Элчин сайд Ина Марчюлёните: Залуусыг уриалж, зөв зүйлд чиглүүлж чаддаг сайн удирдагчид хэрэгтэй

"МОНГОЛ УЛСЫН ТӨСӨВТ ДЭМЖЛЭГ ҮЗҮҮЛЭХ 50,8 САЯ ЕВРОГИЙН ХӨТӨЛБӨР ХЭРЭГЖҮҮЛНЭ"

- Таны эх орон Литвын тухай хоёулаа яриагаа эхлүүлье. Танай улсын хүн ам, эдийн засгийн гол нэрийн бүтээгдэхүүн гэх мэт онцлог зүйлээс сонирхуулаач?
- Литвийн хүн ам Монголоос арай бага буюу 3 сая орчим хүн амтай. Харин манай газар нутаг 65 мянган км квадрат километр буюу Монголоос хамаагүй бага.

Биднийг Монголтой нэгтгэж байгаа зүйл бол сагсан бөмбөг юм. Монголд сагсан бөмбөг ямар их хөгжсөнийг анх хараад би үнэхээр их гайхсан. Сүхбаатарын талбай дээр 3X3 тэмцээнийг үзэхээр очсон. Би дээд лигийн плей-оффын тоглолтуудыг үзэхээр төлөвлөж байна. Мөн Монголын сагсан бөмбөгийн холбоо Литвад айлчилж, манай холбоонд туршлага солилцох боломжоор хангасан.

Монгол орон шиг ашигт малтмалын нөөц Литвад байхгүй. Энэ нь биднийг хүн болон технологидоо хөрөнгө оруулахад хүргэсэн. Монголын технологийн гарааны бизнес эрхлэгчид Литва улсад очиж гарааны бизнесийн орчинтой танилцаж, мэдлэгээ солилцох сонирхолтой байдаг. Финтек, био шинжлэх ухаан, кибер аюулгүй байдал, цахим засаглал зэрэг нь Литвад томоохон байр суурь эзэлдэг. Өөр нэг жишээ бол лазер технологи юм. Жишээлбэл, Samsung өөрсдийн дэлгэцэнд зориулж манай хамгийн сүүлийн үеийн лазер технологийг худалдаж авдаг.

Хоолны хувьд бид талх, төмс их иддэг. Харин миний хувьд хамгийн сонирхолтой нь Монголын боорцог шиг буюу Литвад Žagarėliai гэж нэрлэдэг нарийн боов бий. Боорцог нь чихэрлэг багатай, хатуу боловч ер нь хоорондоо адилхан юм байна лээ. Энэ надад маш сонирхолтой санагдсан. Мөн би боорцогоос гадна хуушуурт дуртай. Намайг ирсний дараахан Ерөнхийлөгчид Итгэмжлэх жуух бичгээ өргөн барьсныг минь тэмдэглэсэн анхны хоол энэ байлаа. Мөн бяслаг, шар айраг зэрэг Литвийн хэд хэдэн бүтээгдэхүүнийг Улаанбаатар хотын супермаркетуудад байсан.

Монголын нэгэн адил Литвын соёл маш эрчимтэй, идэвхтэй байдаг. Манайд дэлхийн шилдэг эмэгтэй удирдаач бий. Мөн манайд олон улсын кино наадам, орчин үеийн бүжгийн наадам, зуны улиралд Монголтой ижил төстэй олон төрлийн хөгжим болон жазз хөгжмийн наадам болдог.

- Та Литвийн Соёлын дэд сайдаар ажиллаж байсан туршлагатай. Манай улсын соёлын салбарын талаарх таны бодлыг сонирхмоор байна?
- Танай улсад маш их боломж, авьяас бий. Миний хэлэх гол санаа бол аялал жуулчлалыг соёлоор дамжуулан хөгжүүлэх боломж юм. Монголд байгалийн аялал жуулчлал томоохон байр суурийг эзэлдэг гэж би хардаг. Гэхдээ миний өмнө нь дурдсанчлан Монгол Улсад маш эрч хүчтэй соёлын дүр төрх бүхий боломж бий. Байгаль орчин, нүүдлийн аялал жуулчлалыг орчин үеийн соёлын үйл ажиллагаатай хослуулж чадвал үнэхээр гайхалтай байх болно.

