Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
0
Улаанбаатарын уушги болсон Богд уул маань удахгүй модгүй болох нь гэсэн эмзэглэлийн үүднээс Б.Цогжаргал манай сонинд хандсан юм. Тэрээр 2001 оноос эхлэн дархан цаазат Богдхан уулын Баруундэлгэрийн аманд байгаль хамгаалагчаар ажиллаж байгаа юм байна.
-Богдхан ууланд одоо хичнээн хүн байгаль хамгаалагчаар ажилладаг юм бэ?
-Нийт 23 хүн ажилладаг. Үүнээс 4-5 нь дээд мэргэжилтэй хүмүүс бий.
-Ээлжилж гардаг юм уу?
-Үгүй, нэг нэг амаа хариуцаад явдаг. Би л гэхэд Баруундэлгэрийн амыг хариуцдаг.
-Та өөрөө ямар мэргэжилтэй вэ?
-Би эдийн засагч мэргэжилтэй. Сая экологич мэргэжлээр дээд сургуульд эчнээгээр сураад төгслөө.
-Таны сонинд хандах болсон шалтгаан юу вэ?
-Сая би Богдхан уулын ойн нөөц, түүнийг хамгаалах сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан юм. Ер нь Богд уулын ойн нөөцийг хамгаалах талаар дорвитой ажил хийхгүй энэ чигээрээ яваад байх юм бол удахгүй модгүй болох нь ээ. Дархан цаазат уулын хамгаалалтын захиргаа ч санаанд хүртэл ажил хийж чадахгүй байна. Ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг ч анхаарсан юм байхгүй, Богд уулын экологи, экосистемийг ч хайхрахгүй байсаар байна. Үүнд л санаа маань зовж, танай сонинд хандсан юм.
-Уулын мод багассан тухай та сая ярилаа. Судалгаа, баримт байна уу?
-Ойн талын мэргэжилтнүүд, дагнан судалдаг хүмүүстэй уулзаж байхад Богд уулын модны нөөц багассан тухай хэлдэг. Энэ эрчээрээ буюу ойн түймэр гараад, хорхойд идүүлээд байвал 10-аад жилийн дараа хэдэн хожуултай л үлдэнэ гэж мэргэжлийн улсууд хэлдэг.
-Та 2001 онд энэ ажилд орсон гэлээ. Таныг ажилд орсноос хойш мод хэр багассан бэ?
-Багассан. Та нар ажигласан байлгүй, Яармагийн урд талын амны мод алга болсон. Араасаа ил харагдах хэсэг нь алга болсон шүү дээ. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд хотод хөдөөнөөс айл олноор ирэх болсон. Амьдрал муу хүмүүс ч олон байгаа. Тийм хүмүүс мод их огтолсон. Хамгаалах арга хэмжээ авч байсан ч төдийлөн үр дүнд хүрээгүй жилээс жилд багассаар байгаад ийм байдалд хүрлээ.
-Богд ууланд жилд нөхөн сэргээлт хийдэг үү?
-Сая мод тарья гэсэн хөдөлгөөн өрнөснөөс хойш ойрын жилд олигтой хийсэн юм байхгүй. Сүүлийн гурван жил 40 га-д нөхөн сэргээлт хийсэн гэж байгаа ч нүдэнд харагдтал мэдэгдсэн юм алга. Яахав, байгалийнхаа жамаар ууландаа төлжилт ургалт явагдаж байгаа.
-Байгаль хамгаалагчид хулгайн анчид, самар түүгчдийн эсрэг яаж тэмцдэг вэ?
-Хулгайн анчид, бугын эвэр, самар түүгчид гээд хүмүүс их таарна. Намар болохоор Богд уулын хойноос хотынхон, урдаас нь Төв аймгийнхан, зүүн талаас нь Налайхынхан самар түүхээр ороод ирдэг. Асуудал их гарна. Сүүлийн үед бидэнд бороохой өгдөг болсон. 23 байгаль хамгаалагчийн 20-иод хувь нь л морь унаатай. Бусад нь явган байгаа. Самар түүж байгаа хүмүүстэй таарлаа гэхэд самрыг нь шууд хураагаад авах эрх байхгүй. 5000 төгрөгөөс дээш торгох эрхгүй.
