Бидний тухай
Сурталчилгаа байршуулах
Редакцийн ёс зүй
Нууцлалын бодлого
Холбоо барих
Онцлох
Шинэ
Тренд
Буцах
0
-"Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын сурвалжлага III-
АНУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам, Монгол соёлын төвийн зохион байгуулдаг ээлжит тав дахь удаагийн эрдэм шинжилгээний бага хурал үргэлжилж байна. Энэ сарын 7-ны өдрийн үдээс хойш хуралд оролцогчид "Монгол бичиг XXI зуунд" сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Хэлэлцүүлгийг өдөөж миний бие мөхсөн байсан еврей хэлийг жүүдүүд хэрхэн сэргээж, амьд ярианы хэл болгосон түүхийг монгол бичигтэй харьцуулан ярилаа. Үүний дараа маш сонирхолтой мэтгэлцээн, хэлэлцүүлэг өрнөснөөс товчлон сонордуулбал:
Стратегийн хүрээлэнгийн судлаач Машбат:
-Монгол бичгийг төрийн бичиг болгож, бүх нийтээр хэрэглэдэг болно гэдэг маш зөв. Хамгийн гол нь монгол бичгээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь чухал. Эргэлтэд орохгүй болохоор хүмүүс сурч өгөхгүй байна. 1990-ээд онд бас эргэлтэд оруулъя гэж ярьж байсан, гэхдээ их гэнэн байдлаар. Жишээ нь "Халуун хөнжил" сониныг монголоор гаргая гэж хүртэл ярьж байлаа. Санаа нь гэхдээ сайхан юм. Ер нь монгол бичиг сурснаараа хувь хүн, монгол бичгийг дэмжсэнээрээ тухайн компани эдийн засгийн ашигтай байх тийм л тогтолцоо хэрэгтэй юм...
Өндөр настан Санждорж:
-Монгол бичгийг би бас дэмждэг талын хүн. Гол нь хэрэглээ байхгүй болохоор сурч өгөхгүй байна. Засгаас хэрэглээг нь бий болгоод өгвөл хүмүүс аяндаа сурах байх...
Вашингтон хотын монгол сургуулийн багш Жаргал:
-Өвөрмонголчууд хэдүүлээ билээ. Бид уусах юм биш биз. Бас монгол бичгээ авбал дэлхий нийттэй хамт алхаж чадах уу?
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Төрийн бичиг болгох хэрэгтэй. Үгүй бол үр хүүхдүүдээ бид харьшуулаад алдаад дуусах нь. Монголоор ярьдаггүй хүүхэдтэй монгол айл улам олон болох нь...
"Интер Монгол" нэтворкийг үндэслэгч Дугаржав:
-Компьютерт орохгүй гэж олон хүн эсэргүүцдэг байсан. Тээр жил Сиэтл хотод Юни-Код-ын том хурал болоход монгол хүмүүс оролцсон, монгол бичиг орчихсон шүү дээ...
Монгол сургуулийн багш Хандмаа:
-Ерөөсөө "Зар мэдээ" сониныг зөвхөн монгол бичгээр хэвлэх шийдвэр гаргавал яадаг бол. Хүмүүс хамгийн их уншдаг, жижиг жижиг зар бүхий сонин, шаардлагын эрхээр уншина даа. Эсвэл "Цаг тооны бичиг"' зөвхөн монголоор гардаг бол бас л олон хүн сурах хэрэгтэй болох байх даа...
"Идэр" дээд сургуулийн багш Бурмаа:
-Түрүүн Өвөрмонголд уусах вий гэж хэлж байна. Үнэн хэрэгтээ тэндээс ирсэн хүний хэлж байгаагаар бол Өвөрмонголд монгол бичгийн хэрэглээ улам бүр хумигдсаар байгаа гэнэ билээ. Тиймээс бид яваандаа монгол бичгээ авч үлдэх байх. Хамгийн гол нь монгол бичгийн үнэт зүйл гэж юмыг бий болгох хэрэгтэй юм. Бас хүн бүр төрийн албанд хошуурдаг болсон өнөө үед төрийн албаны нэг шалгалтыг монгол бичгээр авч болно. Монгол бичгийг элитийн хэмжээнд хэрэглэдэг болбол олон хүн дагана. Томчууд монгол бичгээр гангардаг тийм соёл бий болбол зүгээр юм.
Мобиком компанийн инженер Н.Баасандорж энэ үед монгол бичгийг компьютерт аль хэдийнэ оруулчихсан болохыг үзүүлж ворд программаар өгүүлбэр бичин, сонирхуулав.
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Монгол бичгийг олон түмэнд сурталчлах, нэр хүндийг нь өсгөхөд манай дизайнерууд, уран бичлэгтнүүд үнэхээр агуу үүрэг гүйцэтгэж байгаа шүү...