- Та Монголд ирсэн анхны сэтгэгдлийг тань сонирхмоор байна.
- Би 2020 он хүртэл Литва улсаас БНХАУ-д суугаа Элчин сайдаар ажиллаж байхдаа мөн Монголд итгэмжлэгдсэн Элчин сайдаар ажиллаж байсан болохоор миний хувьд энд ирэх цоо шинэ зүйл биш байлаа. Гэхдээ би өмнө нь Монголд олон удаа айлчилсан ч энд амьдарч үзээгүй. Есдүгээр сард Монголд ирэхэд тийм ч их гайхширал төрүүлээгүй ч дөрвөн жилийн дараа ирэхэд зарим өөрчлөлтүүдийг анзаарсан.

Монголын тухай миний анхны сэтгэгдэл бол хүмүүс нь үнэхээр нээлттэй, найрсаг, сониуч зантай байдаг юм байна гэдгийг мэдсэн. Тэд ичимхий биш, ярихад хялбар байдаг.

Хоёрдугаарт, Улаанбаатар хотын соёл урлаг үнэхээр гайхалтай. Би хувьдаа урлаг, соёлоос асар их таашаал авдаг нэгэн. “Тамгагүй төр”, “Тэнгэрийн хүү” зэрэг олон жүжиг, галерейн үзэсгэлэн, тоглолтууд үзсэн.

Ер нь миний сэтгэгдэл маш эерэг байгаа. Үлдсэн хугацаанд намайг олон ч зүйл хүлээж байгаа байх. Монголын өвлийг тэсэн ядан хүлээж байна. Хэдийгээр би цастай, хүйтэн цаг агаартай хойд Европоос ирсэн ч маш хүйтэн температуртай цаг агаарыг үзээгүй.  Учир нь би сүүлийн хэдэн жил Лаост амьдарч байсан. Тиймээс энд өвлийг үзнэ гэхээс сэтгэл хөдөлж байна.

Монгол орныг тойрч бүх аймгуудаар аялмаар байна. Би Хустайн байгалийн цогцолборт газарт очиж тахь, буга, цагаан зээр харсан нь надад маш гайхалтай санагдсан. Гэхдээ тэндээс ирэхдээ Улаанбаатар хот руу орох гэж гурван цаг гаруй түгжирсэн. Замын хөдөлгөөнд цаг их зарцуулах нь монголчуудын амьдралын нэг хэсэг болсныг би ойлгож байна.

Шинэ Засгийн газар байгуулагдаж, орон нутгийн сонгуулийн үед ирж байгаадаа баяртай байгаа ба цаашдын хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэхийг тэсэн ядан хүлээж байна.

- Та энд томилогдох хугацаандаа ямар тодорхой зорилтуудыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна вэ?
- Монгол дахь Европын Холбоо нь Монгол Улсад тэргүүлэх ач холбогдол бүхий хэд хэдэн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд би үүнийг цаашид өргөжүүлэх болно.

Эхнийх нь ойн аж ахуй. Монгол Улс, Европын Холбооны Ойн түншлэлийн харилцаа 2022 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Европын Комиссын Ерөнхийлөгч хатагтай Урсула фон дер Лейен нар Египетэд харилцан ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг зурснаар эхэлсэн юм. Бидэнд одоо хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааны баримт бичиг бий. Мөн саяхан Бодлогын ажлын хэсэг хуралдаж, хоёр шинэ төслийн санал, санхүүжилтийн боломж, цаашдын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх талаар ярилцлаа. Тухайлбал, Европын Хөрөнгө оруулалтын банкнаас 200 сая еврогоор ЕХ-ны буцалтгүй тусламжаар санхүүжүүлэх боломжтой төслүүдийн талаар юм.

Ойн аж ахуйд зөвхөн мод ургуулахаас гадна хүмүүс, тогтвортой менежментийн талаар ярьдаг. Учир нь энэ нь орлого бий болгох, эдийн засгийг тогтвортой төрөлжүүлэхийн тулд ногоон, зохистой ажлын байр бий болгох явдал юм. Ой бол урт хугацааны хөрөнгө оруулалт юм. Европт бид ой модыг хамгаалах, хөгжүүлэх арвин туршлагатай.  Бид санхүүгийн дэмжлэг төдийгүй техникийн туршлагаараа хуваалцахдаа бэлэн байна.

Бидний ажиллаж байгаа хоёр дахь том чиглэл бол төрийн санхүүгийн менежмент юм. Бид Монгол Улсын Засгийн газартай төсвийг дэмжих хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа. Энэхүү хөтөлбөрөөр дамжуулан бид хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихийн зэрэгцээ төрийн нөөцийг үр дүнтэй ашиглах, удирдахыг эрмэлзэж байна. Мөн бид Европоос илүү их хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, Европын орнууд болон Монголын хоёр талын худалдааг нэмэгдүүлэхийг хүсэж байна.