-Богд ууланд одоо хичнээн төрлийн ан амьтан байдаг бол…
-Ан амьтан цөөрсөн. Буга л гэхэд 200 гаруйхан бий. Өмнө нь тав, зургаан мянган буга байсан гэдэг юм. Хүн амьтны хөлөөс дайжсан. Хэдэн гахай, чоно байна. Тойроод тарвагатай. Сүүлийн үед хятадууд хэрэм авахаа больсон учраас хэрэм бий. Ингэсгээд л амьтны тоо дуусна.
-Уулын мод дууслаа гэж байна. Таныхаар модоо яаж хамгаалах вэ?
-Хамгийн түрүүнд ойрхон амьдардаг ард иргэд, байгууллага, орчных нь хүмүүстэй хамтарч ажиллах, тэдний хүч туслалцааг авах хэрэгтэй болоод байна. Ингэж байж түймэр, модны хулгай багасна. Хууль ярьсан 30-аад хүн Богд уулыг хамгаалж дийлэхгүй болсон. Дийлдэхээ больсон.
Уулаа тойруулаад хашаатай болбол арай дээрдэх болов уу гэсэн санаа байна. Тэгвэл байгаль хамгаалагчид хаалга үүдэн дээр нь зогсоод хүн оруулахгүй байж болох юм. Самар түүгчид самрын модыг мунаар балбадаг. Ингэхэд дараа жилээс доод талаасаа өмхөрч муудаад эхэлдэг. Ургах самар нь ч багасдаг. Дээр нь ургасан цөөн боргоцойг авах гэж хойтон нь ирж хүүхдүүдээ авируулж, мөчрийг нь хугалж дуусч байна. Төр засгаас бодлоготой ажил хийхгүй бол мод дуусах нь.
-Уулын модны хичнээн хувь нь хорхойд идэгдсэн бол…
-Судалгаагаар гуравны нэг хувь нь хорхойд идэгдсэн. Үүний тал хувийг нь устгасан гэж байгаа. Хортонг устгахад төсөв мөнгө нь хүрдэггүй. Энэ тал дээр ч анхаарах шаардлагатай.
-Ингэхэд байгаль хамгаалагчид маань өөрсдөө шалгууртаа тэнцэж байгаа болов уу?
-Дархан цаазат газрын хамгаалалтын дарга нь байнга солигдож байдаг. Солигдохдоо энэ уулын төлөө сэтгэл гаргаж ажиллах дарга ирдэггүй. Өөрийнхөө эрх ашгийг түрүүнд нь, дараа нь намынхаа эрх ашгийг бодно. Хамгийн сүүлд байгаль хамгаалах талаар бодох жишээтэй. Байгаль хамгаалагчдаа морь унаагаар нь хангах хэрэгтэй байна. Ингэж байж сайн ажилла гэж шахах хэрэгтэй шүү дээ. Дээр нь өөрийнхөө танил талын, тэтгэвэрт гарсан настай хүмүүсийг авчихдаг. Одоо манайд 70 гарсан настай байгаль хамгаалагч байж л байна. Зарим нэг залуу байгаль хамгаалагчид ч ухамсар дорой байгааг нуух хэрэггүй. Өөрсдөө модоо зарж байна шүү дээ. Манзуширын амны байгаль хамгаалагч барилгын тулгуур болох 150 гаруй шургааг хийгээд баригдлаа. Даргын танил тал болохоор хариуцлага хүлээдэггүй.
-Дархан цаазат Богдхан уулын аманд барилга их барих болсон. Таны хариуцаж байгаа аманд барилга бий юү?
-Дутуу бариад орхичихсон нэг барилга бий. Бусад амаар ч байна. Ар талдаа бол бүр их шүү дээ. Та нар харж л байгаа байх. Энэ бол уулын экологи, экосистемд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Байгалиа гэсэн сэтгэлтэй ч хүмүүс байна, сэтгэлгүй ч хүмүүс байна. Ууланд амарчихаад хог, цаасаа битүү хаячихдаг хүмүүс бидний дунд байж л байна.