Энхтөр (Виржиниа муж):
-Монгол хүн бүр монгол бичигтэйгээ хамт явах ёстой. Төрөхөд нь л төрсний гэрчилгээг нь монголоор бичээд өгдөг байх ёстой л доо. Гэтэл одоо бид монгол бичгээ мэдэхгүй гэхээр, ялангуяа гадаадад бол ичмээр байна даа...
М.Дэлгэрцогт (Монголчуудын холбоо):
-Монгол бичгийг хэрэглээд, сэргээгээд явахад эдийн засгийн саад бэрхшээл байна гэж ойлгож байна. Тийм учраас үүнийг төрөөс сайн дэмжих хэрэгтэй. Үнэндээ тэр түрүүчийн еврей хэлийг сэргээчихсэн жишээг харахад, манайхан монгол бичгээ ч сурчихаж чадахгүй, арай л дэндүү байх юм даа.
МУИС-ийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч П. Дэлгэржаргал:
-Төрөөс шийдвэр гаргах ёстой гэж хэлж байна. Үнэндээ бол төрөөс шийдвэр гарчихсан байгаа шүү дээ. Гол нь яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг л байна. 1990-ээд онд нэг сайхан эхэлсэн. Гэхдээ тэр хөдөлгөөнийг олон зүйл дутуу байхад, багш нар нь ч өөрсдөө мэдэхгүй байсан хэрнээ эхэлсэн шиг санагдаад байгаа юм. Харин одоо бол дахиад нэг тийм давалгаа өрнүүлбэл яг сайхан таатай үе нь ирчихсэн байгаа. Компьютер техникийн асуудал байхгүй, багш нар ч овоо болчихлоо. Хүүхдүүд бол үндсэндээ сурчихсан, уншаад байгаа шүү дээ. Чин үнэнийг хэлэхэд 1990-ээд оны тэр үед туршилтын гээд байсан болохоос биш хүүхдүүд уг нь сурсан юм шүү дээ. Гэтэл хөөрхий тэдэнд хэрэглээ юу ч байхгүй, томчууд нь өөрсдөө огт мэдэхгүй. Монгол бичигт шилжье гэхээр шийдвэр гаргагчид өөрсдөө бичиг үсэггүйчүүдийн эгнээнд орчих гээд байсан хэрэг. Өөрсдөө мэдэхгүйгээ, өөрсдийнхөө мууг монгол бичиг муу болоод ингэлээ гэж худлаа ярьцгаагаад байна. Монгол бичигт муу юм ер байхгүй. Сурахгүй байгаа хүмүүст л учир бий. Бас нэг зүйл хэлэхэд манайхан томоохон ойг барилдаад, уралдаад, найрлаад тэмдэглэдгээ болих хэрэгтэй.
Энэ хурал маш ажил хэрэгч болж байгаа талархал илэрхийлье. Бүгдээрээ энэ хурлаас зөвлөмж гаргавал ямар вэ. Одоо хүмүүс баян болсон, 1990 оныхоос өөр, мөнгө гаргах боломж их болсон үе шүү дээ.
Өндөр настан Санждорж:
-Зөв байна. Төр засгийг маш сайн шаардах хэрэгтэй юм шүү.
Машбат:
-Манай үндэсний аюулгүй байдлын шинэ үзэл баримтлал гарсан. Тэр бичиг баримтад 2025 он гэхэд монгол бичигт шилжинэ гэж тусгасан байгаа шүү.
Элчин сайд Х.Бэхбат:
-Сайхан яриа өрнөж байна. Төрийг шахах хэрэгтэй гэдэг бол зөв асуудал. Гэхдээ хамгийн гол нь манай төр монгол бичгээс огт татгалзаагүй шүү. Шийдвэр, заалт нь бүгд бий. Харин энэ бүхэнд оролцож байгаа тал болгон өөр өөр юм яриад байдагт учир бий. Бүх тал нэгдэх хэрэгтэй. Тиймээс энэ хурлаасаа уриалга гаргах нь зүйтэй юм...
Энэ мэтээр судлаачид болон оролцогчид монгол бичгийн талаар санал бодлоо солилцон, мэргэжлийн бус зарим дүрэм, үг бичлэгийн холбоотой асуулт тавин чөлөөтэй ярилцав. Ингээд хурлаас доорхи уриалгыг гаргалаа.
Уриалга
Хүн гүрний 2220, Их Монгол Улсын 805, Тусгаар тогтнолын 100, Ардын хувьсгалын 90, Дипломат албаны 100 жилийн ойд зориулж Монгол Улсаас АНУ-д суугаа ЭСЯ, Вашингтон дахь Монгол соёлын төв хамтран зохион байгуулсан "Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний V бага хурлын "Монгол бичиг XXI зуунд" үндсэн хэлэлцүүлгээр монгол бичгийг төрийн албан бичиг болгох замаар хадгалан хөгжүүлэх нь бидний хойч үедээ үлдээх үндсэн өв хэмээн тогтож, Засгийн газрын 2008 оны тавдугаар сарын 28-ны өдрийн 196 тоот тогтоолоор баталсан "Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэхэд төр, олон нийт иргэд үндэсний эх оронч сэтгэлээр хандан идэвх зүтгэл гаргахыг уриалж байна.
