Шатрын “Мон кат” клубын дасгалжуулагч багш С.Тунгалагтай уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр 1984, 1986 оны улсын аварга, Улаанбаатар хот, "Тоншуул" сэтгүүлийн нэрэмжит мастеруудын тэмцээний аваргаар нэг бус удаа шалгарч, Монголын бүх ард түмний спартикадын аваргын алтан медалийг удаа дараа авч байсан нэгэн.

-Та ямар мэргэжилтэй вэ. Оюуны их спортыг хэдийнээс сонгох болсон бэ?
-Миний хүүхэд ахуй цаг, залуу нас шатартай салшгүй холбоотой явсаар ирсэн. Эгч нь уг нь Улаанбаатар хотод төрж өссөн ч Булган аймгийн 10 жилийн сургуулийг төгсөөд Монгол Улсын их сургуульд ирж суралцан физикч, физикийн багш мэргэжилтэй болж мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад шатарын спортод сэтгэл шулуудсан. Одоо ахмад тамирчин болчихоод дасгалжуулагчаар ажиллаж байна.

-Дасгалжуулагч байх, тамирчин байх хоёрын аль нь хэцүү вэ?
-Хоёулаа л хариуцлагатай ажил. Тэр тусмаа түмний бяцхан хүүхдүүдийн оюуны мэлмийг хурцатгаж, ухаан бодлыг нь нээж өгнө гэдэг хариуцлагатай сайхан ажил. Хүүхдүүдийг шатар сургахад өчүүхэн ч гэсэн хувь нэмрээ оруулахаар зүтгэж явна.

-Таны шавь нараас алдартай тамирчид олон бий юу?
-Дасгалжуулагч бүр л алдартай сайн шавь төрүүлэхийг боддог. Миний алдартай шавь нараас бяцхан шавь нар нь арай олон байгаа. Тэднээс юм дуулгах хүүхэд олон гарна аа.

-Хүн бүхэн шатарчин, ядаж л шатар тоглож чаддаг байх ёстой юу. Шатар тоглодоггүй хүнийг оюун ухаан нь задраагүй хөгжөөгүй гэж хэлэх нь байдаг?
-Хүн бүхэн шатарчин байх албагүй ч хүн бүхэн шатар тоглодог байх хэргтэй. Өнөөдөр ялангуяа бага насны хүүхдүүд шатар сурахыг, залуу эцэг эхчүүд ч хүүхдүүддээ шатар сургахыг хүсдэг болж. Энэ нь маш сайн. Үр хүүхдийнхээ ирээдүйг бодож байгаа нь сайшаалтай хэрэг. Насанд хүрэгчид ч гэсэн тоглох хэрэгтэй. Шатар тоглож байгаа хоёр хүн хожигдох гэж бодож тоглодоггүй. Хожихын тулд тоглодог. "Хүн бүхэн математикч байх албагүй ч ..." гэдэг шиг хүн бүхэн шатарчин байх албагүй ч шатар тоглодог, адаглаад нүүдлээ мэддэг байх хэрэгтэй. Нүүдлээ мэднэ гэдэг чинь цааш нь ургуулаад бодоод тоглож сурна гэсэн үг.

-Зарим хүмүүс шатрыг цаг нөгцөөх, стресс тайлах арга гэж ярих нь сонсогддог?
-Цаг нөгцөөх гэж ярих нь буруу. Харин стресс тайлах гэвэл ойртох талтай. Ер нь шатар тоглож байдаг хүний оюун ухаан ямагт задарч тэлж байдаг юм. Стресс тайлна гэдэг маань түр ч гэсэн сэтгэлийн хямрал өөрт тохиолдсон зүйлээсээ бага ч гэсэн хугацаагаар холдож мартаж чадаж байгаа нь стрессийг зөв тайлж оюуны таашаал авч байна гэсэн үг.

-Хүүхдийг хэдэн наснаас нь хичээллүүлвэл үр дүнтэй байдаг вэ. Манайд шатрын клуб олон байдаг болов уу?
-Ер нь аль болох багаас нь хичээллүүлэх нь илүү үр дүнтэй байдаг. 5-6 нас, 8-9 настай хүүхдүүдэд зэрэг хичээл заахад 5-6 настай хүүхдүүдийн ухаан нь хурдан задардаг. Шатрын клубын тухайд гэвэл гарын арван хуруунд багтах төдий л бий шүү дээ. Үүнд төр засгийн бодлого хэрэгтэй гэж би боддог. РС тоглоомын газар Улаанбаатар хотын хэмжээгээр 1000 гаран байгаа. Гэтэл жинхэнэ хэрэгцээтэй нь ийм л байна шүү дээ.

