Манай улсад хэрэгжиж буй гаднын томоохон хөрөнгө орлуулалттай хоёр дахь том төсөл бол Дорноговь аймагт байгалийн уран үйлдвэрлэх Зөөвч-Овоо ордын төсөл.

Монгол, Францын хамтарсан “Бадрах Энержи” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч, Бүгд Найрамдах Франц улсад бүртгэлтэй “Орано Майнинг” компанитай байгуулах Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд албан ёсоор гарын үсэг зурсан билээ. 

Энэхүү төсөл яригдаж эхэлсэн цагаасаа л иргэдийн дунд талцал үүсэж, шүүмжлэл дагуулсаар ирсэн. Олон толгойтой мал гарлаа, хүн амьтанд сөрөг нөлөөтэй гэдэг мэдээлэл гардаг. Мал эмнэлгийн хүрээлэнд ураны хайгуулын улмаас мал үхсэн нь тогтоогдлоо гэсэн нэг ч  тохиолдол байдаггүй аж.

Өнгөрсөн баасан гарагт Тогтвортой хөгжлийн төлөөх сэтгүүлчдийн клубээс ШУА-ийн Ерөнхийлөгч, академич С.Дэмбэрэл тэргүүтэй тус академийн хүрээлэнгүүдийн захирлуудыг урьж “Монгол Улсын Мега төсөл хөтөлбөрүүдэд Шинжлэх Ухааны Академийн оролцоо” сэдвээр ярилцлаа.   

Уг төслийн хүрээнд 2021 онд Шинжлэх ухааны академиас ажлын хэсэг гаргаж, “Дорноговь аймгийн Улаанбадрах суманд орших ураны орд газрын байгаль орчны мониторинг” төслийг хэрэгжүүлсэн байна. 

Энэ талаар ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Л.Жаргалсайхан "2021 онд Засгийн газрын шийдвэрээр судалгааны хараат бус ажлын хоёр том хэсэг гарч, газар дээр нь ажилласан.  Хүрээлэнгээс миний бие ажлын хэсгийг ахалж ажилласан. Тус судалгааг

• ШУА-ийн Хими, химийн технологийн хүрээлэн, 
• Газарзүй геоэкологийн хүрээлэн, 
• Ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэн, МУИС, Монголын Гидрогеологичдийн холбоо гээд мэргэжлийн баг хөрс, ус цацраг, ургамал, малын мах, сүү гээд бүх талын шинжилгээ судалгааг хийсэн.  

Зөөвч овоо орд дээр туршилтын олборлолт эхлэхийн өмнө бүх  талаас нь дээж авч шинжлэх ухааны арга аргачлалынхаа дагуу судалгаа хийж, дүнг Засгийн газарт танилцуулсан. Засгийн газар зөвлөмжтэй танилцаад дахиад үргэлжлүүлэх үүрэг өгсөн учраас 2023 оноос шинжлэх ухаан технологийн захиалгат төсөл хэрэгжиж байна. 

Хүдрийг олборлоход ил уурхай, далд уурхай, уусган олборлох технологи гэж бий. 

Ил уурхайн бодит жишээ бол Эрдэнэт үйлдвэр байна. Уулыг хөрс хуулалт хийж, хүдэрт хүрэх үедээ тэсэлгээ хийдэг. Үүний дараа буталж нунтаглан хэрэгтэй баяжмалаа аван, хаягдлаа хаягдлын сан руу явуулна. Энэ аргыг ашигласнаар маш том хэмжээний ухаш үлддэг бөгөөд хаягдал их гардаг. 

Мөн далд  уурхайн технологийг Оюутолгой ашигладаг. Тухайн газрын маш гүнд хүдрийн биет  бий. Тиймээс нөөцдөө хүрэхийн тулд түнел ухаад тэр хэсэгтээ ажиллах нөхцөл гаргаж, тэслээд хүдрээ олборлож дээш зөөдөг.

Харин уусган олборлолт гэдэг нь газрын хэвлийг ухдаггүй. Тухайн газартаа цооногууд суурилуулаад элсэнд наалдсан ураныг 2 хувийн саармагжуулсан хүхрийн хүчлийн тусламжтайгаар гаргаж авдаг. 

Олон нийт цацраг идэвхт хог хаягдал бий болж байгаль орчин хордох уу гэдэг асуултыг их тавьдаг. Уран бол байгаль дээр байгаа байгалийн цацраг идэвхт бодис. Атомын цахилгаан станцад хэрэглэдэг шиг тийм өндөр цацраг идэвхтэй байсан бол тэр хавьд байгаа хүн, мал, амьтан ургамал цацрагийн хордлоготой байна гэсэн үг.

Тэгэхээр байгаль дээрээ, газрын гүнд байгааг дээш нь татаж гаргаж ирээд ураны исэл болгоод шар нунтаг болгож байгаа юм. Тэр нь цөмийн түлш болон түлшний хаягдал шиг цацраг идэвхгүй. 

Шар нунтаг гэдэг бол цөмийн түлш гаргадаг бүтээгдэхүүний түүхий эд. Түүнийг 6 фторт уран болгож баяжуулж байж түлшээ гаргаж авна гэсэн үг. 

Энэ шатны боловсруулалт бол маш нарийн технологитой, дэлхий дээр маш цөөхөн улс,  одоогоор тавхан орон л боловсруулалт хийж түлш гаргаж авч байна.   

Бидний хувьд бага ч гэсэн байгалийн цацраг идэвхт уул уурхайн хаягдал гарахгүй юм байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Манай улс өөрөө АЦС-тай болж  ашигласны дараа тэр хаягдал гарна.  Тиймээс иргэд үүнийг ялгаж, салгах хэрэгтэй" гэсэн юм.