Залуучууд, эмэгтэйчүүд бол бидний зорилтот бүлэг. Залуучуудыг чадавхижуулах, жендэрийн тэгш байдлыг хангах нь бидний тэргүүлэх чиглэл юм. Монгол эмэгтэйчүүд их ур чадвартай байдаг нь гайхалтай. Би хоёр сарын хугацаанд удирдах түвшний нэлээд хэдэн эмэгтэйтэй уулзсан. Харамсалтай нь орон нутгийн сонгуульд эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл харьцангуй бага байна.
Монгол Улсын хүн амын 60 хувь нь залуучууд. Харин Европт илүү ахимаг насны хүн ам нь давамгайлдаг. Тиймээс би энд ажиллах хугацаандаа залуучуудтай харилцаж, тэднийг дэмжин, ирээдүйд улс орноо цэцэглэн хөгжүүлэх таатай орчныг бүрдүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах бодолтой байна.

Та жендэрийн тэгш байдлын тухай дурдсаных Монголын жендэрийн тэгш байдлын талаарх бодлыг тань сонирхмоор байна вэ?
Би Бээжингээс Монгол Улсад хавсран суугаа Литвийн Элчин сайдаар ажиллаж байхдаа “Өөрчлөлтийн төлөөх эмэгтэйчүүд”-тэй хамтран хэрэгжүүлж буй орон нутгийн эмэгтэйчүүдийг улс төрд оролцох чадавхижуулах төслийн хүрээнд Сэлэнгэ аймгийн эмэгтэйчүүдтэй ярилцах завшаан тохиосон юм. Тэдэнтэй тулгамдаж буй асуудлынх нь талаар маш илэн далангүй ярилцсан. Нэг нь сонгуульд нэр дэвших санхүүгийн эх үүсвэр хомс. Хоёр дахь нь олон нийт эмэгтэйчүүдийг дэмждэггүй байдал юм. Тодруулбал, хүмүүс эмэгтэйчүүдийг цахим орчинд илүүтэй доромжилж, буруутгадаг нь маш харамсалтай. Гэхдээ энэ нь зөвхөн Монголд биш юм.

Үүнийг өөрчлөх ёстой. Бид бүгд эмэгтэйчүүдийг орон нутгийн болон үндэсний хэмжээний шийдвэр гаргахад илүү нухацтай авч үзэхэд туслах хэрэгтэй. Эмэгтэйчүүд гэр бүлээ авч явах, шийдвэр гаргахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэд үүнийгээ ч орон нутгийн засаг захиргаанд хялбархан хийж чадна. Учир нь тэд үнэхээр өрх гэрээ хэрхэн авч явах, яаж төлөвлөхөө мэддэг ба үнэхээр их хувь нэмэр оруулж чадна.

Мөн миний анзаарснаар энэ орон нутгийн сонгуулийн үеэр эмэгтэй сонгогчдын тоо нэлээд их байсан ч эмэгтэйчүүд цөөн сонгогдсон. Энэ нь бид эмэгтэйчүүдийн эв нэгдлийг дэмжих хэрэгтэй гэсэн үг юм. Орон нутгийн сонгуулийн зохицуулалт нь квотын хувьд тийм ч хатуу биш байсныг би мэднэ.

Бид Европт ижил төстэй асуудалтай байсан. Гэсэн хэдий ч бүх зүйл өөрчлөгдөж байна. Эмэгтэй улстөрч, сайд, Ерөнхий сайд, дарга нар илүү олон болсон. Ялангуяа Скандинавын орнуудад нэлээд сайн ажиллаж байна.

