Монголчууд бид ардчиллын буянаар нүд тайлж их юм үзэцгээж байна. Гадаад ертөнцийн өнгө төрхийг чамлахааргүй таньж, өмссөн зүүснээ хүртэл өөрчлөөд авч чадсан. Хуулах, дуурайхыг бүүр ч хүнээр хэлүүлэхгүй чаддаг гэж хэлж болно. Хуулиа боловсруулахдаа хүртэл гаднаас санаа авдаг манайхан хотынхоо өнгө төрхийг сайжруулах талаар төдийлөн анхаарал тавихгүй байгаа нь ажиглагддаг.

Төсвийн зардлаар гадаадад олон явдаг холбогдох дарга нар дэлхийн хотуудын соёл, хөгжлийг харж л таараа. Тэд Улаанбаатарынхаа хөгжилд тусгачих санаа олж ирж, хэлж ярьж байгаа нь харагддаггүй.

Жижигхэн тосгод хүртэл өөрийн өнгө төрхтэй байдаг даа. "Чингэс хаан" олон улсын нисэх буудалд анх удаа бууж байгаа гадны хүний нүдэнд Улаанбаатар хаанахын нийслэл нь мэдэгдэхгүй гайхшрал төрүүлэхээр боллоо. Уул нь Монгол гэдэг улс өөрийн бичиг, түүхийн өндөр өв соёлтой гэж гайхагддаг. Тэгвэл Улаанбаатарын гудамжаар орж ирсэн гадны хүнд "энэ улс чинь Английн колони байгаагүйсэн биш билүү" гэж гайхахад хүрэхээр байна. Уулын гацааны жижигхэн үндэстэн ч өв соёлоо авч үлдэх гэж яаж тэмцэж байгааг бид мэднэ.

Энэ нь аливаа тосгон ч жижигддэггүйн илрэл юм. Балтын гурван орон гэж яригддаг Латви, Литви, Эстони улс социализмын үед ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байхдаа нэг ч хаягаа оросоор бичиж байгаагүй гэдэг. Монголчууд англи хэлэнд ингэтлээ шүтэхийн учир юусан билээ. Тархи оюундаа сурч, амьдрал ахуйдаа хэрэглэх ёстойгоос биш хэлний өндөр мэдлэгтэйгээ гайхуулах гэсэн шиг 00-ынхоо өрөөнд хадаж цээжилдэгтэй адил хамаг байдгаа харь хэлээр бичиж гудамжиндаа хадаад баймааргүй санагний орчуулагч хэрэглэхгүйгээр бэлэн хараад олчих зам зааж өгөөд байна.

Нэг үгээр хэлэхэд гадаадынхныг Улаанбаатарт орж ирэхэд орчуулагч хөлслөх нь хамгаас чухал болох хэрэгтэй байна. Өөрсдийнхөө сурсан хэлээр орчуулагч хийж мөнгө олох боломжоо хаагаад байгаагаа ухаарахгүй байна гэж үү. Бүх хаягаа нэгэн стандарттай монголоор бичиж байрлуулж болохоор. Бодож боловсруулж дуусдаггүй дарга нар нэгийг хийх нь тодорхой. Нэгэн үе орос хэлнээс эрхэм юмгүй явсан монголчууд өнөөдөр нүдэнд харагдах бүхнээ англиар бичээд байх болсон нь инээдтэй. Нийслэлийн гудамжаар явахад алхам тутамд англи хэл цээжилж болохоор. Монголын Улсын нийслэл арай ч ийм байж болмооргүйсэн дээ.

Зарим англиар бичсэн үг нь алдаатай, үгийн утга нь буруу, онож хэрэглэгдээгүй хаяг олон байгааг мэргэжлийн хүмүүс ярьдаг. Гадна ханаа тэр чигээр нь хаягаар дүүргэчихсэн барилгууд нийслэлд замбараагаа алдсан. Гадны хотуудад хаяг, рекламыг ямар хэмжээтэй хаана хадах, тэгээд зогсохгүй үсэгний шрифтийг нь хүртэл зааж өгдөг байна. Өнөөдөр Улаанбаатарын гудамжинд англи, хятад, солонгосоор бичсэн хаяг сурталчилгааны самбарууд замбараагаа алдлаа.
 
Вьетнамууд хүртэл өөрсдийнхөө төрийн далбааны үндсэн өнгө улаан дэвсгэр дээр авто засварынхаа хаягийг нэгэн жигд бичдэг болсон. Тэд нэг юм хэлээд байна аа даа. Уул нь гадаадын иргэн тухайн улсынхаа хууль, журамд захирагдах учиртайсан. Манайд дүрэм журам байлаа ч мөрддөггүй нь харамсалтай. Гадныхан юугаа хийж байх нь хамаагаа алджээ. Өнгөрсөн намар Өвөрмонголын алдарт морин хуурч Чи Булагтай уулзаж ярилцлага авахад тэрээр "Улаанбаатарт ирэхэд монголын үнэр ханхлахаа байжээ.

Харин их гүрний хавчлагад байдаг Өвөрмонголчууд бид хэл соёлоо та нараас илүү хадгалж авч яваа шүү" гэж хэлсэн нь ортой санагдсан. Том жижиг стандартгүй хаяганд дарагдсан барилгуудын хана хадаасанд сэглэгдэж байгаа нь тодорхой. Өнөөдөр манайхан аж ахуйн нэгжээ байгуулахаасаа өмнө зөвшөөрөлгүйгээр хаа дуртай газраа хаягаа түрүүлээд хадчихдаг болсон. Аж ахуйн нэгж, компаниуд олширч байгаагийн хэрээр барилгын хана эрээн болж хувирсан. Зарим барилгын ханан дээр нүүгээд явчихсан, эсвэл дампуурчихсан компанийн хаяг байсаар байдаг.

Өнгөрсөн онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч долдугаар сарын нэгнээс эхлэн гадаад орны төрийн тэргүүнүүдэд явуулах албан бичиг, захидал, мэндчилгээг монгол бичгээр бичиж байх болсноо Монголч эрдэмтдийн хурал дээр мэдэгдэж байсан билээ. Энэ нь төрийн албан ёсны харилцааг монгол бичгээр хөтлөн явуулах зорилгын эхний алхам гэж үзэхээр байлаа. Ерөнхийлөгч энэ тухай зарлиг буулгаснаа ч мэдэгдсэн билээ. Саяхан Нийслэлийн барилга, хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газраас Улаанбаатар хотын хаягжилтыг эрчимжүүлэх төслийн хүрээнд стандартын дагуу гэр хорооллын гудамжны хадмал хаягийг хэвлэх, хүлээлгэн өгөх тухай тендер зарлагдлаа.

Нэг үгээр хэлэхэд энэ нь гэр хорооллын мурий хэдэн гудамжны хаягийг солих нь гэж ойлгогдож байна. Сүржин сайхан нэртэй энэ газар гэр хорооллоор хязгаарлаад бас л юм хийхгүй нь бололтой. Гадаад орны тэргүүнүүдэд хүргэх албан бичгээ монгол бичгээрээ явуулж байгаа юм чинь соёл уламжлалаа бодож Улсынхаа нийслэлийн өнгө төрхийг гадаад үг үсгээр чимэглэх биш гайхамшигт монгол бичгээрээ бичиж тавих цаг ирнэ биз ээ гэж найднам.

Н.Лхагва