-Илгээлтийн эздийн түүх-

Барилгын цэргүүд эх орныхоо бүтээн байгуулалтад тэргүүн эгнээнд ажилласан түүх бий. 1967 онд Дархан хотод цэргийн анги байгуулж, тус ангийнхан Мах комбинатыг барьж дуусгаад Сайд нарын зөвлөлийн шийдвэрээр Эрдэнэт рүү илгээлт өвөртлөн ирцгээж, тарвага ихтэй, цас их ордог хэмээн нутгийнхны тодорхойлсон цэлгэр талд хот байгуулсан түүхтэй.

Энэ сарын 1-2-ны өдрүүдэд Эрдэнэт хотыг барьж босголцсон, илгээлтийн эзэд тал талаас цугларч, манай улсын хоёр дахь том хотыг барьсны 50 жилийн ойг өргөн хүрээнд тэмдэглэлээ. Тэгэхээр анхны илгээлтийн эзэд 1974 онд  Эрдэнэтэд хөл тавьж,  Эрдэнэтийн овоог Эрдэнэт хот болгосон юм. Тэдний төлөөлөлтэй уулзаж ярилцав.    

Н.Мягмар: Эрдэнэт хотыг байгуулахаар барилгын цэргийн 166-р ангийг 1973 онд байгуулсан юм. Зургаан өөр байршлаас барилгын цэргүүдийг авчирсан. Би энэ ангид нягтлан бодогчоор ажилласан. Бид ирээд л шууд ажилдаа орсон.    

Зарим цэрэг гурван жил алба хаагаад мотоциклын мөнгөтэй буюу 6000 төгрөгтэй халагддаг байв. Тухайн  үед мотоцикл бэлтэй хүний хэрэглээ байлаа.

Ү.Сүрэнхорлоо: Би 1973 онд Эрдэнэтэд ирсэн юм. Манай барилгын цэргийн анги Сэлэнгэ аймгийн Хонгор сумын Салхит өртөөнд хоёр давхарласан майханд байрлаж, Хараагийн нарсыг ярж, төмөр болон авто зам тавихаас ажлаа эхэлсэн. Дарханаас 400 цэрэг ирсэн юм.

Дараа нь Галуут-Эрдэнэтийн өндөр хүчдэлийн шугам, Сэлэнгэ-Эрдэнэтийн ус дамжуулах хоолойг барьсан. Бид Зөвлөлтийн цэргийн ангитай хамт ажилласан юм. Тухайн үед бид 20-той залуус байв. Эрдэнэт хотын хамгийн ууган барилгууд нь Говилын цэргийн казарм, илгээлтийн эздийн байр, Нэгдүгээр микро хороолол буюу тоосгон барилгууд. Удалгүй байшин үйлдвэрлэх комбинат ашиглалтад орсноор бид угсармал байшингууд барьж эхэлсэн.    

Дараа нь илгээлтийн эздийн байрлах байр, ахуйн үйлчилгээ, цэргийн ангийн байрыг барьсан. Бүтээн байгуулах ажил оволзож байв. Иргэний барилгуудыг бид зэрэг зэрэг барьсан.

Эрдэнэт үйлдвэр болон дагуул хотыг маш богино хугацаанд барьсан. Хоёр улсын Засгийн газар хооронд Эрдэнэтийг маш шуурхай барих шийдвэр, Сайд нарын Зөвлөлийн тогтоол гарсан юм билээ.  Одоогийнх шиг долоо хоногт хоёр өдөр амарна гэсэн ойлголт байхгүй. Бидэнд амралтын өдөр байгаагүй. Машин механизм 24 цагаар ажиллаж, бид ээлжээр ажилладаг байв. Орой хичээлдээ суугаад, өдөр нь ажлаа хийнэ. Байрандаа ирж, хоол идээд л эргээд гарна. Цэргүүдэд цол зэргээс нь хамаарч, урамшуулал олгодог байсан нь бүтээмжид нь их нөлөөлсөн юм. Зарим цэрэг гурван жил алба хаагаад мотоциклын мөнгөтэй буюу 6000 төгрөгтэй халагддаг байв. Тухайн  үед мотоцикл бэлтэй хүний хэрэглээ байлаа шүү дээ.  

Гурван жил алба хаасан цэрэг гэдэг чинь бие хаа, оюун санаа нь жигдэрсэн, адуу шиг “тачигнасан” залуус байв. Ажил хийвэл дор нь дуусгана. Одоо барилгын цэргүүд нэг жилийн хугацаанд ажлаа дөнгөж сураад л төгсөж байна. Манай ангиас халагдаад цаашид барилгын салбарт үргэлжлүүлэн ажилласан олон хүн бий. Одоо манай улсад барилгын цэргийн 110 гэж ганцхан анги л үлдсэн. Тэд төмөр замуудыг барилаа. Энэ ангийг Барилгын цэргийн удирдах газрын дарга асан н.Бавуугийн нэрэмжит болгох саналыг бид гарган, холбогдох хүмүүст уламжилсан. Хариу хүлээж байна. Энэ хүн Монголын барилгын болон батлан хамгаалахын салбарт онцгой гавьяа байгуулсан юм шүү дээ.         

Орос хүмүүс их элэгсэг, тоглоом шоглоомтой хүмүүс. Ажлын төлөө гэсэн сэтгэлтэй.

Орос ах нартай хамт ажиллаж, ажлын шаардлагаар бид орос хэл сурцгаасан. Орос хүмүүс их элэгсэг, тоглоом шоглоомтой хүмүүс. Ажлын төлөө гэсэн сэтгэлтэй, биднийг хүүхэд шигээ л бодно, нэг нэгээр нь дагуулж яваад заана, зөвлөнө.  

Манай улсад ийм том хэмжээний бүтээн байгуулалтыг дахин хийсэнгүй. “Оюу толгой”-д түр байр л бий. Үйлдвэр дагасан хот барьсан туршлага бидэнд бий тул энэ туршлагаас одоогийн залуус суралцаасай.  

Эрдэнэт үйлдвэрийн үр шимийг бид одоо ч хүртсээр байна. Цагтаа энэ үйлдвэр улсын төсвийн нийт орлогын 40 хувийг бүрдүүлж байв. Гайхамшигтай бүтээн байгуулалтад оролцсон цэргийн алба хаагчид одоо Монгол орны өнцөг булан бүрд бий. Бид энэ бүтээн байгуулалтаар байнга бахархах ёстой юм.  

Илгээлтийн эзэд хагас зууны дараа дурсамжаа эргэн санаж, бидэнтэй хуваалцахдаа “Бидний хөлс дусаагүй, гар хүрээгүй барилга байгууламж энэ хотод байхгүй” хэмээн ам бардам хэлж байв. 1974-1978 онуудад зөвхөн Эрдэнэт үйлдвэрийн 35 барилга байгууламжийг барьж дуусгахад илгээлтийн эздийн үүрэг оролцоо ихээхэн нөлөөлжээ.   

Гэрэл зургуудыг Г.Өнөболд