"ЕВРОПЫН ХОЛБОО МОНГОЛЫН ХАМГИЙН ТОМ ХАНДИВЛАГЧДЫН НЭГ"

 

ЕХ-ны гол төслүүдийн нэг нь “Хөдөө аж ахуйн менежмент, эко системийн тогтвортой байдлыг хангах-STREAM” “СТРИЙМ+” төсөл шүү дээ. Та энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?
Энэ бол Ойн нөхөрлөлийн хүрээнд хэрэгжүүлж буй бидний тэргүүлэх төсөл юм. STREAM-ийн эхний үе шатыг GIZ болон FAO /Хүнс хөдөө аж ахуйн байгууллага/ хамтран 2021-2024 оны хооронд амжилттай хэрэгжүүлсэн. Төслийн хоёр дахь үе шат болох STREAM+-д гарын үсэг зурж, удахгүй эхлүүлэх ба Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Хэнтий гэсэн гурван аймгийг хамруулна. Гол зорилго нь Монгол Улсад гурван салбарт туслах юм. Энэ нь ойн аж ахуй, махны үнэ өртгийн сүлжээ, ноолуурын өртгийн сүлжээ юм. Монгол Улс хүчирхэг, эдгээр салбарт хөгжих боломж асар их бий. Тиймээс бидний хэрэгжүүлсэн туршилтын төсөл амжилттай болсон гэж үзэж байгаа тул STREAM+ ч сайн үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

- Хоёр талын хөдөлмөр эрхлэлтийн, нийгмийн хамгаалал, засаглалыг сайжруулах чиглэлд хийх хамтын ажиллагааны талаар мэдээлэл өгнө үү?
- Монгол Улсын төсвийн төлөвлөлтийг олон улсын жишигт хүргэх зорилгоор Европын Холбооноос 50.8 сая еврогийн төсөвт дэмжлэг үзүүлэх хөтөлбөрийг боловсруулсан. Бидний зорилго бол сайн төлөвлөөд зогсохгүй үр дүнд чиглэсэн, бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй уялдуулсан төсөв боловсруулахад Засгийн газарт туслах явдал байв. Түүнчлэн бид санхүү, хөдөлмөр эрхлэлт, боловсрол, хөдөө аж ахуйн яам, орон нутгийн засаг захиргаанд нэмэлт техникийн туслалцаа үзүүлж, төсөв боловсруулах үйл явцыг сайжруулахад нь тусалж байна. Тухайлбал, бид саяхан аймгийн төсвийн шинжээч, Эрдэнэсийн сангийн ажилтнуудын дунд уралдаан зохион байгуулж, үр дүн нь гайхалтай байлаа. Ялагчид төсөв төлөвлөх чадвараа харуулсан бөгөөд үр дүнтэй төлөвлөлт нь хангалттай хөрөнгөтэй байхаас дутахгүй чухал гэдгийг харууллаа. Ингэснээр үндэсний болон орон нутгийн түвшинд байгаа нөөцийг хамгийн сайн ашиглах боломжтой.

Төсвийн дэмжлэгийн бас нэг гол зүйл бол Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан байсан бөгөөд бид үүнийг илүү үр дүнтэй идэвхжүүлэхийг хүссэн. Бидний зорилго бол засгийн газарт ажиллах хүчээ сургахад нь туслах, ажил эрхлэлтийг дэмжих төвүүдийг бий болгох, тэндээс хүмүүс бэлэн ажлын байрны талаарх мэдээллийг авах боломжтой байсан. Хэдийгээр сайжруулах боломж байсаар байгаа ч бид мэдэгдэхүйц ахиц дэвшил гаргасан гэдэгт итгэж байна. Одоо илүү олон хүн, ялангуяа залуучууд ажилд орох өргөдөл гаргах, хаана нь давтан сургах, аль салбарт эрэлт хэрэгцээ их байгааг мэддэг болсон тул систем илүү сайн ажиллаж байна.

- Бусад оронтой харьцуулахад манайд залуу үеийнхэн олон байдгийг та онцоллоо. Таныг Монголын залуу үеийн төлөөлөлтэй аль хэдийн уулзсан гэж бодож байна.
- Тийм ээ, уулзалгүй яах вэ. Би Эх дэлхийн цэвэрлэгээний өдөрлөгт очсон. Энэ өдөр буюу бямба гаригийн өглөө эрт цэнгэлдэх хүрээлэнгийн гадаа олон залуус сайн дураараа цугларсныг хараад би тэндээс л тэд маш идэвх санаачилгыг анзаарсан. Монголын залуучууд үргэлж эрч хүчтэй, нээлттэй, сониуч зантай байдаг. Тэд бүгд өөрсдийн түүх, мөрөөдөлтэй.

Залуучуудыг уриалж, зөв зүйл рүү чиглүүлж чаддаг сайн удирдагчид хэрэгтэй. Учир нь тэдний тэр их эрч хүч, урам зоригыг бадраах нь чухал. Тиймээс гадна, доторх үйл ажиллагаа, амралт, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх спорт, урлаг соёлын үйл ажиллагааны газруудыг олноор бий болгох хэрэгтэй юм. Бид тэднийг судалж, хөгжихөд нь туслах өөр боломжит хувилбаруудыг гаргаж өгөх шаардлагатай.
 

