Дэлхий нийт уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэхийн тулд эрчим хүчний хэрэглээгээ бууруулж, нүүрстөрөгчийн ялгарлыг багасгахад онцгой анхаарч байна. Монголын үүрэн холбооны Мобиком группийн тогтвортой хөгжлийн бодлогод ч энэ асуудал багтдаг. Тус компани жил бүр тогтвортой хөгжлийн тайлангаа олон нийтэд танилцуулдаг уламжлалтай.

Энэ хүрээнд эрчим хүчээ хэмнэж, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах чиглэлд ямар үйл ажиллагаа хэрэгжүүлж буй талаар Мобиком Корпораци ХХК-ийн Техникийн дэд бүтцийн албаны захирал Д.Батмөнхтэй ярилцлаа.

-Мобиком групп байгальд ээлтэй технологийг дэмжих санал, санаачилгуудыг хэзээнээс хэрэгжүүлж эхэлсэн бэ?
-Манай компани 1996 онд байгуулагдсан цагаасаа тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл, үр ашигтай ажиллагаанд тогтмол анхаарч ирсэн. Харин эрчим хүчний хэмнэлт, тогтвортой хөгжлийн бодлогыг идэвхтэйгээр хэрэгжүүлж эхэлсэн нь 2017 оноос гэж болно.

Монгол улсад 2015 онд Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай хууль батлагдаж эрчим хүчний хэрэглээ нь Засгийн газрын тогтоосон хэмжээнээс давсан бол үүрэг хүлээсэн хэрэглэгч гэж үздэг болсон. Үүний дагуу манай байгууллага 2016 оноос эрчим хүчний үүрэг хүлээсэн хэрэглэгч болсон.

Ингэснээр эрчим хүчийг хэмнэн үр ашигтай хэрэглэх, аудит хийлгэх, хэмнэлтийн хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх, жил бүр тайлангаа Эрчим хүч хэмнэлтийн зөвлөлд хүргүүлэх үүргийг хуулиар хүлээдэг.

Өөрөөр хэлбэл үүрэг хүлээсэн хэрэглэгч гэдэг нь зөвхөн өндөр хэрэглээтэй байхаас гадна, хэмнэлт хийх, төлөвлөгөөтэй ажиллах, хэрэглээгээ хяналттай байлгах болон тайлагнах хуулийн тодорхой үүрэг хүлээдэг гэсэн үг. 2017 оноос энэ чиглэлд эрчимтэй төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн.

-Эрчим хүчний үүрэг хүлээсэн хэрэглэгчийн хувьд хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах чиглэлд хэрэгжүүлсэн онцлог ажил, амжилттай туршлагаасаа хуваалцана уу?
-Хүлэмжийн хийг бууруулах чиглэлээр бид олон ажил хийж, хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, сэргээгдэх эрчим хүчний станцуудыг барьж өөрийн тодорхой хэмжээний хэрэглээг хангах, эрчим хүчний хэрэглээ багатай техник технологийг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх гэх мэт. Түүнчлэн технологийн арга хэрэгслүүд ашиглах замаар байгууллагын цаасны хэрэглээг багасгах, үүрэн холбооны станцын байрны дулааны алдагдалыг бууруулах, алсын зайнаас ажиллах шийдлийг бий болгож хэрэглээг нэмэгдүүлэхээр зорьж байна.

Дэд бүтэц хүрэлцээгүй, төвийн эрчим хүч холбогдоогүй газарт нарны цахилгаан станц байгуулж, сүлжээгээ хүргэж байгаа нь хамгийн үр дүнтэй гэж болохуйц ажил юм.

Өнөөдрийн байдлаар 260 орчим цэгт нарны цахилгаан станц ажиллаж буй.

Өмнө нь нарны системийг зөвхөн эрчим хүчний хэрэгцээг хангах зорилгоор ашигладаг байсан бол одоо эрчим хүчээ хэмнэх, хэрэглээгээ оновчтой болгоход мөн ашиглаж байна. Өдрийн цагаар нарны эрчим хүчээр ажиллаж, наргүй, үүлэрхэг болон шөнийн цагаар төвийн эрчим хүчээр нөхөн ажиллуулдаг хосолмол шийдлийг хэрэгжүүлж байна.

Мөн энэ жилээс салхины эрчим хүч ашиглах туршилтыг эхлүүлээд явж байгаа юм. Нарны эрчим хүчийг ашиглахад тулгарч буй нэг хүндрэл нь Монгол орны эрс тэс уур амьсгал. Ялангуяа өвлийн улиралд нарны тусах хугацаа багасдаг нь цэнэг хуримтлуулах боломжийг хязгаарлаж, сүлжээний найдвартай ажиллагаанд саад учруулах эрсдэлтэй. Үүнийг нөхөхийн тулд салхины эрчим хүчийг хослуулан ашиглах шийдлийг эрэлхийлж байна.

Түүнчлэн бид Хан-Уул дүүрэгт байрладаг өөрийн дата төв дээр 210 кВт-ийн хүчин чадал бүхий нарны станцыг байгуулж ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байна. 