-Богдхан ууланд одоо хичнээн хүн байгаль хамгаалагчаар ажилладаг юм бэ?
-Нийт 23 хүн ажилладаг. Үүнээс 4-5 нь дээд мэргэжилтэй хүмүүс бий.
-Ээлжилж гардаг юм уу?
-Үгүй, нэг нэг амаа хариуцаад явдаг. Би л гэхэд Баруундэлгэрийн амыг хариуцдаг.
-Та өөрөө ямар мэргэжилтэй вэ?
-Би эдийн засагч мэргэжилтэй. Сая экологич мэргэжлээр дээд сургуульд эчнээгээр сураад төгслөө.
-Таны сонинд хандах болсон шалтгаан юу вэ?
-Сая би Богдхан уулын ойн нөөц, түүнийг хамгаалах сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан юм. Ер нь Богд уулын ойн нөөцийг хамгаалах талаар дорвитой ажил хийхгүй энэ чигээрээ яваад байх юм бол удахгүй модгүй болох нь ээ. Дархан цаазат уулын хамгаалалтын захиргаа ч санаанд хүртэл ажил хийж чадахгүй байна. Ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг ч анхаарсан юм байхгүй, Богд уулын экологи, экосистемийг ч хайхрахгүй байсаар байна. Үүнд л санаа маань зовж, танай сонинд хандсан юм.
-Уулын мод багассан тухай та сая ярилаа. Судалгаа, баримт байна уу?
-Ойн талын мэргэжилтнүүд, дагнан судалдаг хүмүүстэй уулзаж байхад Богд уулын модны нөөц багассан тухай хэлдэг. Энэ эрчээрээ буюу ойн түймэр гараад, хорхойд идүүлээд байвал 10-аад жилийн дараа хэдэн хожуултай л үлдэнэ гэж мэргэжлийн улсууд хэлдэг.
-Та 2001 онд энэ ажилд орсон гэлээ. Таныг ажилд орсноос хойш мод хэр багассан бэ?
-Багассан. Та нар ажигласан байлгүй, Яармагийн урд талын амны мод алга болсон. Араасаа ил харагдах хэсэг нь алга болсон шүү дээ. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд хотод хөдөөнөөс айл олноор ирэх болсон. Амьдрал муу хүмүүс ч олон байгаа. Тийм хүмүүс мод их огтолсон. Хамгаалах арга хэмжээ авч байсан ч төдийлөн үр дүнд хүрээгүй жилээс жилд багассаар байгаад ийм байдалд хүрлээ.
-Богд ууланд жилд нөхөн сэргээлт хийдэг үү?
-Сая мод тарья гэсэн хөдөлгөөн өрнөснөөс хойш ойрын жилд олигтой хийсэн юм байхгүй. Сүүлийн гурван жил 40 га-д нөхөн сэргээлт хийсэн гэж байгаа ч нүдэнд харагдтал мэдэгдсэн юм алга. Яахав, байгалийнхаа жамаар ууландаа төлжилт ургалт явагдаж байгаа.
-Байгаль хамгаалагчид хулгайн анчид, самар түүгчдийн эсрэг яаж тэмцдэг вэ?
-Хулгайн анчид, бугын эвэр, самар түүгчид гээд хүмүүс их таарна. Намар болохоор Богд уулын хойноос хотынхон, урдаас нь Төв аймгийнхан, зүүн талаас нь Налайхынхан самар түүхээр ороод ирдэг. Асуудал их гарна. Сүүлийн үед бидэнд бороохой өгдөг болсон. 23 байгаль хамгаалагчийн 20-иод хувь нь л морь унаатай. Бусад нь явган байгаа. Самар түүж байгаа хүмүүстэй таарлаа гэхэд самрыг нь шууд хураагаад авах эрх байхгүй. 5000 төгрөгөөс дээш торгох эрхгүй.