М.Саруул-Эрдэнэ
АНУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам, Монгол соёлын төвийн зохион байгуулдаг ээлжит тав дахь удаагийн эрдэм шинжилгээний бага хурал үргэлжилж байна. Энэ сарын 7-ны өдрийн үдээс хойш хуралд оролцогчид "Монгол бичиг XXI зуунд" сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Хэлэлцүүлгийг өдөөж миний бие мөхсөн байсан еврей хэлийг жүүдүүд хэрхэн сэргээж, амьд ярианы хэл болгосон түүхийг монгол бичигтэй харьцуулан ярилаа. Үүний дараа маш сонирхолтой мэтгэлцээн, хэлэлцүүлэг өрнөснөөс товчлон сонордуулбал:
Стратегийн хүрээлэнгийн судлаач Машбат:
-Монгол бичгийг төрийн бичиг болгож, бүх нийтээр хэрэглэдэг болно гэдэг маш зөв. Хамгийн гол нь монгол бичгээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь чухал. Эргэлтэд орохгүй болохоор хүмүүс сурч өгөхгүй байна. 1990-ээд онд бас эргэлтэд оруулъя гэж ярьж байсан, гэхдээ их гэнэн байдлаар. Жишээ нь "Халуун хөнжил" сониныг монголоор гаргая гэж хүртэл ярьж байлаа. Санаа нь гэхдээ сайхан юм. Ер нь монгол бичиг сурснаараа хувь хүн, монгол бичгийг дэмжсэнээрээ тухайн компани эдийн засгийн ашигтай байх тийм л тогтолцоо хэрэгтэй юм...
Өндөр настан Санждорж:
-Монгол бичгийг би бас дэмждэг талын хүн. Гол нь хэрэглээ байхгүй болохоор сурч өгөхгүй байна. Засгаас хэрэглээг нь бий болгоод өгвөл хүмүүс аяндаа сурах байх...
Вашингтон хотын монгол сургуулийн багш Жаргал:
-Өвөрмонголчууд хэдүүлээ билээ. Бид уусах юм биш биз. Бас монгол бичгээ авбал дэлхий нийттэй хамт алхаж чадах уу?
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Төрийн бичиг болгох хэрэгтэй. Үгүй бол үр хүүхдүүдээ бид харьшуулаад алдаад дуусах нь. Монголоор ярьдаггүй хүүхэдтэй монгол айл улам олон болох нь...
"Интер Монгол" нэтворкийг үндэслэгч Дугаржав:
-Компьютерт орохгүй гэж олон хүн эсэргүүцдэг байсан. Тээр жил Сиэтл хотод Юни-Код-ын том хурал болоход монгол хүмүүс оролцсон, монгол бичиг орчихсон шүү дээ...
Монгол сургуулийн багш Хандмаа:
-Ерөөсөө "Зар мэдээ" сониныг зөвхөн монгол бичгээр хэвлэх шийдвэр гаргавал яадаг бол. Хүмүүс хамгийн их уншдаг, жижиг жижиг зар бүхий сонин, шаардлагын эрхээр уншина даа. Эсвэл "Цаг тооны бичиг"' зөвхөн монголоор гардаг бол бас л олон хүн сурах хэрэгтэй болох байх даа...
"Идэр" дээд сургуулийн багш Бурмаа:
-Түрүүн Өвөрмонголд уусах вий гэж хэлж байна. Үнэн хэрэгтээ тэндээс ирсэн хүний хэлж байгаагаар бол Өвөрмонголд монгол бичгийн хэрэглээ улам бүр хумигдсаар байгаа гэнэ билээ. Тиймээс бид яваандаа монгол бичгээ авч үлдэх байх. Хамгийн гол нь монгол бичгийн үнэт зүйл гэж юмыг бий болгох хэрэгтэй юм. Бас хүн бүр төрийн албанд хошуурдаг болсон өнөө үед төрийн албаны нэг шалгалтыг монгол бичгээр авч болно. Монгол бичгийг элитийн хэмжээнд хэрэглэдэг болбол олон хүн дагана. Томчууд монгол бичгээр гангардаг тийм соёл бий болбол зүгээр юм.
Мобиком компанийн инженер Н.Баасандорж энэ үед монгол бичгийг компьютерт аль хэдийнэ оруулчихсан болохыг үзүүлж ворд программаар өгүүлбэр бичин, сонирхуулав.
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Монгол бичгийг олон түмэнд сурталчлах, нэр хүндийг нь өсгөхөд манай дизайнерууд, уран бичлэгтнүүд үнэхээр агуу үүрэг гүйцэтгэж байгаа шүү...
Энхтөр (Виржиниа муж):
-Монгол хүн бүр монгол бичигтэйгээ хамт явах ёстой. Төрөхөд нь л төрсний гэрчилгээг нь монголоор бичээд өгдөг байх ёстой л доо. Гэтэл одоо бид монгол бичгээ мэдэхгүй гэхээр, ялангуяа гадаадад бол ичмээр байна даа...
