УИХ-ын чуулганы баасан гарагийн /2025.05.16/ нэгдсэн хуралдаан эхэллээ. Хуралдаанаар: 

• Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2025.04.30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх, асуулт, хариулт 180 минут/
• Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-д өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд /Засгийн газар 2025.05.09-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх, асуулт, хариулт 120 минут/ 

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газрын 2025 оны 4-р сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн тогтоолын төслийг хэлэлцэж байна. 

УИХ-ын гишүүн Д.Энхтүвшин, Ирэх оны эдийн засгийн өсөлтийг 6 хувь байхаар төлөвлөжээ. Өсөлтийн хэдэн хувь нь уул уурхайн салбараас, хэдэн хувь нь уул уурхайн бус салбараас орж ирэх вэ?

Шадар сайд Л.Гантөмөр, Уул уурхайн салбарын өсөлтийг 9.9 хувь, уул уурхайн бус салбарын өсөлтийг 5.3 хувьтай байхаар төсөөлж байна. Уул уурхайн бус дотор орон сууцжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэх учир барилгын салбарын өсөлтийг өндөр буюу 17.9 хувиар тооцож байна. ХАА-н салбарын өсөлтийг 3.9 хувь, худалдааны салбарыг 6.5, тээвэр 4.5, цэвэр татвар 5.7 хувь байхаар тооцоолсон.

Худалдааны дайнтай холбоотой бараа бүтээгдэхүүний үнэ маш их өсөж байна. Импортоос хамааралтай улсын гол нийлүүлэгч нь Хятал улс. Хятад улсын Америк, Япон, Солонгост нийлүүлэх бараа бүтээгдэхүүний хэмжээ буурах тооцоолол байна. Экспорт багасахын хэрээр үйлдвэрлэл нь буурна, үйлдвэрлэл буурвал өртөг нэмэгдэнэ. Өртөг нэмэгдвэл манайд нийлүүлэх барааны үнэ өсөх магадлал байна. Эдгээр хүчин зүйлүүдийг тооцоолж, Засгийн газар төлөвлөлтөө хийж байна. 

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд, Утааны сонсголын үеэр агаарын бохирдол нь эрх зүй, эдийн засаг, технологи, эрүүл мэндийн асуудал юм байна гэж үзсэн. Төсвийн хүрээний мэдэгдэл, макро эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харж байгаад ирэх онд эрүүл мэндийн дэд бүтцийг цогцоор нь шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна.

Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан, Эрүүл мэнд нэгдүгээрт гэсэн атлаа манай улс эрүүл мэнддээ дорвитой санхүүжилт хийж чадахгүй байна. Ковидын үед анх удаа 4 хувьд хүрсэн бол одоо буцаад 3 хувь болсон. Ирэх оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд эрүүл мэндийн салбарын төсвийг ДНБ-ий 4 хувьд хүргэхээр төлөвлөлтөө гаргаж өгсөн.

УИХ-ын гишүүн Б.Мөнхсоёл, Төсвийн алдагдал 1.2 их наядад хүрлээ. Төсвийн тодотгол хийх үү. Алт-3 хөтөлбөр төсвийн алдагдлыг нөхөхөд ямар үүрэгтэй байх вэ?

Сангийн сайд Б.Жавхлан, Гол нэрийн бүтээгдэхүүн гэж ДНБ-ий 3 хувиас дээш орлого төвлөрүүлдэг экспортын бүтээгдэхүүнийг хэлдэг. Тийм бүтээгдэхүүн манай улсад нүүрс, зэс л байна. Цаашид бид үйлдвэрлэлийн эдийн засагт шилжих шаардлагатай. Үүний тулд 14 мега төслийг хэрэгжүүлнэ.

Алт-3 хөтөлбөр төсөвт нэг их нэмэртэй зүйл биш. Алт бол Монгол Улсын валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх зорилготой. Алтны нөөц одоогоор 15 тонн байна. Үүнийг 22 тонн хүргэвэл валютын нөөц 2.5 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэнэ. Тэгэхээр Алт-3 хөтөлбөрийн үр дүнд валютын нөөцийг 50 хувиар өсгөх боломж бий. 