-Богд ууланд одоо хичнээн төрлийн ан амьтан байдаг бол…
-Ан амьтан цөөрсөн. Буга л гэхэд 200 гаруйхан бий. Өмнө нь тав, зургаан мянган буга байсан гэдэг юм. Хүн амьтны хөлөөс дайжсан. Хэдэн гахай, чоно байна. Тойроод тарвагатай. Сүүлийн үед хятадууд хэрэм авахаа больсон учраас хэрэм бий. Ингэсгээд л амьтны тоо дуусна.
-Уулын мод дууслаа гэж байна. Таныхаар модоо яаж хамгаалах вэ?
-Хамгийн түрүүнд ойрхон амьдардаг ард иргэд, байгууллага, орчных нь хүмүүстэй хамтарч ажиллах, тэдний хүч туслалцааг авах хэрэгтэй болоод байна. Ингэж байж түймэр, модны хулгай багасна. Хууль ярьсан 30-аад хүн Богд уулыг хамгаалж дийлэхгүй болсон. Дийлдэхээ больсон.
Уулаа тойруулаад хашаатай болбол арай дээрдэх болов уу гэсэн санаа байна. Тэгвэл байгаль хамгаалагчид хаалга үүдэн дээр нь зогсоод хүн оруулахгүй байж болох юм. Самар түүгчид самрын модыг мунаар балбадаг. Ингэхэд дараа жилээс доод талаасаа өмхөрч муудаад эхэлдэг. Ургах самар нь ч багасдаг. Дээр нь ургасан цөөн боргоцойг авах гэж хойтон нь ирж хүүхдүүдээ авируулж, мөчрийг нь хугалж дуусч байна. Төр засгаас бодлоготой ажил хийхгүй бол мод дуусах нь.
-Уулын модны хичнээн хувь нь хорхойд идэгдсэн бол…
-Судалгаагаар гуравны нэг хувь нь хорхойд идэгдсэн. Үүний тал хувийг нь устгасан гэж байгаа. Хортонг устгахад төсөв мөнгө нь хүрдэггүй. Энэ тал дээр ч анхаарах шаардлагатай.
-Ингэхэд байгаль хамгаалагчид маань өөрсдөө шалгууртаа тэнцэж байгаа болов уу?
-Дархан цаазат газрын хамгаалалтын дарга нь байнга солигдож байдаг. Солигдохдоо энэ уулын төлөө сэтгэл гаргаж ажиллах дарга ирдэггүй. Өөрийнхөө эрх ашгийг түрүүнд нь, дараа нь намынхаа эрх ашгийг бодно. Хамгийн сүүлд байгаль хамгаалах талаар бодох жишээтэй. Байгаль хамгаалагчдаа морь унаагаар нь хангах хэрэгтэй байна. Ингэж байж сайн ажилла гэж шахах хэрэгтэй шүү дээ. Дээр нь өөрийнхөө танил талын, тэтгэвэрт гарсан настай хүмүүсийг авчихдаг. Одоо манайд 70 гарсан настай байгаль хамгаалагч байж л байна. Зарим нэг залуу байгаль хамгаалагчид ч ухамсар дорой байгааг нуух хэрэггүй. Өөрсдөө модоо зарж байна шүү дээ. Манзуширын амны байгаль хамгаалагч барилгын тулгуур болох 150 гаруй шургааг хийгээд баригдлаа. Даргын танил тал болохоор хариуцлага хүлээдэггүй.
-Дархан цаазат Богдхан уулын аманд барилга их барих болсон. Таны хариуцаж байгаа аманд барилга бий юү?
-Дутуу бариад орхичихсон нэг барилга бий. Бусад амаар ч байна. Ар талдаа бол бүр их шүү дээ. Та нар харж л байгаа байх. Энэ бол уулын экологи, экосистемд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Байгалиа гэсэн сэтгэлтэй ч хүмүүс байна, сэтгэлгүй ч хүмүүс байна. Ууланд амарчихаад хог, цаасаа битүү хаячихдаг хүмүүс бидний дунд байж л байна.