М.Дэлгэрцогт (Монголчуудын холбоо):
-Монгол бичгийг хэрэглээд, сэргээгээд явахад эдийн засгийн саад бэрхшээл байна гэж ойлгож байна. Тийм учраас үүнийг төрөөс сайн дэмжих хэрэгтэй. Үнэндээ тэр түрүүчийн еврей хэлийг сэргээчихсэн жишээг харахад, манайхан монгол бичгээ ч сурчихаж чадахгүй, арай л дэндүү байх юм даа.
МУИС-ийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч П. Дэлгэржаргал:
-Төрөөс шийдвэр гаргах ёстой гэж хэлж байна. Үнэндээ бол төрөөс шийдвэр гарчихсан байгаа шүү дээ. Гол нь яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг л байна. 1990-ээд онд нэг сайхан эхэлсэн. Гэхдээ тэр хөдөлгөөнийг олон зүйл дутуу байхад, багш нар нь ч өөрсдөө мэдэхгүй байсан хэрнээ эхэлсэн шиг санагдаад байгаа юм. Харин одоо бол дахиад нэг тийм давалгаа өрнүүлбэл яг сайхан таатай үе нь ирчихсэн байгаа. Компьютер техникийн асуудал байхгүй, багш нар ч овоо болчихлоо. Хүүхдүүд бол үндсэндээ сурчихсан, уншаад байгаа шүү дээ. Чин үнэнийг хэлэхэд 1990-ээд оны тэр үед туршилтын гээд байсан болохоос биш хүүхдүүд уг нь сурсан юм шүү дээ. Гэтэл хөөрхий тэдэнд хэрэглээ юу ч байхгүй, томчууд нь өөрсдөө огт мэдэхгүй. Монгол бичигт шилжье гэхээр шийдвэр гаргагчид өөрсдөө бичиг үсэггүйчүүдийн эгнээнд орчих гээд байсан хэрэг. Өөрсдөө мэдэхгүйгээ, өөрсдийнхөө мууг монгол бичиг муу болоод ингэлээ гэж худлаа ярьцгаагаад байна. Монгол бичигт муу юм ер байхгүй. Сурахгүй байгаа хүмүүст л учир бий. Бас нэг зүйл хэлэхэд манайхан томоохон ойг барилдаад, уралдаад, найрлаад тэмдэглэдгээ болих хэрэгтэй.
Энэ хурал маш ажил хэрэгч болж байгаа талархал илэрхийлье. Бүгдээрээ энэ хурлаас зөвлөмж гаргавал ямар вэ. Одоо хүмүүс баян болсон, 1990 оныхоос өөр, мөнгө гаргах боломж их болсон үе шүү дээ.
Өндөр настан Санждорж:
-Зөв байна. Төр засгийг маш сайн шаардах хэрэгтэй юм шүү.
Машбат:
-Манай үндэсний аюулгүй байдлын шинэ үзэл баримтлал гарсан. Тэр бичиг баримтад 2025 он гэхэд монгол бичигт шилжинэ гэж тусгасан байгаа шүү.
Элчин сайд Х.Бэхбат:
-Сайхан яриа өрнөж байна. Төрийг шахах хэрэгтэй гэдэг бол зөв асуудал. Гэхдээ хамгийн гол нь манай төр монгол бичгээс огт татгалзаагүй шүү. Шийдвэр, заалт нь бүгд бий. Харин энэ бүхэнд оролцож байгаа тал болгон өөр өөр юм яриад байдагт учир бий. Бүх тал нэгдэх хэрэгтэй. Тиймээс энэ хурлаасаа уриалга гаргах нь зүйтэй юм...
Энэ мэтээр судлаачид болон оролцогчид монгол бичгийн талаар санал бодлоо солилцон, мэргэжлийн бус зарим дүрэм, үг бичлэгийн холбоотой асуулт тавин чөлөөтэй ярилцав. Ингээд хурлаас доорхи уриалгыг гаргалаа.
Уриалга
Хүн гүрний 2220, Их Монгол Улсын 805, Тусгаар тогтнолын 100, Ардын хувьсгалын 90, Дипломат албаны 100 жилийн ойд зориулж Монгол Улсаас АНУ-д суугаа ЭСЯ, Вашингтон дахь Монгол соёлын төв хамтран зохион байгуулсан "Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний V бага хурлын "Монгол бичиг XXI зуунд" үндсэн хэлэлцүүлгээр монгол бичгийг төрийн албан бичиг болгох замаар хадгалан хөгжүүлэх нь бидний хойч үедээ үлдээх үндсэн өв хэмээн тогтож, Засгийн газрын 2008 оны тавдугаар сарын 28-ны өдрийн 196 тоот тогтоолоор баталсан "Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэхэд төр, олон нийт иргэд үндэсний эх оронч сэтгэлээр хандан идэвх зүтгэл гаргахыг уриалж байна.