-Тайланд дурдсанаар дээрх ажлуудын үр дүнд эрчим хүчний зардлаа хэмнэж чадсан. Энэ нь 230 мянган өрхийн нэг жилийн цахилгааны хэрэглээтэй тэнцэнэ гэжээ. Энэ том тоог хэрхэн хэмнэж чадсан бэ?
-Манай байгууллага 2024 оны урт хугацааны төлөвлөгөөндөө үйл ажиллагаанаас ялгарч байгаа хүлэмжийн хийг 2050 он гэхэд 0 болгох зорилт тавиад ажиллаж байсан. Харин энэ жил уг зорилтоо 2030 он болгож 20 жилээр нааш татан ажиллаж эхлээд байна. Хамгийн түрүүнд хийх ажил бол мэдээж байгальд ялгаруулж байгаа хүлэмжийн хийн хэмжээгээ тооцоолж мэдэх явдал. Өөрсдийн үйл ажиллагаанаас ялгарч буй хүлэмжийн хийн хэмжээг тооцолохгүйгээг хэмнэлт хийх тухай ярих нь үр дүнгүй.
Энэ хүрээнд бид мэргэжлийн байгууллагатай хамтран олон улсын “Greenhouse Gas” протоколын дагуу хүлэмжийн хийн ялгарлаа тооцоолсон. “Greenhouse Gas” протокол нь хүлэмжийн хийн ялгарлыг гурван түвшинд хамааруулан тооцдог ба манай байгууллага Scope 1 болон Scope 2-ын хувьд хүлэмжийн хийн ялгарлаа тооцоолсон байдаг.

• Scope 1: Шууд ялгарал. Жишээ нь бид өдөр тутмын үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд машин ашиглаж байна. Үүндээ түлш хийнэ, түүнээс нүүрсхүчлийн хий ялгарна. 
• Scope 2: Шууд бус ялгарал. Өөрөөр хэлбэл, төвийн эрчим хүчнээс цахилгаан авч ашигласан тоног төхөөрөмжөөс ялгарч буй хүлэмжийн хий. 
• Scope 3: Бусад шууд бус ялгарал. Энэ нь бидний ашиглаж буй тоног төхөөрөмжийг нийлүүлэхэд гуравдагч талаас ялгарч буй нүүрсхүчлийн хий юм. Тухайлбал бидний борлуулдаг гар утсыг нийлүүлж буй компанийн тээвэрлэлтийн явцад ялгарч буй хүлэмжийн хий.

Энэ дагуу хүлэмжийн хийн ялгарлаа тооцоолсноор үүнийг хэрхэн бууруулах чиглэлд ажлаа төлөвлөхөд ойлгомжтой, илүү хялбар болж ирж байна. Энэ хэмнэлтийг гаргахад хамгийн чухал нөлөө үзүүлсэн ажлуудаас дурдъя.

229 мянган өрхийн нэг жилийн цахилгааны хэрэглээтэй тэнцэх эрчим хүчийг хэмнэсэн.

Тоног төхөөрөмжийн тоог багасгах болон хуучин системийг эрчим хүчний ашиглалт сайтай системээр солих, хэрэгцээгүй тоног төхөөрөмжүүдийг ажиллагаанаас буулгах гэх мэт арга хэмжээг тасралтгүй хэрэгжүүлж байна.

Мөн бид одоогоор 260 гаруй цэгт нарны станц байгуулаад ашиглаж байна. Түүнчлэн гурван дата төвийнхөө хоёр дээр нь нарны станц байгуулж өөрийн хэрэглээгээ хангахад ашигладаг. Төвийн эрчим хүчний системээр ажилладаг станцууд дээр давхар нарны станцыг суурилуулж өдрийн нартай цагаар нарны станцаараа ажиллуулах буюу төвийн эрчим хүч болон нарны эрчим хүчний хосолсон шийдлийг 24 станц дээрээ хэрэгжүүлж байна. 

Цэнэг хураагуурын системийг бид оргил ачаалллын үед төвийн эрчим хүчний сүлжээнд ирэх ачааллыг багасгах, эрчим хүчний хомсдолтой үед цахилгааны хэрэглээг багасгахад тус нэмэр болох мөн эрчим хүчний зардлыг бууруулах зорилгоор ашиглаж буй. Энэ нь эрчим хүчний ачаалал бага буюу тариф багатай үед цэнэг хураагуурын системдээ эрчим хүчийг хадгалж аваад ачаалал ихтэй буюу тариф өндөр үед цэнэг хураагуурт хадгалсан эрчим хүчээ ашиглаж байгаа хэрэг юм. 

Эдгээр ажлын дүнд 2024 онд бид 522,259 кВт*ц эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгож мөнгөн дүнгээр 316 сая төгрөгийн зардлыг хэмнэсэн байна. Энэ нь 391 тонн хүлэмжийн хийг байгальд ялгарахаас сэргийлсэн гэсэн үг юм. 2017 оноос 2024 оныг дуустал хийж хэрэгжүүлсэн ажлуудын үр дүнд бид 5,5 ГВт*ц эрчим хүчний хэмнэлт хийсэн гэсэн тооцоо гарсан байдаг ба энэ нь 229 мянган өрхийн нэг жилийн цахилгааны хэрэглээтэй тэнцэхээр хэмжээ гэж ойлгож болох юм.