Д.Оюунтуяа
Улаанбаатарын уушги болсон Богд уул маань удахгүй модгүй болох нь гэсэн эмзэглэлийн үүднээс Б.Цогжаргал манай сонинд хандсан юм. Тэрээр 2001 оноос эхлэн дархан цаазат Богдхан уулын Баруундэлгэрийн аманд байгаль хамгаалагчаар ажиллаж байгаа юм байна.
-Богдхан ууланд одоо хичнээн хүн байгаль хамгаалагчаар ажилладаг юм бэ?
-Нийт 23 хүн ажилладаг. Үүнээс 4-5 нь дээд мэргэжилтэй хүмүүс бий.
-Ээлжилж гардаг юм уу?
-Үгүй, нэг нэг амаа хариуцаад явдаг. Би л гэхэд Баруундэлгэрийн амыг хариуцдаг.
-Та өөрөө ямар мэргэжилтэй вэ?
-Би эдийн засагч мэргэжилтэй. Сая экологич мэргэжлээр дээд сургуульд эчнээгээр сураад төгслөө.
-Таны сонинд хандах болсон шалтгаан юу вэ?
-Сая би Богдхан уулын ойн нөөц, түүнийг хамгаалах сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан юм. Ер нь Богд уулын ойн нөөцийг хамгаалах талаар дорвитой ажил хийхгүй энэ чигээрээ яваад байх юм бол удахгүй модгүй болох нь ээ. Дархан цаазат уулын хамгаалалтын захиргаа ч санаанд хүртэл ажил хийж чадахгүй байна. Ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг ч анхаарсан юм байхгүй, Богд уулын экологи, экосистемийг ч хайхрахгүй байсаар байна. Үүнд л санаа маань зовж, танай сонинд хандсан юм.
-Уулын мод багассан тухай та сая ярилаа. Судалгаа, баримт байна уу?
-Ойн талын мэргэжилтнүүд, дагнан судалдаг хүмүүстэй уулзаж байхад Богд уулын модны нөөц багассан тухай хэлдэг. Энэ эрчээрээ буюу ойн түймэр гараад, хорхойд идүүлээд байвал 10-аад жилийн дараа хэдэн хожуултай л үлдэнэ гэж мэргэжлийн улсууд хэлдэг.
-Та 2001 онд энэ ажилд орсон гэлээ. Таныг ажилд орсноос хойш мод хэр багассан бэ?
-Багассан. Та нар ажигласан байлгүй, Яармагийн урд талын амны мод алга болсон. Араасаа ил харагдах хэсэг нь алга болсон шүү дээ. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд хотод хөдөөнөөс айл олноор ирэх болсон. Амьдрал муу хүмүүс ч олон байгаа. Тийм хүмүүс мод их огтолсон. Хамгаалах арга хэмжээ авч байсан ч төдийлөн үр дүнд хүрээгүй жилээс жилд багассаар байгаад ийм байдалд хүрлээ.
-Богд ууланд жилд нөхөн сэргээлт хийдэг үү?
-Сая мод тарья гэсэн хөдөлгөөн өрнөснөөс хойш ойрын жилд олигтой хийсэн юм байхгүй. Сүүлийн гурван жил 40 га-д нөхөн сэргээлт хийсэн гэж байгаа ч нүдэнд харагдтал мэдэгдсэн юм алга. Яахав, байгалийнхаа жамаар ууландаа төлжилт ургалт явагдаж байгаа.
-Байгаль хамгаалагчид хулгайн анчид, самар түүгчдийн эсрэг яаж тэмцдэг вэ?
-Хулгайн анчид, бугын эвэр, самар түүгчид гээд хүмүүс их таарна. Намар болохоор Богд уулын хойноос хотынхон, урдаас нь Төв аймгийнхан, зүүн талаас нь Налайхынхан самар түүхээр ороод ирдэг. Асуудал их гарна. Сүүлийн үед бидэнд бороохой өгдөг болсон. 23 байгаль хамгаалагчийн 20-иод хувь нь л морь унаатай. Бусад нь явган байгаа. Самар түүж байгаа хүмүүстэй таарлаа гэхэд самрыг нь шууд хураагаад авах эрх байхгүй. 5000 төгрөгөөс дээш торгох эрхгүй.