М.Саруул-Эрдэнэ
-"Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын сурвалжлага III-
АНУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам, Монгол соёлын төвийн зохион байгуулдаг ээлжит тав дахь удаагийн эрдэм шинжилгээний бага хурал үргэлжилж байна. Энэ сарын 7-ны өдрийн үдээс хойш хуралд оролцогчид "Монгол бичиг XXI зуунд" сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Хэлэлцүүлгийг өдөөж миний бие мөхсөн байсан еврей хэлийг жүүдүүд хэрхэн сэргээж, амьд ярианы хэл болгосон түүхийг монгол бичигтэй харьцуулан ярилаа. Үүний дараа маш сонирхолтой мэтгэлцээн, хэлэлцүүлэг өрнөснөөс товчлон сонордуулбал:
Стратегийн хүрээлэнгийн судлаач Машбат:
-Монгол бичгийг төрийн бичиг болгож, бүх нийтээр хэрэглэдэг болно гэдэг маш зөв. Хамгийн гол нь монгол бичгээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь чухал. Эргэлтэд орохгүй болохоор хүмүүс сурч өгөхгүй байна. 1990-ээд онд бас эргэлтэд оруулъя гэж ярьж байсан, гэхдээ их гэнэн байдлаар. Жишээ нь "Халуун хөнжил" сониныг монголоор гаргая гэж хүртэл ярьж байлаа. Санаа нь гэхдээ сайхан юм. Ер нь монгол бичиг сурснаараа хувь хүн, монгол бичгийг дэмжсэнээрээ тухайн компани эдийн засгийн ашигтай байх тийм л тогтолцоо хэрэгтэй юм...
Өндөр настан Санждорж:
-Монгол бичгийг би бас дэмждэг талын хүн. Гол нь хэрэглээ байхгүй болохоор сурч өгөхгүй байна. Засгаас хэрэглээг нь бий болгоод өгвөл хүмүүс аяндаа сурах байх...
Вашингтон хотын монгол сургуулийн багш Жаргал:
-Өвөрмонголчууд хэдүүлээ билээ. Бид уусах юм биш биз. Бас монгол бичгээ авбал дэлхий нийттэй хамт алхаж чадах уу?
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Төрийн бичиг болгох хэрэгтэй. Үгүй бол үр хүүхдүүдээ бид харьшуулаад алдаад дуусах нь. Монголоор ярьдаггүй хүүхэдтэй монгол айл улам олон болох нь...
"Интер Монгол" нэтворкийг үндэслэгч Дугаржав:
-Компьютерт орохгүй гэж олон хүн эсэргүүцдэг байсан. Тээр жил Сиэтл хотод Юни-Код-ын том хурал болоход монгол хүмүүс оролцсон, монгол бичиг орчихсон шүү дээ...
Монгол сургуулийн багш Хандмаа:
-Ерөөсөө "Зар мэдээ" сониныг зөвхөн монгол бичгээр хэвлэх шийдвэр гаргавал яадаг бол. Хүмүүс хамгийн их уншдаг, жижиг жижиг зар бүхий сонин, шаардлагын эрхээр уншина даа. Эсвэл "Цаг тооны бичиг"' зөвхөн монголоор гардаг бол бас л олон хүн сурах хэрэгтэй болох байх даа...
"Идэр" дээд сургуулийн багш Бурмаа:
-Түрүүн Өвөрмонголд уусах вий гэж хэлж байна. Үнэн хэрэгтээ тэндээс ирсэн хүний хэлж байгаагаар бол Өвөрмонголд монгол бичгийн хэрэглээ улам бүр хумигдсаар байгаа гэнэ билээ. Тиймээс бид яваандаа монгол бичгээ авч үлдэх байх. Хамгийн гол нь монгол бичгийн үнэт зүйл гэж юмыг бий болгох хэрэгтэй юм. Бас хүн бүр төрийн албанд хошуурдаг болсон өнөө үед төрийн албаны нэг шалгалтыг монгол бичгээр авч болно. Монгол бичгийг элитийн хэмжээнд хэрэглэдэг болбол олон хүн дагана. Томчууд монгол бичгээр гангардаг тийм соёл бий болбол зүгээр юм.
Мобиком компанийн инженер Н.Баасандорж энэ үед монгол бичгийг компьютерт аль хэдийнэ оруулчихсан болохыг үзүүлж ворд программаар өгүүлбэр бичин, сонирхуулав.
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Монгол бичгийг олон түмэнд сурталчлах, нэр хүндийг нь өсгөхөд манай дизайнерууд, уран бичлэгтнүүд үнэхээр агуу үүрэг гүйцэтгэж байгаа шүү...
Энхтөр (Виржиниа муж):
-Монгол хүн бүр монгол бичигтэйгээ хамт явах ёстой. Төрөхөд нь л төрсний гэрчилгээг нь монголоор бичээд өгдөг байх ёстой л доо. Гэтэл одоо бид монгол бичгээ мэдэхгүй гэхээр, ялангуяа гадаадад бол ичмээр байна даа...
