"Монгол Улсын 2026 оны Төсвийн тухай хуультай хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд" сэдвээр хэлэлцүүлэг Нээлттэй нийгэм форумд боллоо.

Засгийн газар Монгол Улсын 2026 оны төсвийн төсөл болон холбогдох хуулийн төслүүдийг боловсруулснаа /2025.09.01/ УИХ-ын даргад өргөн мэдүүлсэн.

МАН-ын сонгуулийн хөтөлбөрт ДНБ-ий 20 хувь нь улсын төсөв байна гэж зарлаж байсан боловч өнөөдрийн байдлаар 30 хувьтай байгааг чуулганд төсвийн өмнөх хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ-ын гишүн Д.Ганбат сануулж байв.

"Монгол Улсын 2026 оны Төсвийн тухай хуулийг дагалдуулж хоёр нэмэлт өөрчлөлтийн төсөл болон УИХ-ын хоёр тогтоолтын төсөл гээд нийт 4 хуулийн төсөл дагалдуулан оруулж иржээ. Нээлттэй нийгэм форум болон хараат бус хуульч, судлаачид хамтран дээрх хуулийн төсөлд дан ялангуяа дагалдаж буй хуулийн төслүүдэд дүн шинжилгээ хийснээ өнөөдөр танилцууллаа.

СУДЛААЧИД: Төсвийн төслийг дагалдуулдаг бусад хуулиуд нь судалгаагүй, зарим нь төсөвтэй холбоогүй байна

Судлаач, хуульч М.Маралмаа:
- 2026 оны Төсвийн тухай хуулийг дагалдуулаад НӨАТ-ын тухай хууль болон Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуулийн төслүүд тус тус багтсан. Үнэт цаас гаргах болон үндэсний баялгийн санг хэрэгжүүлэх тогтоолын хуулийн төсөл тус тус бий. Эдгээрийг ерөнхийд нь дүгнэвэл, хууль тогтоомжийн тухай хуульд зааснаар тухайн жилийн төсвийн тухай хуульдаа ямар үр нөлөөг үзүүлэх талаарх агуулгаа ерөнхийд нь тусгаад байгаа юм шиг хэрнээ, зарим зүйл дээр тогтолцооны шинжтэй, судалгаа шинжилгээ шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна.

НӨАТ-ын тухай хуулийн тухайд, жил бүр төсвийн тухай хуулийг дагаад ямар нэгэн татварын хууль өөрчлөгдөж байна. Энэ жишгээр, татварын хувь хэмжээтэй холбоотой НӨАТ-ын буцаан олголтын өөрчлөлтийг оруулаад буй. Гэхдээ анхаарах зүйл нь 2025 оны хавар Сангийн яамнаас Татварын багц хуулийн шинэчлэлтийг өргөн барихаар зэхэж байсан ч 2026 оны төсвийн төсөлд үүнийгээ таслаад оруулаад ирсэн байна. 

Харин Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд тухайн жилийн төсөвт хэр их ачаалал үзүүлэх эсэхээсээ илүүтэй тухайн төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэгчдэд тавигдах шаардлага, баримт бичиг бүрдүүлэхтэй холбоотой өөрчлөлтүүд оруулж байгаа нь төсвийн тухай хуультай уялдаж, үүнд дагалдуулах шаардлагатай байсан уу эсэхэд эргэлзээ төрүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл "энэ нь төсвийн тухай хуулийг дагалдуулах үндэслэл болох уу?" гэх мэт.

Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн тогтоолын төсөлд дүн шинжилгээ хийхэд их сонирхолтой үр дүн гарсан. Тодруулбал энэ нь Тавантолгойн бүлэг ордтой холбоотой тогтоолын төсөл. Үүнд илүүтэй хууль тогтоомжийн талаас дүгнэлт хийхэд уг тогтоолын төсөл 2026 оны төсөвт ямар нөлөө үзүүлэх эсэх нь тодорхойгүй байгаа юм. Маш ерөнхий агуулгатай. Угтаа уг тогтоолын төслийг хуулийг баталснаар 2026 оны төсөвт ямар нөлөө үзүүлэх боломжтой талаар, эерэг үү, сөрөг үү, мөнгө орж ирэх юм уу, гарах юм уу гэдэг нь мэдэгдэхгүй. Маш ерөнхий таамаглалын шинжтэй байгаа нь ажиглагдсан.

Уг нь хууль тогтоомжийн тухай хуульд зааснаар ганцхан төсвийн тухай хууль ч биш, өөр ямар нэгэн хуулийг дагалдуулаад бие даасан, шинэчилсэн найруулга бүхий хуулийг дагалдуулах боломжгүй буюу тийм зохицуулалт байхгүй гэсэн. Харамсалтай нь өнгөрсөн жилүүдийн төсөв баталсан туршлагаас харахад бие даасан хуулиудыг дагалдуулж баталж байгаа нь учир дутагдалтай. Эдгээр хуулиуд нь судалгаа шинжилгээ дутмаг байдгийн улмаас хэрэгжилт нь бодитой бус, цаашид нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардлага үүсдэг гэх мэт сул талууд ажиглагддаг.

