Энгийн болон цахилгаан унадаг дугуй, “суррон”, цахилгаан дугуйт хавтан (буюу “скүүтер”) зэргийг ашиглахдаа явган хүний замаар, явган хүмүүстэй зэрэгцэн зорчиж байна. Энэ нь  иргэдийн санааг зовоосон сэдвүүдийн нэг болов.

Учир нь алхаж явахад цахилгаан дугуй, цахилгаан скүүтер, суррон унасан хүмүүс энд тэндээс гэнэт хурдтай гарч ирэх нь явган зорчигчдод багагүй аюултай нөхцөл үүсгэж байгааг бид өдөр тутам харж байна.

Эдгээр хэрэгсэл иргэдэд аюултай нөхцөл үүсгэж байгааг нотолж буй мэт өдөр бүр энэ төрлийн хэрэгсэл унасан хүмүүст дайруулсан иргэдийн зураг, мэдээлэл цахим орчинд тарсаар.

Энэ сарын 16-нд Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар (“НЭМГ”)–ын дарга П.Эрхэмбулган НЗДГ-аас 18-аас доош насны хүүхдийг суррон унаж, замын хөдөлгөөнд оролцуулахыг хориглох санал гаргажээ. Тэрээр энэ талаар мэдээлэхдөө энэ төрлийн буюу хоёр дугуйт тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой зам тээврийн ослын талаар зарим тоо баримтыг дурджээ.

Түүний дурдсанаар 2023 онд 1,680 хүн энэ төрлийн осолд өртсөнөөс 317 нь 18 хүртэлх насны хүүхэд, 235 нь жолоодож буюу тус хэрэгслийг унаж яваад гэмтсэн хүүхэд. Энэ оны долоодугаар сарын 31-ний байдлаар энэ төрлийн осол нийт 1,233 бүртгэгдсэн.

Осолд өртсөн 18 хүртэлх насны хүүхэд 281, жолоодож буюу тус хэрэгслийг унаж яваад осолд өртсөн хүүхдийн тоо 238 байна.

НЭМГ-ын дарга П.Эрхэмбулган эдгээр тоог аль байгууллагаас гаргасныг дурдаагүй ч энэ төрлийн хэрэгслээр хөдөлгөөнд оролцогсод өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгаа энэ үед дээрх тоонд шууд итгэх хүмүүс цөөнгүй.

УИХ-ын гишүүн Г.Дамдинням Цагдаагийн ерөнхий газар (“ЦЕГ”)–т албан бичиг хүргүүлэн “суррон”-той холбоотой мэдээлэл авчээ. ЦЕГ-ын мэдээлэлд “Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар скүүтертэй холбоотой 29, сурронтой холбоотой 90, унадаг дугуйтай холбоотой 122 осол бүртгэсэн. 121 хүн гэмтсэн, эдгээрийн 95 хувийг нийслэлд бүртгэсэн” гэжээ. Энэхүү мэдээлэлд бусад улсад хэрхэн зохицуулдаг, суррон зэрэг зарим хоёр дугуйт хэрэгслийн зориулалт, импорт зэрэг бусад мэдээллүүдийг дурджээ.

Тэгвэл манай улсад энэ төрлийн хэрэгслийг ашиглахад авто замын болон явган хүний замын хөдөлгөөнд хэрхэн оролцох талаар зохицуулалт байдаг уу?

2015 оны Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль (“ЗХАБтХ”), энэ хуульд нийцүүлэн гаргасан, Засгийн газрын 2018 оны наймдугаар сарын 8-ны өдрийн 239 дугаартай тогтоолын хавсралтаар баталсан Замын хөдөлгөөний дүрэм (“ЗХД”)- ийн хүрээнд энэ төрлийн хэрэгсэлд хамаарах зохицуулалт байгаа эсэхийг нягтлав.

ЗХАБтХ нь энэ хүрээний харилцааг ерөнхийд нь зохицуулсан, төрийн байгууллага, албан тушаалтнууд, иргэн, хуулийн этгээдийн эрх, үүргийн үндэслэлийг тусгажээ. Энэ нийтлэлээр хөндөж буй асуудалтай холбоотой нарийвчилсан зохицуулалт төдийлөн тусгагдаагүй байна.

Харин 2018 оны ЗХД-д тухайн үед энэ төрлийн хоёр дугуйт тээврийн хэрэгслийн хэрэглээ өнөөгийн түвшинд хүрээгүй байсан ч хүчин чадал зэргээс нь хамруулан ангилахаар зохицуулжээ.

Тухайлбал, ЗХД-ийн хоёр дугуйт тээврийн хэрэгсэлд хамаарах унадаг дугуй, мопед, мотоцикл зэргийг дараах байдлаар тодорхойлсон байна.