М.Дэлгэрцогт (Монголчуудын холбоо):
-Монгол бичгийг хэрэглээд, сэргээгээд явахад эдийн засгийн саад бэрхшээл байна гэж ойлгож байна. Тийм учраас үүнийг төрөөс сайн дэмжих хэрэгтэй. Үнэндээ тэр түрүүчийн еврей хэлийг сэргээчихсэн жишээг харахад, манайхан монгол бичгээ ч сурчихаж чадахгүй, арай л дэндүү байх юм даа.
МУИС-ийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч П. Дэлгэржаргал:
-Төрөөс шийдвэр гаргах ёстой гэж хэлж байна. Үнэндээ бол төрөөс шийдвэр гарчихсан байгаа шүү дээ. Гол нь яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг л байна. 1990-ээд онд нэг сайхан эхэлсэн. Гэхдээ тэр хөдөлгөөнийг олон зүйл дутуу байхад, багш нар нь ч өөрсдөө мэдэхгүй байсан хэрнээ эхэлсэн шиг санагдаад байгаа юм. Харин одоо бол дахиад нэг тийм давалгаа өрнүүлбэл яг сайхан таатай үе нь ирчихсэн байгаа. Компьютер техникийн асуудал байхгүй, багш нар ч овоо болчихлоо. Хүүхдүүд бол үндсэндээ сурчихсан, уншаад байгаа шүү дээ. Чин үнэнийг хэлэхэд 1990-ээд оны тэр үед туршилтын гээд байсан болохоос биш хүүхдүүд уг нь сурсан юм шүү дээ. Гэтэл хөөрхий тэдэнд хэрэглээ юу ч байхгүй, томчууд нь өөрсдөө огт мэдэхгүй. Монгол бичигт шилжье гэхээр шийдвэр гаргагчид өөрсдөө бичиг үсэггүйчүүдийн эгнээнд орчих гээд байсан хэрэг. Өөрсдөө мэдэхгүйгээ, өөрсдийнхөө мууг монгол бичиг муу болоод ингэлээ гэж худлаа ярьцгаагаад байна. Монгол бичигт муу юм ер байхгүй. Сурахгүй байгаа хүмүүст л учир бий. Бас нэг зүйл хэлэхэд манайхан томоохон ойг барилдаад, уралдаад, найрлаад тэмдэглэдгээ болих хэрэгтэй.
Энэ хурал маш ажил хэрэгч болж байгаа талархал илэрхийлье. Бүгдээрээ энэ хурлаас зөвлөмж гаргавал ямар вэ. Одоо хүмүүс баян болсон, 1990 оныхоос өөр, мөнгө гаргах боломж их болсон үе шүү дээ.
Өндөр настан Санждорж:
-Зөв байна. Төр засгийг маш сайн шаардах хэрэгтэй юм шүү.
Машбат:
-Манай үндэсний аюулгүй байдлын шинэ үзэл баримтлал гарсан. Тэр бичиг баримтад 2025 он гэхэд монгол бичигт шилжинэ гэж тусгасан байгаа шүү.
Элчин сайд Х.Бэхбат:
-Сайхан яриа өрнөж байна. Төрийг шахах хэрэгтэй гэдэг бол зөв асуудал. Гэхдээ хамгийн гол нь манай төр монгол бичгээс огт татгалзаагүй шүү. Шийдвэр, заалт нь бүгд бий. Харин энэ бүхэнд оролцож байгаа тал болгон өөр өөр юм яриад байдагт учир бий. Бүх тал нэгдэх хэрэгтэй. Тиймээс энэ хурлаасаа уриалга гаргах нь зүйтэй юм...
Энэ мэтээр судлаачид болон оролцогчид монгол бичгийн талаар санал бодлоо солилцон, мэргэжлийн бус зарим дүрэм, үг бичлэгийн холбоотой асуулт тавин чөлөөтэй ярилцав. Ингээд хурлаас доорхи уриалгыг гаргалаа.
Уриалга
Хүн гүрний 2220, Их Монгол Улсын 805, Тусгаар тогтнолын 100, Ардын хувьсгалын 90, Дипломат албаны 100 жилийн ойд зориулж Монгол Улсаас АНУ-д суугаа ЭСЯ, Вашингтон дахь Монгол соёлын төв хамтран зохион байгуулсан "Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний V бага хурлын "Монгол бичиг XXI зуунд" үндсэн хэлэлцүүлгээр монгол бичгийг төрийн албан бичиг болгох замаар хадгалан хөгжүүлэх нь бидний хойч үедээ үлдээх үндсэн өв хэмээн тогтож, Засгийн газрын 2008 оны тавдугаар сарын 28-ны өдрийн 196 тоот тогтоолоор баталсан "Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэхэд төр, олон нийт иргэд үндэсний эх оронч сэтгэлээр хандан идэвх зүтгэл гаргахыг уриалж байна.