-Богд ууланд одоо хичнээн төрлийн ан амьтан байдаг бол…
-Ан амьтан цөөрсөн. Буга л гэхэд 200 гаруйхан бий. Өмнө нь тав, зургаан мянган буга байсан гэдэг юм. Хүн амьтны хөлөөс дайжсан. Хэдэн гахай, чоно байна. Тойроод тарвагатай. Сүүлийн үед хятадууд хэрэм авахаа больсон учраас хэрэм бий. Ингэсгээд л амьтны тоо дуусна.
-Уулын мод дууслаа гэж байна. Таныхаар модоо яаж хамгаалах вэ?
-Хамгийн түрүүнд ойрхон амьдардаг ард иргэд, байгууллага, орчных нь хүмүүстэй хамтарч ажиллах, тэдний хүч туслалцааг авах хэрэгтэй болоод байна. Ингэж байж түймэр, модны хулгай багасна. Хууль ярьсан 30-аад хүн Богд уулыг хамгаалж дийлэхгүй болсон. Дийлдэхээ больсон.
Уулаа тойруулаад хашаатай болбол арай дээрдэх болов уу гэсэн санаа байна. Тэгвэл байгаль хамгаалагчид хаалга үүдэн дээр нь зогсоод хүн оруулахгүй байж болох юм. Самар түүгчид самрын модыг мунаар балбадаг. Ингэхэд дараа жилээс доод талаасаа өмхөрч муудаад эхэлдэг. Ургах самар нь ч багасдаг. Дээр нь ургасан цөөн боргоцойг авах гэж хойтон нь ирж хүүхдүүдээ авируулж, мөчрийг нь хугалж дуусч байна. Төр засгаас бодлоготой ажил хийхгүй бол мод дуусах нь.
-Уулын модны хичнээн хувь нь хорхойд идэгдсэн бол…
-Судалгаагаар гуравны нэг хувь нь хорхойд идэгдсэн. Үүний тал хувийг нь устгасан гэж байгаа. Хортонг устгахад төсөв мөнгө нь хүрдэггүй. Энэ тал дээр ч анхаарах шаардлагатай.
-Ингэхэд байгаль хамгаалагчид маань өөрсдөө шалгууртаа тэнцэж байгаа болов уу?
-Дархан цаазат газрын хамгаалалтын дарга нь байнга солигдож байдаг. Солигдохдоо энэ уулын төлөө сэтгэл гаргаж ажиллах дарга ирдэггүй. Өөрийнхөө эрх ашгийг түрүүнд нь, дараа нь намынхаа эрх ашгийг бодно. Хамгийн сүүлд байгаль хамгаалах талаар бодох жишээтэй. Байгаль хамгаалагчдаа морь унаагаар нь хангах хэрэгтэй байна. Ингэж байж сайн ажилла гэж шахах хэрэгтэй шүү дээ. Дээр нь өөрийнхөө танил талын, тэтгэвэрт гарсан настай хүмүүсийг авчихдаг. Одоо манайд 70 гарсан настай байгаль хамгаалагч байж л байна. Зарим нэг залуу байгаль хамгаалагчид ч ухамсар дорой байгааг нуух хэрэггүй. Өөрсдөө модоо зарж байна шүү дээ. Манзуширын амны байгаль хамгаалагч барилгын тулгуур болох 150 гаруй шургааг хийгээд баригдлаа. Даргын танил тал болохоор хариуцлага хүлээдэггүй.
-Дархан цаазат Богдхан уулын аманд барилга их барих болсон. Таны хариуцаж байгаа аманд барилга бий юү?
-Дутуу бариад орхичихсон нэг барилга бий. Бусад амаар ч байна. Ар талдаа бол бүр их шүү дээ. Та нар харж л байгаа байх. Энэ бол уулын экологи, экосистемд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Байгалиа гэсэн сэтгэлтэй ч хүмүүс байна, сэтгэлгүй ч хүмүүс байна. Ууланд амарчихаад хог, цаасаа битүү хаячихдаг хүмүүс бидний дунд байж л байна.
