Үлгэрт гардаг шиг өнгөлөг хоёр давхар байшин, бас модоор хүрээлүүлсэн бяцхан цэцэрлэгт хүрээлэн буюу Дэнжийн мянга дахь "Ногоон нуур"-ыг одоогоос арван жилийн өмнө тавдугаар сарын 1-ний өдөр нээжээ.

Нуур руу өнгийвөл жижигхэн завиудыг зогсоолд сойсон харагдав. Цар тахлын улмаас хүүхдүүд бага ирж буй тул ийнхүү "чөлөөтэй" байгаа аж. Өмнө нь өвөлдөө 10 мянга орчим хүн зочилдог байсан гэсээр "Уулын нуур" хүрээлэнг үүсгэн байгуулагч С.Өлзийтогтох биднийг угтлаа.

2005-2008 онд БНСУ-д гурван жил ажиллаж ирээд удаагүй байхдаа тэрээр "Ногоон нуур" орчмын хур хог хаягдлыг цэвэрлэж, цэцэрлэгт хүрээлэн болгохоор ажлаа эхлүүлжээ. Ийнхүү зундаа хүүхдүүд завь хөлөглөн тоглож, өвөлдөө мөсөн талбайд тэшүүрээр гулгах боломж бүрдсэн байна.

Тус газраас 1946-1947 оны үеэс Улаанбаатарын замын чулууг бэлтгэж байжээ. Сүхбаатарын талбай болон талбайн хоёр тал, МУИС-ийн баруун талын засмал замын хайргыг эндээс авсан түүхтэй. С.Өлзийтогтох том завь авах мөрөөдлөө хараахан биелүүлээгүй байгаа ч гэр бүлээрээ сууж болохуйц томхон завь бийг дуулгалаа.

Ингээд түүнтэй хэсэг хором хөөрөлдсөнөө хүргэе.

"ЭРГЭН ТОЙРНЫ АЙЛУУД Ч ГЭР, ХАШАА, ЭД ЗҮЙЛСЭЭ ИХ ӨӨД ТАТДАГ БОЛСОН"

-Анх ийм устай байсан уу?
-Дээр үед 4-5 метр гүн устай байсан гэдэг юм билээ. Одоо хамгийн  гүн хэсэгтээ 1.4 метр устай. 2009 онд анх харахад усгүй, хуурай сайр байсан. Ил задгай хаясан хогийг цэвэрлэсний дараа борооны усаар тэжээгдэж, нуур бий болсон. Дээр үед хайрга бэлтгэдэг байсан учир энэ хэсэг зуны халуунд их бүгчим байсан бол мод бут тарьж, устай болсноос хойш уур амьсгал нь чийглэг болсон.

Энэ газрыг тохижуулснаас хойш эргэн тойрны айлууд ч гэр, хашаа, эд зүйлсээ их өөд татдаг болсон.

-Ямар моднууд тарьсан бэ?
-Хүний унаган араншин бол ус, байгальтайгаа ойр байх шүү дээ. Мод, ургамалтай газар бүх насныханд тааламжтай санагдана. Үүнийг ирж байгаа хэлд ороогүй хүүхдээс ч анзаарч болно. Энд ирэхээр хүүхдийн сэтгэл зүй тайван болдог гэж эцэг эхчүүд надад хэлдэг юм. Мод тарьж, тохижуулалт тасралтгүй хийгээд л байхаар эргэн тойрны айлууд ч гэр, хашаа, эд зүйлсээ их өөд татдаг болсон. Байшин сууцандаа засвар хийж, мод бутаа тордож байгаа нь сайхан санагдаж байна. Одоогоор 20 орчим төрлийн 1000 гаруй мод ургуулж байна. Хамгийн хурдан ургадаг нь агч, хайлаас, улиас бөгөөд хад, хөрсний нуралтаас сэргийлэх ач тустай. Дотоод, гадаадын олон хүн дурсгалын модоо тарьсан. Чулуу, сайр ихтэй ч тарьсан моднуудын 90 хувь нь амжилттай ургасан. Ногоон байгууламж дунд ажиллаж, амьдрах надад ч таатай.

-Хүүхдүүд хэр их ирдэг вэ. Цаашид хөгжүүлэхээр зорьж буй үйл ажиллагаа юу байна?
-Завиар явахад цагийн хөлс 4000 төгрөг. Энд ундаа зайрмаг зарвал мэдээж мөнгө олно. Гэхдээ зарсан ч эрүүл хүнс сонгомоор байна. Би ярихаасаа илүү үйлдлээрээ харуулах хүсэлтэй. Чулуу ихтэй учир ойр тойрондоо дахин мод тарих газаргүй болсон. Эргэн тойрныхоо хүүхдүүдийн сурч боловсроход нь нэмэр хүргэх юмсан гэж бодож байна. 6-9 дүгээр сард бороо хур ихтэй байдаг. Харин 4 дүгээр сар буюу нуур гэсэх үеэр хаврын цэнэг усалгаа маш сайн хийдэг. Наадам хүртэл нуураасаа модоо усална. Мөн 9,10 дугаар сард намрын цэнэг усалгаа хийнэ. Усны түвшин багасахгүй байгааг харвал доороо ундаргатай байх гэж бодож байна.

Өнгөрсөн жил Ковид-ын улмаас хаалттай байх үед манай 12-р хорооны дөрвөн хүүхэд Цэцэрлэгт хүрээлэнгийн тогтоол усанд живж, амиа алдсанд би маш их харамссан.