М.Саруул-Эрдэнэ
АНУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яам, Монгол соёлын төвийн зохион байгуулдаг ээлжит тав дахь удаагийн эрдэм шинжилгээний бага хурал үргэлжилж байна. Энэ сарын 7-ны өдрийн үдээс хойш хуралд оролцогчид "Монгол бичиг XXI зуунд" сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Хэлэлцүүлгийг өдөөж миний бие мөхсөн байсан еврей хэлийг жүүдүүд хэрхэн сэргээж, амьд ярианы хэл болгосон түүхийг монгол бичигтэй харьцуулан ярилаа. Үүний дараа маш сонирхолтой мэтгэлцээн, хэлэлцүүлэг өрнөснөөс товчлон сонордуулбал:
Стратегийн хүрээлэнгийн судлаач Машбат:
-Монгол бичгийг төрийн бичиг болгож, бүх нийтээр хэрэглэдэг болно гэдэг маш зөв. Хамгийн гол нь монгол бичгээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь чухал. Эргэлтэд орохгүй болохоор хүмүүс сурч өгөхгүй байна. 1990-ээд онд бас эргэлтэд оруулъя гэж ярьж байсан, гэхдээ их гэнэн байдлаар. Жишээ нь "Халуун хөнжил" сониныг монголоор гаргая гэж хүртэл ярьж байлаа. Санаа нь гэхдээ сайхан юм. Ер нь монгол бичиг сурснаараа хувь хүн, монгол бичгийг дэмжсэнээрээ тухайн компани эдийн засгийн ашигтай байх тийм л тогтолцоо хэрэгтэй юм...
Өндөр настан Санждорж:
-Монгол бичгийг би бас дэмждэг талын хүн. Гол нь хэрэглээ байхгүй болохоор сурч өгөхгүй байна. Засгаас хэрэглээг нь бий болгоод өгвөл хүмүүс аяндаа сурах байх...
Вашингтон хотын монгол сургуулийн багш Жаргал:
-Өвөрмонголчууд хэдүүлээ билээ. Бид уусах юм биш биз. Бас монгол бичгээ авбал дэлхий нийттэй хамт алхаж чадах уу?
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Төрийн бичиг болгох хэрэгтэй. Үгүй бол үр хүүхдүүдээ бид харьшуулаад алдаад дуусах нь. Монголоор ярьдаггүй хүүхэдтэй монгол айл улам олон болох нь...
"Интер Монгол" нэтворкийг үндэслэгч Дугаржав:
-Компьютерт орохгүй гэж олон хүн эсэргүүцдэг байсан. Тээр жил Сиэтл хотод Юни-Код-ын том хурал болоход монгол хүмүүс оролцсон, монгол бичиг орчихсон шүү дээ...
Монгол сургуулийн багш Хандмаа:
-Ерөөсөө "Зар мэдээ" сониныг зөвхөн монгол бичгээр хэвлэх шийдвэр гаргавал яадаг бол. Хүмүүс хамгийн их уншдаг, жижиг жижиг зар бүхий сонин, шаардлагын эрхээр уншина даа. Эсвэл "Цаг тооны бичиг"' зөвхөн монголоор гардаг бол бас л олон хүн сурах хэрэгтэй болох байх даа...
"Идэр" дээд сургуулийн багш Бурмаа:
-Түрүүн Өвөрмонголд уусах вий гэж хэлж байна. Үнэн хэрэгтээ тэндээс ирсэн хүний хэлж байгаагаар бол Өвөрмонголд монгол бичгийн хэрэглээ улам бүр хумигдсаар байгаа гэнэ билээ. Тиймээс бид яваандаа монгол бичгээ авч үлдэх байх. Хамгийн гол нь монгол бичгийн үнэт зүйл гэж юмыг бий болгох хэрэгтэй юм. Бас хүн бүр төрийн албанд хошуурдаг болсон өнөө үед төрийн албаны нэг шалгалтыг монгол бичгээр авч болно. Монгол бичгийг элитийн хэмжээнд хэрэглэдэг болбол олон хүн дагана. Томчууд монгол бичгээр гангардаг тийм соёл бий болбол зүгээр юм.
Мобиком компанийн инженер Н.Баасандорж энэ үед монгол бичгийг компьютерт аль хэдийнэ оруулчихсан болохыг үзүүлж ворд программаар өгүүлбэр бичин, сонирхуулав.
Хандсүрэн (Вашингтон хот):
-Монгол бичгийг олон түмэнд сурталчлах, нэр хүндийг нь өсгөхөд манай дизайнерууд, уран бичлэгтнүүд үнэхээр агуу үүрэг гүйцэтгэж байгаа шүү...
Энхтөр (Виржиниа муж):
-Монгол хүн бүр монгол бичигтэйгээ хамт явах ёстой. Төрөхөд нь л төрсний гэрчилгээг нь монголоор бичээд өгдөг байх ёстой л доо. Гэтэл одоо бид монгол бичгээ мэдэхгүй гэхээр, ялангуяа гадаадад бол ичмээр байна даа...