-Богдхан ууланд одоо хичнээн хүн байгаль хамгаалагчаар ажилладаг юм бэ?
-Нийт 23 хүн ажилладаг. Үүнээс 4-5 нь дээд мэргэжилтэй хүмүүс бий.
-Ээлжилж гардаг юм уу?
-Үгүй, нэг нэг амаа хариуцаад явдаг. Би л гэхэд Баруундэлгэрийн амыг хариуцдаг.
-Та өөрөө ямар мэргэжилтэй вэ?
-Би эдийн засагч мэргэжилтэй. Сая экологич мэргэжлээр дээд сургуульд эчнээгээр сураад төгслөө.
-Таны сонинд хандах болсон шалтгаан юу вэ?
-Сая би Богдхан уулын ойн нөөц, түүнийг хамгаалах сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалсан юм. Ер нь Богд уулын ойн нөөцийг хамгаалах талаар дорвитой ажил хийхгүй энэ чигээрээ яваад байх юм бол удахгүй модгүй болох нь ээ. Дархан цаазат уулын хамгаалалтын захиргаа ч санаанд хүртэл ажил хийж чадахгүй байна. Ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг ч анхаарсан юм байхгүй, Богд уулын экологи, экосистемийг ч хайхрахгүй байсаар байна. Үүнд л санаа маань зовж, танай сонинд хандсан юм.
-Уулын мод багассан тухай та сая ярилаа. Судалгаа, баримт байна уу?
-Ойн талын мэргэжилтнүүд, дагнан судалдаг хүмүүстэй уулзаж байхад Богд уулын модны нөөц багассан тухай хэлдэг. Энэ эрчээрээ буюу ойн түймэр гараад, хорхойд идүүлээд байвал 10-аад жилийн дараа хэдэн хожуултай л үлдэнэ гэж мэргэжлийн улсууд хэлдэг.
-Та 2001 онд энэ ажилд орсон гэлээ. Таныг ажилд орсноос хойш мод хэр багассан бэ?
-Багассан. Та нар ажигласан байлгүй, Яармагийн урд талын амны мод алга болсон. Араасаа ил харагдах хэсэг нь алга болсон шүү дээ. Ялангуяа сүүлийн жилүүдэд хотод хөдөөнөөс айл олноор ирэх болсон. Амьдрал муу хүмүүс ч олон байгаа. Тийм хүмүүс мод их огтолсон. Хамгаалах арга хэмжээ авч байсан ч төдийлөн үр дүнд хүрээгүй жилээс жилд багассаар байгаад ийм байдалд хүрлээ.
-Богд ууланд жилд нөхөн сэргээлт хийдэг үү?
-Сая мод тарья гэсэн хөдөлгөөн өрнөснөөс хойш ойрын жилд олигтой хийсэн юм байхгүй. Сүүлийн гурван жил 40 га-д нөхөн сэргээлт хийсэн гэж байгаа ч нүдэнд харагдтал мэдэгдсэн юм алга. Яахав, байгалийнхаа жамаар ууландаа төлжилт ургалт явагдаж байгаа.
-Байгаль хамгаалагчид хулгайн анчид, самар түүгчдийн эсрэг яаж тэмцдэг вэ?
-Хулгайн анчид, бугын эвэр, самар түүгчид гээд хүмүүс их таарна. Намар болохоор Богд уулын хойноос хотынхон, урдаас нь Төв аймгийнхан, зүүн талаас нь Налайхынхан самар түүхээр ороод ирдэг. Асуудал их гарна. Сүүлийн үед бидэнд бороохой өгдөг болсон. 23 байгаль хамгаалагчийн 20-иод хувь нь л морь унаатай. Бусад нь явган байгаа. Самар түүж байгаа хүмүүстэй таарлаа гэхэд самрыг нь шууд хураагаад авах эрх байхгүй. 5000 төгрөгөөс дээш торгох эрхгүй.