Иргэдэд хотыг бүхлээр нь харуулах зорилгоор зүүн талын хэсэг газрыг тохижуулахыг зорьж байна. Мөн Улаанбаатар хотын салбар музей хийх мөрөөдөлтэй болсон. Баруун талаасаа хөгжлийн бэрхшээлтэй болон настай хүнд зориулсан налуу шат хийх бодолтой сууна.

Өнгөрсөн жил Ковид-ын улмаас хаалттай байх үед манай 12-р хорооны дөрвөн хүүхэд Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн урд талын тогтоол усанд живж, амиа алдсанд их харамссан. Манайх ажиллаж байсан бол найзуудтайгаа энэ хавьдаа чөлөөт цагаа өнгөрөөх байсан болов уу гэж бодогдох юм. Хөл хорьсон ч гэсэн энэ газраа нээлттэй байлгах юмсан. Манаач байхгүй тул би эндээ өдөр шөнөгүй байдаг. Тог цахилгааны мөнгө, завины сэлбэгээ захиалах зэрэг зардал гардаг ч удахгүй цаг сайхан ирнэ гэж итгэж байна. Залуу хосууд болон гэр бүлээрээ ирж буй иргэд нэг завинд суух хүсэлтэй байдаг. Илүүдэл жинтэй эсвэл настай хүмүүст зориулсан том завь авах хэрэгцээтэй л байна. Том завь 2.5 сая орчим үнэтэй болсон байна лээ. Бид өвөлдөө мөсөн гулгууртаа хямдралтай тоглуулдаг" гэв.

Нээгээд удаагүй байхад архидан согтуурсан хүн цөөнгүй ирдэг байсан бол одоо өөр болжээ. Хосоороо болон хүүхдүүд, гэр бүлээрээ ирээд модны сүүдэрт налайх дуртай байдаг нь ч илт. Хоёр бага насны охинтойгоо нуурын эргийн сүүдрэвчинд суух хос "Анх удаа ирлээ, сайхан юм. Олон нийтийн тусын тулд хийсэн иргэдийн энэ мэт санаачилгыг улс болон олон нийт дэмжээсэй. Нийслэлээс анхаарч, илүү тохижуулаад өгвөл ойр орчмын олон иргэд заавал цэцэрлэгт хүрээлэн орох шаардлагагүй болно. Эндээ амралт, чөлөөт цагаа өнгөрөөх боломжтой" гэлээ.

Нээрээ л "Ногоон нуур"-ыг бяцхан төгөл болгоход гар бие оролцсон бүх хүмүүст талархмаар. Хүүхдийн нэг ширхэг ном, тав арван төгрөг аваад өгч байсан хүмүүс бий гэж С.Өлзийтогтох ярьсан юм.

Завинд суухгүйгээр гэр бүлээрээ зочлон, чөлөөт цагаа өнгөрөөхөд ч хүн бүрд НОГООН НУУР нээлттэй.

Хар бараан мэдээлэл их сонстох болсон. Үүнийг өөрчилж, ирээдүйгээ илүү гэгээлэг болгохын хүсдэг бол өнөөдөр хүүхдүүддээ анхаарч, цаг зав гаргах хэрэгтэй. Хороо, дүүргийн захиргаа, Уулын нуурт хүндэтгэлтэй ханддаг бүх хүнд баярлалаа. Ковид-ын үеэр олноороо ирж, надад орлого оруулах яах вэ. Харин цар тахлын дараа дандаа ирж байгаарай" гэж биднийг үдлээ.

Харин завин дээр суух бол заавал амны хаалттай байх бөгөөд танд бээлий өмсөхийг санал болгох юм. Мөн завинд суухгүйгээр гэр бүлээрээ зочлон, чөлөөт цагаа өнгөрөөхөд хүн бүрд НОГООН НУУР нээлттэй.

Архивын материалд тэмдэглэснээр "Ногоон нуур"-ыг Чулуун тоочиг, Хойд карьер, Зүрхийн карьер, Далан давхрын карьер зэргээр нэрлэжээ. 1946-1947 онд ажиллаж байсан Японы олзны цэргүүд, орос инженерүүд нутаг буцсанаас хойш монгол хоригдлууд эндээс замын чулуу бэлтгэж байжээ. Барагцаагаар 100 гаруй хүн багаж, техник гэх юмгүй, өдөр бүр маш хүнд хөдөлмөр эрхэлж байв.

Хүний өөрийн гэлтгүй олон хүн зовж зүдэрч, тухайн үедээ их бүтээн байгуулалтын суурь болж байсан энэхүү түүхэн газрыг ирээдүй хойчдоо гэрэл гэгээтэй газар болгон үлдээхийг хүссэн С.Өлзийтогтохын мөрөөдөл ийнхүү биелжээ. Мод ургуулахад хугацаа, хөдөлмөр шаарддаг ч өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд турьхан зулзган моддыг үр хүүхэд шигээ арчлан торджээ. Жилээс жилд ургасаар түүний хэлсэнчлэн ёстой л ханагар сайхан харагдах аж. Зарим нь бүр 5-6 метр өндөртэй болсныг тэрээр хуучилсан.

Хүний хүсэл тэмүүлэл, хөдөлмөр ямар хүчтэйг харж, шувуудын жиргээн, мод навчсын сэрчигнээнийг сонсох... бас усны чийглэг зөөлөн амьсгалыг мэдрэн "Уулын нуур"-ын эрэгт амсхийн суух сайхан юм.