Олон улсын атомын энергийн агентлагийн техникийн хамтын ажиллагааны хүрээнд “Цөмийн эрчим хүчийг ашиглах боломжийг судлах, цөмийн цацрагийн аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх” сэдэвт төсөл хэрэгжүүлж байна.

Цөмийн энергийн комисс, МУИС-аас хамтран зохион байгуулж буй “Цөмийн эрчим хүчний дэд бүтцийн асуудлууд: Үндэсний байр суурь ба эрчим хүчний төлөвлөлт” сэдэвт үндэсний семинар өчигдөр болов. Семинарт төрийн болон төрийн бус 25 байгууллагын 80 гаруй төлөөлөл оролцож байна.

Энэ үеэр Цөмийн энергийн комиссын Цөмийн технологийн бодлогын газрын дарга М.Чадраабалтай ярилцлаа.

-Монгол Улс цөмийн энергийг ашиглах цаг нь болсон уу?
-Бид цөмийн энергийг ашиглахын тулд манайд ямар нөөц байна, цөмийн эрчим хүчийг ашигласнаар ямар давуу тал  үүсэхийг хамгийн түрүүнд судлах ёстой.

Өнөөдөр манай нөхцөл байдал эрчим хүчний хомстолд орчихсон, хөрөнгө оруулалт үндсэндээ зогсчихсон, шинэ эх үүсвэр дутагдалтай.

Эрчим хүчний системд шинэчлэл шаардлагатай.

Гадаад орчиндоо нүүрснээс татгалзах уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотойгоор хүлэмжийн хий бага ялгаруулдаг эрчим хүчний эх үүсвэр рүү дэлхий нийтийн хандлага чиглэв.

Нүүрсний цахилгаан станц, хүлэмжийн хий их ялгаруулдаг эх үүсвэрүүд зогсоод эхлэхээр бусад эрчим хүч рүү шилжиж байна. Тэр нь сэргээгдэх эрчим хүч, усан болон атомын цахилгаан станц юм.

Монгол ойрын хэдэн жилдээ нүүрсээр орлуулж болох ч алсдаа нүүрсний станцууд, технологи, хөрөнгө оруулалт зогсвол хүнд байдалд орно. Бид нийт эрчим хүчнийхээ 80 орчим хувийг нүүрсээр хангадаг. Цаашид яах вэ гэж бодох ёстой.

Нүүрсийг орлуулж болох хамгийн боломжтой эрчим хүчний эх үүсвэр нь атомын цахилгаан станц байх боломжтой. Үүнийг судалгаа шинжилгээгээр батлах ёстой юм.

Өнөөдрийн болж байгаа арга хэмжээ атомын цахилгаан станцыг улс орнууд яаж хэрэглэдэг, тулгамдаж байгаа асуудлыг яаж шийддэг, дэд бүтцээ яаж хөгжүүлдэг, ямар хэмжээний санхүүжилт ордог, хүний нөөц яаж бүрддэг, станцаас гардаг ашигласан түлшээ яаж аюулгүй хадгалдаг, хэчнээн ажлын байр бий болгох, орон нутгийг яаж хөгжүүлэх, манай улсын макро эдийн засагт ямар дэмжлэг болох, бусад эрчим хүчтэй харьцуулахад ямар давуу тал байгаа юм гэдгийг судлах зорилготой.

Судалгаа хийхэд юунд анхаарах, хэн хийх, ямар төсөв хөрөнгөөр хийхийг ч хөндөж байна.

-Цөмийн эрчим хүч ашигласнаар бид эрчим хүчний дутагдлаас бүрэн гарах уу?
-Бүрэн гарна гэж хэлэхгүй.

-Энэ асуудалд төрийн бодлого, олон нийтийн хандлага ямар байна вэ?
-Засгийн газрын 2024-2028 оны мөрийн хөтөлбөрт атомын цахилгаан станцыг ашиглах бодлого хэрэгжүүлж, суурь судалгааг хийнэ гэж тусгасан. Судалгаанд манай улсын бүх салбарын гол мэргэжлийн байгууллагууд, томоохон аж ахуйн нэгж, ялангуяа эрчим хүчний байгууллагууд оролцох шаардлагатай.