-Богд ууланд одоо хичнээн төрлийн ан амьтан байдаг бол…
-Ан амьтан цөөрсөн. Буга л гэхэд 200 гаруйхан бий. Өмнө нь тав, зургаан мянган буга байсан гэдэг юм. Хүн амьтны хөлөөс дайжсан. Хэдэн гахай, чоно байна. Тойроод тарвагатай. Сүүлийн үед хятадууд хэрэм авахаа больсон учраас хэрэм бий. Ингэсгээд л амьтны тоо дуусна.
-Уулын мод дууслаа гэж байна. Таныхаар модоо яаж хамгаалах вэ?
-Хамгийн түрүүнд ойрхон амьдардаг ард иргэд, байгууллага, орчных нь хүмүүстэй хамтарч ажиллах, тэдний хүч туслалцааг авах хэрэгтэй болоод байна. Ингэж байж түймэр, модны хулгай багасна. Хууль ярьсан 30-аад хүн Богд уулыг хамгаалж дийлэхгүй болсон. Дийлдэхээ больсон.
Уулаа тойруулаад хашаатай болбол арай дээрдэх болов уу гэсэн санаа байна. Тэгвэл байгаль хамгаалагчид хаалга үүдэн дээр нь зогсоод хүн оруулахгүй байж болох юм. Самар түүгчид самрын модыг мунаар балбадаг. Ингэхэд дараа жилээс доод талаасаа өмхөрч муудаад эхэлдэг. Ургах самар нь ч багасдаг. Дээр нь ургасан цөөн боргоцойг авах гэж хойтон нь ирж хүүхдүүдээ авируулж, мөчрийг нь хугалж дуусч байна. Төр засгаас бодлоготой ажил хийхгүй бол мод дуусах нь.
-Уулын модны хичнээн хувь нь хорхойд идэгдсэн бол…
-Судалгаагаар гуравны нэг хувь нь хорхойд идэгдсэн. Үүний тал хувийг нь устгасан гэж байгаа. Хортонг устгахад төсөв мөнгө нь хүрдэггүй. Энэ тал дээр ч анхаарах шаардлагатай.
-Ингэхэд байгаль хамгаалагчид маань өөрсдөө шалгууртаа тэнцэж байгаа болов уу?
-Дархан цаазат газрын хамгаалалтын дарга нь байнга солигдож байдаг. Солигдохдоо энэ уулын төлөө сэтгэл гаргаж ажиллах дарга ирдэггүй. Өөрийнхөө эрх ашгийг түрүүнд нь, дараа нь намынхаа эрх ашгийг бодно. Хамгийн сүүлд байгаль хамгаалах талаар бодох жишээтэй. Байгаль хамгаалагчдаа морь унаагаар нь хангах хэрэгтэй байна. Ингэж байж сайн ажилла гэж шахах хэрэгтэй шүү дээ. Дээр нь өөрийнхөө танил талын, тэтгэвэрт гарсан настай хүмүүсийг авчихдаг. Одоо манайд 70 гарсан настай байгаль хамгаалагч байж л байна. Зарим нэг залуу байгаль хамгаалагчид ч ухамсар дорой байгааг нуух хэрэггүй. Өөрсдөө модоо зарж байна шүү дээ. Манзуширын амны байгаль хамгаалагч барилгын тулгуур болох 150 гаруй шургааг хийгээд баригдлаа. Даргын танил тал болохоор хариуцлага хүлээдэггүй.
-Дархан цаазат Богдхан уулын аманд барилга их барих болсон. Таны хариуцаж байгаа аманд барилга бий юү?
-Дутуу бариад орхичихсон нэг барилга бий. Бусад амаар ч байна. Ар талдаа бол бүр их шүү дээ. Та нар харж л байгаа байх. Энэ бол уулын экологи, экосистемд сөргөөр нөлөөлж байгаа. Байгалиа гэсэн сэтгэлтэй ч хүмүүс байна, сэтгэлгүй ч хүмүүс байна. Ууланд амарчихаад хог, цаасаа битүү хаячихдаг хүмүүс бидний дунд байж л байна.
Д.Оюунтуяа