Хүн бүр гар утастай. Гар утас бүрийн дотор апликейшнууд бий. Тэдгээрээс хүний амьдралд хамгийн их хэрэг болдог нь аль бол? Энэ асуултад хүмүүс дараах хариултыг өглөө.

Ч.ДЭЛГЭРМАА: CHATGPT + ИНТЕРНЕТ БАНК

-Миний амьдралд хамгийн хэрэгтэй хоёр апликейшн бий. Энэ нь ChatGPT, интернет банк. Хиймэл оюун ухаан их дэмтэй. Жишээ нь би ChatGPT-ээр орчуулга их хийлгэж байна. Мөн монгол хэлтэй программ утсандаа суулгачихсан тул үүний тусламжтайгаар интернет банк үйлчилгээг төвөггүй ашиглаж байгаа.

Харин төрийн үйлчилгээний цахим системүүдийг зарим тохиолдолд ашиглаж чадахгүй юм. D-parliament.mn сайтад “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг, эхчүүдэд орон сууц хөнгөлөлттэй худалдах болон түрээслээд өмчлөх байранд оруулж өгөх” нийтийн өргөдөл байршуулсан. Үүнд 33,000 хүн гарын үсэг зурах ёстой. Гэтэл энэ системд нэвтрээд гарын үсгээ зурж чадаж байгаа хүн цөөн. Миний хувьд бусдын тусламжтайгаар гарын үсгээ зурсан.

Мөн E-Mongolia-г зарим тохиолдолд ашиглаж чаддаггүй, заавал бусдын тусламж авах шаардлага тулгардаг. Бусдад нэвтрэх нэр, нууц үгээ хэлж өгнө. Гэтэл тэнд миний бүх мэдээлэл бий, юун нөгөө мэдээллийн аюулгүй байдал.

Түүнчлэн ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын ашигладаг Мэдлэ.мн, Эдүтэн гэх мэт апликейшныг харааны бэрхшээлтэй хүүхдүүд ашиглаж чаддаггүй. Асуудал дэвшүүлээд асуухаар аудио хэлбэртэй бий гэдэг ч тэр аудиотой хэсэг рүү хэрхэн нэвтрэх зааварчилгаа огт байхгүй. Төр аливаа бэрхшээлтэй хүмүүсийг тэгш оролцуулна, амьдруулна гэдэг ч бидэнд тулгарч буй асуудал, бэрхшээлийг биднээс өөрсдөөс нь асуухгүй болохоор аливаа ажил нь хий хоосон зүйл болчхоод байна л даа.

М.ЦЭНГЭЛ: CASH READER FOR THE BLIND

-Надад хамгийн хэрэгтэй апликейшн бол миний гар утсанд байдаг мөнгө тоолоод хэлж өгдөг Cash Reader for the Blind апликщйшн. Утасныхаа арын камерт мөнгийг ойртуулахад дэвсгэртийн тоог монголоор хэлж өгдөг, энэ маш их хэрэг болдог.

Харааны бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан Ц-1, 2, 3 гар утас бий. Энэ гар утсанд "JIESHUO" дэлгэц уншигч апликейшны монгол хувилбар  суулгасан. Мөн "AIM TTS" монгол ярьдаг апликейшны шинэ хувилбар суулгасан учраас дэлгэцэд гарч байгаа бүх мэдээллийг үгээр сонсож болдог. Тиймээс Cash Reader for the Blind апликейшнаар мөнгөө уншуулахад тоог нь монголоор хэлж өгдөг гэсэн үг.

Эдгээр гар утсыг манай Хараагүй Хүмүүсийн Инноваци Хөгжлийн Төвд худалдаалж байгаа. Манайх Нацагдоржийн номын санд байрладаг. Гар утасны үнэ ₮1.200,000 төгрөг. Энэ утсыг хөгжүүлэх болсон зорилго гэвэл Iphone хэрэглэдэг, англи хэлтэй хүмүүс гар утсаа ашиглаж чадаж байгаа. Харин одоо хэр нь Nokia утастай, ухаалаг утас огт ашиглаж үзээгүй хүмүүс байна. 

Тэдэнд зориулан дээрх гар утсыг хөгжүүлсэн юм.  Ингэж программ хөгжүүлэхгүй бол одоо бүхий л харилцаа, нийгмийн үйлчилгээ гар утасны апликейшнд суурилж байна шүү дээ. Гэтэл харааны бэрхшээлтэй хэсэг хүмүүс гар утсаа ашиглаж чадахгүйгээс үүдэн бүхний ард үлдээд байж болохгүй.