Ингэхдээ олон нийттэй байнга мэдээлэл солилцох ёстой. Учир нь манай иргэд цөмийн эрчим хүчний тухай ойлголт мэдлэг  харьцангуй багатай.

Манайд ийм төрлийн туршлага, технологи байхгүй, зөвхөн гаднын орнуудаас туршлага судалж байна. Манай улсад бодитоор байх боломжтой эсэх, хэрэгтэй бол ямар хүчин чадалтай атомын цахилгаан станцыг хаана барих, тэр нь хортой, хоргүй юу гэдэг судалгаануудыг зайлшгүй хийх шаардлагатай.

-Цөмийн эрчим хүчээр хамгийн туршлагатай ямар улс байдаг вэ?
-30 гаруй орон атомын цахилгаан станц ашиглаж байна. Хамгийн анхны орон нь ОХУ. Гол орнуудаас дурдвал АНУ, БНХАУ гэх мэт. Техник технологийн хувьд хамгийн сайн улс гэвэл цөмийн зэвсэгтэй таван орон, Европын холбоо, мөн Зүүн Өмнөд Азийн орнууд шинээр гарч ирж байна.

-Цөмийн эрчим хүч ашигласнаар бид эрчим хүчний дутагдлаас бүрэн гарах уу?
-Бүрэн гарна гэж хэлэхгүй. Бид аль болох дотоодоосоо, 100 хувь эрчим хүчээ өөрсдөө хангах нь зүйтэй. Үүний тулд дотоод нөөц бололцоогоо ашиглана. Монгол урантай. Уран цөмийн цахилгаан станцад түлш болдог гол түүхий эд. Бид ийм давуу талтай.

-Хадгалалт хамгаалалт, аюулгүй байдлын талаар та юу хэлэх вэ?
-Бид хаана хадгалах, ямар хүчин чармайлт гаргах, хэдий хэмжээний төсөв хэрэгтэй, хэдэн хүн ажиллах, яаж аюулгүй хадгалах талаар олон улсын туршлагуудыг судална. Олон улсад ямар стандарт байна, түүнийг Монгол Улсад ашиглана.

Олон улсын хамгийн сайн туршлагыг л Монгол Улсад нэвтрүүлбэл эдийн засгийн хувьд дарамтгүй байх ёстой. Үүнийг судлах хэрэгтэй.

-Ойролцоогоор хэдэн жилийн хугацаа шаардах бол?
-Олон улсын туршлагаас харахад атомын цахилгаан станцын төсөл 100 жилийн хугацаатай. Үүнээс 10-15 жил судлаад барих хугацаа шаардагддаг. Барьснаас хойш 60-80 жил ашиглана. Бид 1-3 жил судалгаагаа хийнэ. Үүний дараа тайлангаа танилцуулж, олон нийтээр хэлэлцүүлээд олон нийтийн санал асуулга авна.

Энэ сарын 6-нд Казахстанд бүх нийтийн санал асуулга болсон. Үүн шиг үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Үүний үндсэн дээр Засгийн Газар шийдээд албан ёсны төрийн шийдвэр гарсны дараа хүний нөөцөө бэлдэнэ, олон улсад нээлттэй тендер зарлаж, техникийн материалуудыг хоёрдугаар үе шатанд бэлдэх ёстой юм.

-Цөмийн энергийн давуу болон сул талыг нэрлээч.
-Давуу тал нь найдвартай эх үүсвэр. Цаг агаарын нөхцөлөөс үл хамааран 24/7 хугацаанд эрчим хүч үйлдвэрлэнэ, асар бага түлшээр их хэмжээний эрчим хүч, дулаан үйлдвэрлэх боломжтой. Сул тал нь ашигласан түлш, хаягдлын асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ гэдэг асуудал байна.

-Танд баярлалаа.