-Тайлангаас харвал Мобиком ой модыг хамгаалахаар 13 мянга гаруй дугаарыг цахимаар олгож, А4 цаас хэмнэжээ. Энэ шийдэл бусдад санаа өгөхүйц туршлага юм.
-Тийм ээ. Өмнө нь бүх үйл ажиллагаа цаасан дээр суурилдаг байсан. Гэрээ, тайлан, удирдамж гээд бараг бүгдийг 2-3 хувь хэвлээд тал талдаа гарын үсэг зурж, өөрсдөдөө хадгалж, нэгийг нь архивладаг байсан. 

Харин одоо аль болох цаасны хэрэглээг хязгаарлах зорилгоор цахим процесст шилжүүлж эхлээд байна. Тухайлбал гэрээт байгууллагуудаас тайлангаа цахим хэлбэрээр авах, хэрэглэгчдэд шинэ дугаар, багцаа сунгах зэрэг үйлчилгээг mobicom.mn веб хуудас болон mobicom аппликэйшн ашиглан үзүүлэх гэх мэт арга замаар бид 2024 онд 234 мянга гаруй А4 цаасыг хэмнэжээ. Өөрөөр хэлбэл жил бүр 28-30 мод тайрагдахаас сэргийлсэн гэж ойлгож болно.

-Эрчим хүч хэмнэхэд ажилчдын оролцоог хэрхэн нэмэгдүүлж, дадал болгож чадсан бэ?
-Эрчим хүчээ хэмнэх нь тухайн байгууллагын хувьд аль нэг нэгж, хэлстийн үүрэг гэж ойлгож болохгүй. Энэ бол тухайн байгууллагын ажилтан бүрийн хүчин чармайлтын үр дүнд хүрэх зүйл. Тийм ч учраас манай байгууллагын хувьд ажилтан бүрээ энэ ажилд гар бие оролцох, тэдэнд эрчим хүчний хэмнэлтийн дадал хэвшил бий болгохын тулд дотооддоо уралдаант хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн.

Тухайлбал алба хэлтсээрээ оффисийн хэрэглээг бууруулах тодорхой хугацааны хөтөлбөрт арга хэмжээ. Энэ нь нэг удаа хэрэгжээд өнгөрөх гэхээсээ илүүтэйгээр ажилтан бүрийг ажлын байрандаа ямар байдлаар эрчим хүчээ хэмнэж болох ойлголт авах, сайн дадлыг суулгаж өгөх явдал юм.

Ингэснээр ажилтан бүр зөвхөн ажлын байрандаа гэлтгүй цаашдаа гэр бүлдээ, эргэн тойрондоо олж авсан мэдлэг туршлагаа хуваалцан өдөр тутмын амьдралдаа хэрэгжүүлээд явах боломжтой. Ийм дадлыг бий болгосноор цаашид ажилчдын зүгээс эрчим хүчээ хэмнэх санал санаачилгууд гарч ирэх зэрэг эерэг талууд бий болдог.

-Танай компанийн эрчим хүчний хэмнэлт Монголын тогтвортой хөгжилд хэрхэн хувь нэмэр оруулж байна гэж үзэж байна вэ?
-Монгол улс 2016 онд Парисын хэлэлцээрт нэгдэж орсоноор 2030 он гэхэд нийт хүлэмжийн хийн ялгарлаа 22.7 хувиар бууруулах зорилт тавьсан. Үүнд сэргээгдэх эрчим хүчийг нэмэгдүүлэх, эрчим хүчний үр ашгийг сайжруулах, ойжуулалт зэрэг чиглэлд арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр тусгасан байдаг.

Энэ зорилтод хүрэхийн тулд Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллагууд, ажиллаж амьдарч байгаа иргэд гээд бүх хүний хүчин чармайлт хэрэгтэй гэсэн үг. Тэр ч утгаараа бид хүлэмжийн хийн ялгарлаа 2030 он гэхэд 0 болгох том зорилтыг тавин ажиллаж эхлээд байна.

Эрчим хүчний үүрэг хүлээсэн хэрэглэгчийн хувьд жил бүр бид тухайн жил хэрэгжүүлсэн ажлуудын гүйцэтгэл тайлан болон ирэх жил хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөгөө эрчим хүчний зохицуулах хороонд хүргэдэг. Тухайн жилийн хийж хэрэгжүүлсэн ажлыг тус хорооноос үнэлж үнэлгээг байгууллагуудад өгдөг.

2017 оноос хойш бид жил бүр эрчим хүчний зохицуулах хорооноос тогтмол өндөр үнэлгээ авч ирсэн. 2024 оны тухайд 97 хувийн гүйцэтгэлтэйгээр шилдэг 10 байгууллагын нэгээр шалгарсан. Энэ нь бидний эрчим хүчний хэмнэлт хийх чиглэлээр хэрхэн ажиллаж, үр дүндээ хүрч, Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн зорилтод хувь нэмрээ оруулж байгааг харуулж байгаа болов уу.

-Ярилцсанд баярлалаа.