М.Дэлгэрцогт (Монголчуудын холбоо):
-Монгол бичгийг хэрэглээд, сэргээгээд явахад эдийн засгийн саад бэрхшээл байна гэж ойлгож байна. Тийм учраас үүнийг төрөөс сайн дэмжих хэрэгтэй. Үнэндээ тэр түрүүчийн еврей хэлийг сэргээчихсэн жишээг харахад, манайхан монгол бичгээ ч сурчихаж чадахгүй, арай л дэндүү байх юм даа.
МУИС-ийн Түүхийн тэнхмийн эрхлэгч П. Дэлгэржаргал:
-Төрөөс шийдвэр гаргах ёстой гэж хэлж байна. Үнэндээ бол төрөөс шийдвэр гарчихсан байгаа шүү дээ. Гол нь яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг л байна. 1990-ээд онд нэг сайхан эхэлсэн. Гэхдээ тэр хөдөлгөөнийг олон зүйл дутуу байхад, багш нар нь ч өөрсдөө мэдэхгүй байсан хэрнээ эхэлсэн шиг санагдаад байгаа юм. Харин одоо бол дахиад нэг тийм давалгаа өрнүүлбэл яг сайхан таатай үе нь ирчихсэн байгаа. Компьютер техникийн асуудал байхгүй, багш нар ч овоо болчихлоо. Хүүхдүүд бол үндсэндээ сурчихсан, уншаад байгаа шүү дээ. Чин үнэнийг хэлэхэд 1990-ээд оны тэр үед туршилтын гээд байсан болохоос биш хүүхдүүд уг нь сурсан юм шүү дээ. Гэтэл хөөрхий тэдэнд хэрэглээ юу ч байхгүй, томчууд нь өөрсдөө огт мэдэхгүй. Монгол бичигт шилжье гэхээр шийдвэр гаргагчид өөрсдөө бичиг үсэггүйчүүдийн эгнээнд орчих гээд байсан хэрэг. Өөрсдөө мэдэхгүйгээ, өөрсдийнхөө мууг монгол бичиг муу болоод ингэлээ гэж худлаа ярьцгаагаад байна. Монгол бичигт муу юм ер байхгүй. Сурахгүй байгаа хүмүүст л учир бий. Бас нэг зүйл хэлэхэд манайхан томоохон ойг барилдаад, уралдаад, найрлаад тэмдэглэдгээ болих хэрэгтэй.
Энэ хурал маш ажил хэрэгч болж байгаа талархал илэрхийлье. Бүгдээрээ энэ хурлаас зөвлөмж гаргавал ямар вэ. Одоо хүмүүс баян болсон, 1990 оныхоос өөр, мөнгө гаргах боломж их болсон үе шүү дээ.
Өндөр настан Санждорж:
-Зөв байна. Төр засгийг маш сайн шаардах хэрэгтэй юм шүү.
Машбат:
-Манай үндэсний аюулгүй байдлын шинэ үзэл баримтлал гарсан. Тэр бичиг баримтад 2025 он гэхэд монгол бичигт шилжинэ гэж тусгасан байгаа шүү.
Элчин сайд Х.Бэхбат:
-Сайхан яриа өрнөж байна. Төрийг шахах хэрэгтэй гэдэг бол зөв асуудал. Гэхдээ хамгийн гол нь манай төр монгол бичгээс огт татгалзаагүй шүү. Шийдвэр, заалт нь бүгд бий. Харин энэ бүхэнд оролцож байгаа тал болгон өөр өөр юм яриад байдагт учир бий. Бүх тал нэгдэх хэрэгтэй. Тиймээс энэ хурлаасаа уриалга гаргах нь зүйтэй юм...
Энэ мэтээр судлаачид болон оролцогчид монгол бичгийн талаар санал бодлоо солилцон, мэргэжлийн бус зарим дүрэм, үг бичлэгийн холбоотой асуулт тавин чөлөөтэй ярилцав. Ингээд хурлаас доорхи уриалгыг гаргалаа.
Уриалга
Хүн гүрний 2220, Их Монгол Улсын 805, Тусгаар тогтнолын 100, Ардын хувьсгалын 90, Дипломат албаны 100 жилийн ойд зориулж Монгол Улсаас АНУ-д суугаа ЭСЯ, Вашингтон дахь Монгол соёлын төв хамтран зохион байгуулсан "Орчин цагийн Монгол-Нэгэн зууны товчоон" олон улсын эрдэм шинжилгээний V бага хурлын "Монгол бичиг XXI зуунд" үндсэн хэлэлцүүлгээр монгол бичгийг төрийн албан бичиг болгох замаар хадгалан хөгжүүлэх нь бидний хойч үедээ үлдээх үндсэн өв хэмээн тогтож, Засгийн газрын 2008 оны тавдугаар сарын 28-ны өдрийн 196 тоот тогтоолоор баталсан "Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэхэд төр, олон нийт иргэд үндэсний эх оронч сэтгэлээр хандан идэвх зүтгэл гаргахыг уриалж байна.
М.Саруул-Эрдэнэ