Замын хөдөлгөөний дүрэм:

• 1.2.24. “мопед” гэж 50 куб.см-ээс ихгүй ажлын багтаамж бүхий дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй, эсхүл 0.25 кВт-аас 4 кВт хүртэл чадал бүхий цахилгаан хөдөлгүүртэй, техникийн дээд хурд нь цагт 50 км-ээс ихгүй, хоёр буюу гурван дугуйт тээврийн хэрэгслийг;
• 1.2.25. “мотоцикл” гэж хөдөлгүүрийн ажлын багтаамж буюу чадал, эсхүл техникийн дээд хурд нь мопедынхоос илүү, хоёр дугуйт механикжсан тээврийн хэрэгслийг. Энд өөрийн жин нь 400 кг (ачааны зориулалттай бол 550 кг)-аас хэтрэхгүй гурван дугуйт болон мотоциклын төрлийн жолооны залууртай дөрвөн дугуйт механикжсан тээврийн хэрэгсэл мөн хамаарна;
• 1.2.37. “унадаг дугуй” гэж унаж яваа хүний булчингийн хүчээр явдаг (0.25 кВт-аас илүүгүй чадал бүхий цахилгаан хөдөлгүүрээр тоноглогдсон байж болно), хоёроос цөөнгүй дугуйтай (хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тэргэнцрээс бусад) тээврийн хэрэгслийг;

Дээрхээс харвал, манай улсад цахилгаан дугуй, суррон гэж нэрлэх нь нэг талаас өрөөсгөл харагдаж байна. Цахилгаан дугуй, суррон зэрэг нь 0.25 кВт-аас илүүгүй чадал бүхий цахилгаан хөдөлгүүрээр тоноглогдсон бол “унадаг дугуй” ангилалд багтана.

0.25кВт-аас дээш, 4 кВт-аас доош бол “мопед” ангилалд, 40 кВт-аас дээш бол “мотоцикл” ангилалд багтана гэж тайлбарлаж болохоор байна.

Цахилгаан скүүтерийн хувьд аль зохицуулалт хамаарах нь эргэлзээтэй.

Цахилгаан скүүтерийн хувьд аль зохицуулалт хамаарах нь эргэлзээтэй. Тухайлбал, ЗХД-ийн 5.12.д заалтад “дугуйт хавтан” гэж дурдсан ч ганцхан энэ заалт л байна. Заалтын агуулга нь дугуйт хавтангаар зорчиж буй хүмүүс авто замын зорчих хэсгээр явах хориотой.

Гэхдээ энэ нь зөвхөн скэйтборд (skateboard) буюу бидний мэдэх босоо тэнхлэгт, түшлэггүй дугуйт хавтанг хэлж байна уу, эсвэл скүүтер үүнд хамаарах уу гэдэг нь тодорхойгүй.

Зарим иргэн дээрх хэрэгслүүдийг болон цахилгаан скүүтерийг “механикжсан тээврийн хэрэгсэл” гэж тайлбарлан, явган хүний замаар явахыг эсэргүүцдэг. ЗХД-ийн зохицуулалтаас харвал энэ хэрэгслүүдийг механикжсан тээврийн хэрэгсэл гэсэн ангилалд хамруулахааргүй харагдаж байна.

Тухайлбал, ЗХАБтХ-ийн 3.1.2-т зааснаар "механикжсан тээврийн хэрэгсэл" гэдэгт мопедоос бусад, хөдөлгүүрээр тоноглогдсон тээврийн хэрэгслийг ойлгоно гэжээ. Цаашилбал, ЗХД–ийн 2.1-т зааснаар “механикжсан тээврийн хэрэгсэл” гэдэгт A, B, C, D, BE, CE, DE, M, C1, D1, C1E, D1E, зэрэг ангиллууд байн.

Мөн дүрмийн 2.6-д механикжсан тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийг холбогдох хууль, журмын дагуу олгоно гэжээ. Эндээс хууль зүйн системчилсэн тайлбар хийх гэж оролдвол "механикжсан тээврийн хэрэгсэл" гэдэгт цахилгаан дугуй, ялангуяа цахилгаан скүүтер хамаарахааргүй байна.

Харин, ЗХД-ийн 1.2.36-т “удаан явдалт тээврийн хэрэгсэл” гэх 30 км–ээс илүүгүй хурдтай хэрэгслийн тухай тодорхойлолт байгаа ч тус тодорхойлолтод “механикжсан тээврийн хэрэгсэл” гэж оролцуулсан нь, мөн уг дүрэмд энэ заалтаас өөр, удаан явдалт тээврийн хэрэгслийн тухай зохицуулаагүй. Иймд 1.2.36 заалтыг огтоос практик ач холбогдолгүй болгожээ.