-Залуучуудад чөлөөт цагаа зөв аятайхан өнгөрөөчих газар байхгүй учир бүгд л РС тоглоом руу хошуурч байгаа хэрэг л дээ. Таны шавь нараас РС тоглом тоглодог хүүхэд бий болов уу?
-Өнөөдөр манай нийгэмд идэр бага насныхан котпьютертэй их нөхөрлөж тоглох болсон. Энэ нь нэг талаасаа сайшаалтай ч нөгөө талаасаа өргөөсгөл. Шатар тоглодог хүүхэд РС тоглодог хүүхдээс эрс өөр л дөө. Бараг хоёр өөр ертөнц гэж хэлж болно. Хүүхэд ч гэлтгүй томчууд хүртэл энэ тоглоомонд донтсон байдаг шүү дээ. Оюун ухаан, ухамсар нь төлөвшөөгүй, залуу үе донтсоноос болж эмчлүүлж байгаа тохиолдол цөөнгүй бий. Шатрын клубууд олноор бий болоосой. Тэгвэл хүүхдийн бие бялдар оюун ухаанд нь сайнаар нөлөөлнө гэж би боддог. Зөвхөн оюун ухаанд нөлөөлөөд зогсохгүй өсвөр үеийнхэн тэсвэр хатуужилтай, энэрэнгүй, уран сайхны мэдрэмжтэй хүн болж төлөвшинө. Ер нь шатар бол хүний эрүүл мэндэд сайнаар нөлөөлдөг. Шатар тоглодог хүн үеийнхэн дотроо нас, нүүр царай, оюун ухаан сэтгэн бодох чадварын хувьд илүү залуу байдаг нь судалгаагаар нотлогдсон байдаг.

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн программд шатрын хичээлийг тусгаж өгч байгаа гэсэн?
-Монголчууд чинь IQ өндөртэй хүмүүс шүү дээ. Ерөнхий боловсролын сургуульд болсон болоогүй баахан хичээлийг оюун ухаанд нь албаар чихэж өгч байгаа. Хүүхдийн дургүй зүйлийг албаар сургах нь маш их ядраадаг. Ямар ч байсан тэдний уураг тархинд хэрэгтэй хэрэггүй юм их чихэж байгаа. Харин үүний оронд шатар тоглох нь оюун ухааны амралт болдог. Шатрыг оюун ухааны хичээлийн программд оруулах судалгаа хийгдээд явж байгаа. Цэгцтэй мэдлэг аваад 30 минут хэртэй тоглоод гарахад хүүхдүүдэд сайхан амралт болно. Шатар тоглох нь урт наслахад нөлөөлсөн баримтууд олон бий.

-Шатрын клубуудын үнэ харьцангуй өөр өөр байгаа нь ажиглагддаг. Мөн огт мэдэхгүй хүүхдэд эхнээс нь заах хялбар байдаг уу?
-Клубууд өөр өөр үнэтэй байдаг нь мэргэжлийн багш, тэдний арга барилаас мөн хичээллэж байгаа хүүхдүүдээс хамаардаг. Эхлэн суралцагчид системтэй мэдлэг олох нь их чухал. Огт мэдэхгүй хүүхдүүдэд шатар заах нь хэцүү байдаг. Цэгцтэй тоглоод нүүгээд сурсан хүүхдэд заахад үнэ нь хямд байна шүү дээ. Улсын аваргад ч юм уу тэмцээнд бэлтгэж байгаа зэрэгтэй тамирчдад хичээл заахад ханш нь өндөр байх жишээтэй. Бага насны, тэгээд нүүдэл мэддэггүй хүүхдэд шатар заах нь хэцүү. Гэр орондоо шатрын орчин байхгүй, эцэг эх нь тоглодоггүй хүүхдэд шатар заахад ханш нь өндөр байхаас аргагүй байдаг юм.

-Таньд сэтгэлээс тань гардаггүй сайхан тоглосон тэмцээн олон байдаг уу?
-1982 онд Сочид болсон их мастеруудын тэмцээнд оролцож 5.5 баллын үнэлгээ авч байсан маань хамгийн сайн тоглосон тэмцээн. 1986 онд Хятадад Румын, Унгар, Болгар Орос, Монголын тамирчид оролцсон тэмцээнээс II байрт шалгарч байлаа. Тэр үед тамирчид гадагшаа тэр болгон явж тоглоод байдаггүй жаахан хэцүү үе байсан. Тоглолт болгон л нэг намтар дагуулдаг. Гэхдээ энэ тэмцээнүүдэд тоглож байсан маань бусдаас арай өөр л дөө.

-Шатар сурах гарын авлага хэр олдоцтой байдаг вэ?
-Өөртөө хэрэгтэй гэсэн материалаа интернэтээр татаж аваад ашиглаж болно. Гарын авлагууд бол ер нь байгаа шүү. Хангалттай байгаа. Энэ сайхан оюунлаг спортод хүүхдээ сургахаар тэмүүлж байгаа эцэг эхчүүдэд баярлаж явдгаа хэлмээр байна. Бас шатрын спортыг ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн программд оруулвал их зүгээр. Хүүхдүүдийг нээж өгч байгаа хэрэг. Хүний оюун ухаан гэж дундаршгүй арвин эрдэнэ юм. Үүнийг цаг ямагт хөгжүүлж, баяжуулж байх хэрэгтэй.

С.Туул