 "ЭНЭ НЬ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬД Ч НИЙЦЭХГҮЙ"

Нээлттэй Нийгэм Форумын Засаглалын хөтөлбөрийн менежер Д.Оюунбадам:

Жилийн төсвийн тухай хуулийг дагалдуулаад, тооцоо судалгаа хангалттай хийгдээгүй төслүүдийг оруулж, батлуулсаар ирсэн. Зарим жилд бүр 100 гаруй хуулийн төсөл дагуулж оруулан ирж баталж байсан. Тэгэхээр энэ нь хууль тогтоомжийн тухай хуульд нийцэхгүй. Судалгаагүй, батлагдсан хуулиудын үр дагаварт сөрөг байдал гарах магадлалтай. Өнгөрсөн жил болон энэ онд Нээлттэй нийгэм форумаас 2026 оны төсвийн төсөлд дагалдаж оруулж ирж байгаа хуулийн төслүүдэд нээлттэй хэлэлцүүлэг хийе гэсэн саналыг тавьсан. УИХ-ын зүгээс ч мөн дагалдаж орж ирж байгаа хуулиудаа хэлэлцэхгүй байна.

Бид хараат бус хуульчдын тусламжтайгаар судалгаа хийхэд, хууль тогтоомжийн тухай хуульд нийцэхгүй, тооцоо судалгаа хангалтгүй, үзэл баримтлалд үр нөлөө ямар байх вэ, гол хуультайгаа хэрхэн холбогдож байна вэ гэдэгт тайлбарт дутмаг байна. Тиймээс жилийн төсвийн төслийг дагалдаж оруулж ирж байгаа хуулийн төслүүдэд ач холбогдол өгөх, судалгаа шинжилгээтэй хандахыг шаардаж буй. 

"НИЙСЛЭЛ ТӨСВӨӨ ИЛ ГАРГАДАГГҮЙ НЬ ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ТЕНДЕРҮҮДТЭЙ ХОЛБООТОЙ БАЙХ МАГАДЛАЛТАЙ"

Монголын Залуучуудын эвсэл ТББ-ын Орлогч Захирал З.Энхбаяр: 
Нийслэлийн төсвийг хэлэлцэх хуулийн хугацаа нь 10 дугаар сарын 5-наас эхлэх учиртай ч улсын төсөв хэлэлцэх үе шатууд хойшлогдсонтой холбоотойгоор мөн хэлэлцэгдэхгүй байна гэж харж байна. Гэхдээ улсын төсөв гэхээсээ илүүтэй, хүн амын талаас илүү хувь нь амьдарч байгаа нийслэл өөрөө маш том төсөвтэй. Нийслэл нь төсвөө ил болгодоггүйгээрээ "алдартай" гэж хэлж болно.

Манай байгууллагын зүгээс 2023 оноос хойш нийслэлийн 9 дүүргийн төсөв дээр ажиллаж, албан шаардлагуудыг хүргүүлэн хэвлэмэл байдлаар төсвийн тайлан мэдээллийг авдаг. Гэтэл төсвийн төслийн захирамж, батлагдсан төсөв, зарцуулалтаа ulaanbaatar.mn сайт дээрээ байршуулах ёстой байдаг ч энэ жил нийтлээгүй байна. Өнгөрсөн долоо хоногт бид албан бичгээр хүсэлтээ хүргүүлсэн ч хариу одоогоор ирээгүй байна. Бид өнгөрсөн 6,7 сард АТГ-тай хамтран ажиллаж, нэг үгээр тэднээр дамжуулан тэднээс төсвөө тайлагнахыг шаардаж буй. Уг нь энэ бол ил тод байх ёстой мэдээлэл ч ийнхүү нуун дарагдуулсны цаана маш олон хууль зөрчсөн тендерүүд, зам засвартай холбоотой үргүй зарцуулалт бий. Бид АТГ-тай хамтран ажилласны үр дүнд зам засвар, бордюрны 33 тэрбум төгрөгийн асуудлыг тодруулсан.

Нийтээр хэлэлцүүлэгдэх төсөвтөө санал авдаггүй, иргэдийн төлөөлөгчид ч өөрсдөө төсвийн төсөлтэйгөө танилцаж чаддаггүй гэж байгаа юм. Өмнөх өдөр нь шуураад л, төлөөлөгчдийн гарыг нь өргүүлээд нийслэлийн төсвөө баталчихдаг. Гэтэл түүний цаана ямар үр дүн, тоотой, ямар бүтээн байгуулалт, хөгжлийн бодлоготой уялдсан төсөл мөн эсэхийг мэдэх боломжгүй төсөв батлаад байгаагийн хамгийн том жишээ нь бордюрны асуудал байна. Ирэх оныг боловсролын жил болгон зарлаад буй энэ цагт тус салбарын төсвийг нэмэх бус харин ч хассан. Бордюрны оронд боловсролын төсвөө нэмэх боломжтой байсан. Олон нийтээс санал аваад байгаа хэр нь эрэмбэлсэн асуудлынхаа хүрээнд тогтоол шийдвэр нь гарахгүй, төсөв нь эрэмбэ дараагаараа чиглэхгүй байгаа гэж үзэж байна.