Л.УРТНАСАН: SIRI

-Би Iphone гар утастай. Надад хамгийн их тус болдог апликейшн бол Siri. Тэр миний хэлсэн бүх үйлдлийг гүйцэтгэдэг. Утсаа олохгүй бол “Hey Siri, where are you” гэхэд “Би энд байна” гэж чимээ өгдөг. Намайг ярих хооронд бүгдийг бичээд текст болгоод өгнө. Цаг агаар, он сар бүгдийг гаргаж өгнө. Нэг хошин зүйл ярихад эмнэлэгт хэвтэж байгаад Siri-тэй ярьсан чинь хажуугийн хүн “Чи америк нөхөртэй юм уу” гэж билээ. Миний хамгийн сайн туслах бол Siri. 

Iphone бүрд  Siri байгаа, гэхдээ англи хэлтэй бол илүү өгөөжтэйгөөр ашиглах боломжтой. Би тусгай сургуулийг 1992 онд, дараа нь Орхон их сургуулийг 1997 онд англи хэлний багш мэргэжил эзэмшин төгссөн. Үүнээс хойш олон улсын байгууллагуудад орчуулагчаар ажилласан. Одоо "Best massage" төвд бариа, засалчаар ажиллаж байна.

Харааны бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан программ олон бий. Тэдгээрийг ашиглан E-mongolia, D-parliament зэрэг төрийн үйлчилгээг авч чаддаг. Гэхдээ хүний тусламж хэрэг болно. Би нэг охинтой, охин минь бичиг, цаасны ажлыг амжуулж өгнө. Харахгүй гээд хойш суулгүй технологийн хөгжлийг өөрт хэрэгтэй байдлаар ашиглаж сураад нийгмийн дунд ороод ажиллаж, амьдрах боломж бидэнд улам л их болсоор байна.

А.ЛХАМСҮРЭН: GOOGLE MAP, UB SMART BUS

-Миний амьдралд хамгийн их хэрэг болж байгаа апликейшн бол Google maps, бас Ub smart bus. Жишээ нь Ub Smart Bus апликейшнаас 40 номерын автобус хаана явааг харна. Гэхдээ буудал дээр 3 автобус зэрэг хүрээд ирвэл би аль нь 40 номерынх болохыг мэддэггүй. Уг нь энэ апликейшныг хөгжүүлээд би 40 номерын автобусанд ойртох тусам “дийд, дийд” гээд дохио өгдөг болчихвол гэх мэт санааг харааны бэрхшээлтэй хүмүүс гаргадаг. Энэ мэтчилэн аливаа апликейшнуудад засаж, сайжруулмаар зүйлс бий.

Би E-Mongolia-аас лавлагаа, эмнэлгийн цаг авч чадна. Интернет банк ашиглана. Гар утасны апликейшнууд хүртээмжтэй функцтэй ч байна. Гэхдээ дотогш нэвтрээд замбараагүй болчихдог ч тохиолдол бий. Яах вэ, энэ тийм ч сүртэй асуудал биш. Харин шантрахад хүргэдэг шалтгаан машинууд л байна даа. Мэддэг газраараа бол учраа олоод явчихна Мэдэхгүй газраараа явах шаардлага үүснэ. Тэгэхээр машин зам уу, зогсоол уу гэдэг нь мэдэгддэггүй. Алхам тутамд машин таарна.

Гэхдээ өөртөө найдаад хичээгээд санаачилгатай, оролдлоготой байхад болдог л юм. Хэн ч бидэнд туслах, заах үүрэггүй шүү дээ.

С.АЛТАНЦЭЦЭГ: ЧИМЭГЭ СОНУР

-Харааны бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан, монголоор дээрх бичвэрийг монголоор уншиж өгдөг Чимэгэ Сонур апликейшн бий. Би үүгээр зохиол сонсох дуртай. Өөр бусад апликейшныг ашиглаж чадахгүй л байна. Жишээ нь төрийн үйлчилгээг цахимаар авч чаддаггүй. Би хараагүйчүүдийн үйлдвэрт 37 жил ажиллаад 2023 онд тэтгэвэртээ гарсан. Гэтэл “Та мэдээллээ Emongolia-аас аваарай” гэх үг их сонсож байна. 

Тэрийг нь би ашиглаж мэдэхгүй юм. Заавал нэг хүн гуйна. Ажиллуулаад сурчихвал маш их хэрэгтэй байна. Банкнуудын апликейшнуудыг хэрэглэж сурмаар байгаа. Мөн хувцасны өнгөө асуудаг, мөнгө асуудаг апликейшнтай болчихвол, ажиллуулаад сурчихвал үнэхээр хэрэгтэй санагдах юм. Iphone гар утсанд дэвшилтэт технологи их гэнэ. Би даанч ажиллуулж мэдэхгүй. Энэ сургалтад сууснаар би утсаа ажиллуулж сурах юм шиг байна.