- Монгол Улсад ЕХ-ны санхүүжилтээр хэрэгжиж буй төслүүдийн төсөв ойролцоогоор хэд вэ, голдуу ямар салбарт түлхүү анхаардаг вэ?
- Одоогийн хэрэгжүүлж буй төслүүдэд ойролцоогоор 150 сая евро бөгөөд энэ нь хандив юм. Мөн бидний өгч буй мөнгө Европын Холбооны иргэдийн татвар төлөгчдөөс гардаг гэдгийг онцолмоор байна. Бид Монголын хамгийн том хандивлагчдын нэг гэдэгт би итгэдэг.

Гэхдээ энд манай гишүүн орнууд, Герман, Франц, Итали, Унгар зэрэг орнууд ажиллаж байна. Мөн энд Европын хөрөнгө оруулалтын банк, Европын сэргээн босголт хөгжлийн банкны туслалцаа ч бий. Хэрэв та тэдгээрийн төслүүдийг тооцвол нийт 250 сая евро хүрнэ.

Бид Монгол Улсыг газарзүйн хувьд алслагдсан ч дэмжиж, хамтран ажиллахдаа баяртай байдаг. Геополитикийн нөхцөл байдлаас үл хамааран хүчтэй ардчилалтай, Азийн цээжинд орших үзэл бодол нэгтэй улс юм.

- Европ руу /УБ-Франкфурт/ ганцхан нислэг байдаг ч цаашид дахин нислэг нэмэх боломж бий юу?
- Одоогоор энэ нь байгаа цорын ганц нислэг. Прага руу нислэг саяхан эхэлсэн ч өвлийн улиралд зогсох байх. Итали руу шууд нислэг хийх боломжийн талаар зарим нэг хэлэлцүүлэг өрнөж байна. Нислэгүүд мэдээж хоосон явж болохгүй. Энэ нь маш их зардалтай байдаг.

Хөрөнгө оруулалт, худалдаа, аялал жуулчлалын асуудлын тухайд тал дээр хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Аялал жуулчлалыг хоёр талдаа хөгжүүлж, ил тод орчныг бүрдүүлж, илүү их хөрөнгө оруулалт татах шаардлагатай. Бизнес, хөрөнгө оруулагчид тогтвортой, урьдчилан таамаглах боломжтой, шударга тогтолцоонд дуртай.

Итали руу шинэ нислэг гаргах талаар хэлэлцэж байгаа ч энэ нь хөрөнгө оруулалт, худалдаа, аялал жуулчлалыг хамтран хөгжүүлэх боломжуудтай нягт холбоотой байх болно. Мэдээжийн хэрэг, нислэг байхгүй бол жуулчид байхгүй, харин жуулчид байхгүй бол нислэг хийх боломжгүй, учир нь зүгээр л хоосон нислэг маш үнэтэй байдаг. Тиймээс илүү олон нислэгтэй болохоос гадна Монголын аялал жуулчлалыг сурталчлах, Европын хөрөнгө оруулагчдыг энд ирэх таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилготой. Энэ асуудлаар Шадар сайд Т.Доржхандтай маш үр дүнтэй уулзалт хийсэн.

- Хуульд гэнэт өөрчлөлт оруулах нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад сөргөөр нөлөөлөх талтай байдаг. Та энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч.
- Мэдээж хэрэг тийм. Бизнес эрхлэгчидтэй зөвлөлдөж, ярилцах нь зайлшгүй чухал юм. Тухайлбал, бодлого, зохицуулалт байнга өөрчлөгдвөл бизнес эрхлэгчид, хөрөнгө оруулагчид төсвөө тооцоолж, төлөвлөхөд хүндрэлтэй болно. Тэдний зорилго бол хоёр талын ашиг тус юм. Эдгээр тогтмол өөрчлөлтөөс болж тэдний төсөв дээвэр дээр гарч байвал ирэх нь утгагүй юм. Тэд урт хугацааны, үр ашигтай хөрөнгө оруулалт хийхэд шударга, тогтвортой, ойлгомжтой байхын тулд хүлээн авагч орнуудын тогтолцоонд итгэх хэрэгтэй.

- Цаг зав гаргасанд баярлалаа.