудаа зогсооход хүрдэг бэрхшээл ч тулгардаг байна. Нөгөө талаар аж ахуйн нэгж байгууллага авсан зээлээ гэрээнд заасны дагуу зарцуулдаггүй,эргэлтийн хөрөнгийн дутагдсан эх үүсвэрээ нөхөх байдлаар түр зуур ашиглаад буцааж төлдөг, сангийн хөрөнгийг төсвийн байгууллагын хөрөнгө оруулалт болгон ашигласан асуудал гардаг аж.

Хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдсан зарим компани болон иргэд зээлийг бичсэн төслийнхөө зориулалтаар ашигладаггүй зөрчил их гардаг байна. Тэгэхээр төслийнхөө зориулалтаар ашиглахгүй байна гэдэг нь тухайн үйлдвэрлэлийг явуулахыг хүсээгүй, “арын хаалга”-ны гэх танил талд очсон байна гэсэн үг.

Хэрвээ тухайн үйлдвэрлэлийг явуулахгүй л байсан бол яах гэж зээлд хамрагдаж мөнгийг хүртдэг байна. Цаана нь хийе, бүтээе гэсэн нэг нь зээлд хамрагдаж чадаагүйгээс болж сайхан мөрөөдөлтэйгээ үлдэж байна. Зөвхөн жижиг дунд үйлдвэрлэлийн зээл ч гэлтгүй Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан, Сум хөгжүүлэх сан зэрэг нэлээд хэдэн сангийн зээл байдаг ч эргэлтийн хөрөнгөөр зээл авъя гэхээр олдохгүй юм гэсэн гомдол иргэдээс тасардаггүй. Харин Хөдөлмөрийн яамнаас хувь хүн төсөл бичээд ирвэл Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас таван сая хүртэл төгрөгийн буцалтгүй тусламж үзүүлнэ. Хоршоо, нөхөрлөл болоод ирвэл нэг хүнийг нэг сая төгрөгөөр бодож дэмжлэг үзүүлнэ.

Энэ дэмжлэгийг авахын тулд аймаг, дүүргийн хөдөлмөрийн хэлтэсд өргөдлөө өгөх хэрэгтэйг хэллээ. Гэтэл энэ ажил шат шатандаа л цалгарддаг байна. Дээрээсээ шийдэгдсэн мөнгө нь дунд шатандаа буюу аймаг, нийслэлийн хөдөлмөрийн хэлтэс дээр очоод уначихдаг бол “Энэ төсөл чинь ямар ч ашиггүй юм, эсвэл энэ чиглэлээр өөр хүн төсөл авчихсан” гээд буцаачихдаг гэнэ. Тэгэхээр шат шатанд нь л танил тал, арын хаалга хэрэгтэй байх нь. Зээлийн сан дээр байгаа албан тушаалтанг таньдаг байхад төсөл гээчийг ганц хоёрхон үгэнд багтаагаад бичээд авчихаж болно хэмээн ярих нь ч бий.

Гэхдээ бас өнөө албан тушаалтандаа жаахан “юм” атгуулчихвал ч асуудалгүй шийдэгдчихдэг гэх бичигдээгүй хууль үйлчилдэг. Тэгэхээр үнэхээр хийе, бүтээе гэсэн хүмүүст жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн, сум хөгжүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн гээд л өнөөх олон хөнгөлөлттэй зээлүүд олдож чадаж байгаа болов уу. Албан тушаал, ар, өврийн хаалгатайд нь төвөггүй олддог энэ зээлээс түмэн олон нь ялгаваргүй хүртэх боломжийг хянадаг байя.

Г.Хишигсүрэн