Би багахан хардаг байсан ч бүрэн харахаа болиод 6-7 жил болж байна. Өмнө нь гадуур явж байгаад хүмүүсээс автобусны хаяг, дугаар асуухад хэлж өгдөг байсан. Одоо цаг үе өөрчлөгдөөд хүмүүс төдийлөн хариулж өгөхөө больчихжээ. Уг нь автобусны апликейшнд хаяг, дугаарыг нь хэлээд төвөггүй суучихдаг бол гоё доо.

Азийн эмэгтэйчүүдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр “Харааны бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлгөөнийг бэхжүүлэх төсөл” хэрэгжиж байна. Энэхүү төслийн хүрээнд харааны бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн эв нэгдлийг бэхжүүлж, нийгмийн оролцоог нэмэгдүүлэн тулгамдаж буй асуудлыг хамтдаа шийдвэрлэх, тэр дундаа технологийн дэвшлүүдийг амьдралдаа хэрэгжүүлэх цахим ур чадварт суралцуулах цуврал уулзалт, туршлага хуваалцах сургалт зэргийг зохион байгуулахаар төлөвлөжээ.

Тухайлбал, өөрийн ашигладаг гар утасны апликейшны талаар бусдадаа мэдээлэл хуваалцах, туршлага солилцох уулзалт Хараагүй хүмүүсийн хөдөлмөр, сургалт, хөгжлийн төвийн соёлын танхимд болов. 

Энэ үеэр TALK TALK English сургалтын төвийн багш А.Лхамсүрэн ““Цахим ур чадварт суралцсаны ач тус”, Харааны бэрхшээлтэй иргэдийн Инновац хөгжлийн төвийн тэргүүн М.Цэнгэл “Харааны бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан технологийн хөгжүүлэлт чиг хандлага”, ХБИ-ийн Үндэсний Зөвлөлийн тэргүүн ХХХСХТ-ийн дэд дарга М.Баясгалан “Хиймэл оюун ухааныг өдөр тутамдаа ашиглах нь” зэрэг сэдвээр илтгэл танилцуулж, бусдадаа туршлага хуваалцлаа.

Энэхүү арга хэмжээг зохион байгуулсан “Хөгжлийн Туслалцаа Төв” ТББ-ын Гүйцэтгэх захирал Ч.Дэлгэрмаа “Бид энэхүү төслөөр дамжуулан харааны бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлгөөнийг бэхжүүлэх, бүлэг байгуулах, тэднийг цахим ур чадварт сургах зорилготой. Ингэснээр төрийн цахим үйлчилгээг ашиглах, банкны үйлчилгээг хялбараар авах, E-Mongolia, D Parliament-аар үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж нээгдэнэ гэсэн хүлээлттэй байна.  

Төсөлд харааны бэрхшээлтэй 50 эмэгтэй хамрагдана. Сул хараатай, android гар утастай хүмүүс нэг анги, сул хараатай Iphone-той хүмүүс нэг анги гэх зэргээр бүлэг болж дижитал хэрэглээний ур чадвараа сайжруулах туршлагад суралцах юм. Энэ удаад бид гар утсаараа зурвас хэрхэн бичих, фэйсбүүк хэрхэн ашиглах, мөнгө уншдаг төхөөрөмж гэх мэтийг танилцууллаа. Цаашид бидэнд зориулсан олон шинэ технологиудыг амьдралдаа нэвтрүүлэх аргад суралцана. Жишээ нь дэлхий нийтэд хараагүй хүмүүсийн гэрийн ажилд туслах шинэ программууд гарсан байна.  

Мөн төслийн хүрээнд ажлын байр бий болгох зорилготой. Харааны бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд өөрсдөө бодит оролцоотой байж, сурснаа бусдадаа дамжуулна гэсэн хүлээлт байгаа” гэлээ.

Уулзалтын үеэр харааны бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүд жирэмсний хяналт, амаржих үед тулгардаг бэрхшээлүүдийн тухай онцолж байлаа. Тухайлбал, “Айл өрхийн дотоод асуудал хэнд ч хамаагүй. Гэтэл эмнэлэгт үзүүлэх гээд очтол “Хүүш ээ, харааны бэрхшээлтэй юм байж хэзээдээ жирэмсэлчихдэг байна вэ” гэх эмнэлгийн ажилтнуудтай таарч байлаа. Нэг үеэ бодоход хүний эрхийн мэдрэмжтэй болж буй ч харилцаа, хандлагаа засаж, сайжруулах үйлчилгээний ажилтнууд цөөнгүй байна” хэмээв.

Мөн тэргэнцэртэй хүн өрхийн эмнэлэг рүүгээ ороход түүнд зориулсан зам байхгүй. Сонсголын бэрхшээлтэй хүн ороход дохионы хэлмэрч байхгүй зэргээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст тулгамддаг асуудлууд их бий гэх сэдвийг хөндөж байлаа.