Б.ЖАВХЛАН: НЕФТЬ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР ТӨЛӨВЛӨСӨН ХУГАЦААНДАА АШИГЛАЛТАД ОРНО 

Монгол Улсын макро эдийн засгийн, ирэх онд хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүд болон Засгийн газрын бодлого үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар УИХ-ын гишүүдийн сонирхсон асуултад сайд нар хариулт өгч байна.

Монгол Улсын ДНБ-ий гурван хувиас дээш орлого төвлөрүүлдэг бүтээгдэхүүнийг гол нэрийн бүтээгдэхүүн гэж нэрлэдэг. Тийм бүтээгдэхүүн манай улсад нүүрс, зэс л байна. Тиймээс Засгийн газар цаашид үйлдвэрлэлийн эдийн засагт шилжих шаардлагатай. Үүний тулд 14 мега төслийг хэрэгжүүлнэ гэж Сангийн сайлд Б.Жавхлан тодотгов.

Тэрбээр үргэлжлүүлэн, 14 мега төслийн нэг нь Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутаг дахь Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын төсөл. Энэ бол гадаадын хөрөнгө оруулалттай хамгийн том төсөл. Энэтхэгийн Засгийн газрын 1.7 тэрбум ам.доллар буюу 5.2 их наяд төгрөгийн өртөгтэй төсөл юм.

Монгол Улс жилд хоёр тэрбум доллараар нефть авдаг бол үүнийхээ 50 хувийгдотоодоосоо хангах зорилготой. Би өчигдөр /2025.05.15/ Энэтхэгээс ирсэн төлөөлөгчидтэй уулзлаа. Хөрөнгө оруулагч тал төслийг хугацаандаа буюу 2028 оны I улиралд ашиглалтад оруулна. Гагцхүү Монголын талаас гарах санхүүжилтийг бүү тасалдуулаарай гэж бидэнд хэлж байна.   

Ж.БАЯРМАА: 2024 ОНЫ СУДАЛГААГААР 65 ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ИРГЭДИЙН 70 ХУВЬ НЬ БОЛОМЖ ОЛДВОЛ ГАДААД РУУ ГАРМААР БАЙНА ГЭСЭН

УИХ-ын гишүүн Ж.Баярмаа, Төсвийн орлогын ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээ 2001-2010 онд 29 хувьтай байжээ. Гэтэл сүүлийн 4 жилд 35.2 хувьд хүрсэн. Төрөөс хамааралтэй эдийн засгийн хувь хэмжээ өсөхийн хэрээр ядуурал улам нэмэгдэж, авлига буурахгүй байгаа юм биш үү. 2024 оны судалгаагаар 65 хүртэлх насны иргэдийн 70 хувь нь боломж олдвол гадаад руу гармаар байна гэсэн. Энэ амьдрал маш хүнд байгааг харуулж байна. Ядуурал бараг 40 хувьд хүрэх гэж байна.

Татварын багу хуулийн төслийг яагаад оруулж ирэхгүй байна вэ. Татварын хуульдаа уялдуулж, төсвийн хүрээний мэдэгдлээ ярих ёстой юм биш үү. Иргэдийн нуруун дээр дарамт болж байгаа татварын ачаалллыг бууруулахгүй юм уу?



Сайд Л.Гантөмөр, Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд ДНБ-д эзлэх орлого, зарлагын хэмжээг бууруулж тооцсон. Тиймээс төсвийн ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээ цаашид буурна. Нийт төсвийн урсгал зардлын 60 гаруй хувийг эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн халамжийн зардал эзэлж байна. Төсвийн урсгал зардлыг бууруулах хүрээнд төрийн албанд бүтцийн өөрчлөлт хийнэ.

Ядуурал улам нэмэгдэж байна гэж яриад байдаг. Улсаа муулаад суух биш, ядуурлыг бууруулах, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, улсаа хөгжүүлэх санаачилга гарга л даа. Хууль батал л даа. Түүний төлөө бид тангараг өргөж, УИХ-ын гишүүн болсон шүү.

Сайд Б.Жавхлан, Төсвийн орлого нэмэгдсэн нь татварын хувь хэмжээ нэмэгдсэнтэй холбоогүй. Төсвийн орлогын гуравны нэг нь уул уурхайн салбараас орж ирдэг. Үүний 50 хувь нь АМНАТ-аас орж ирдэг. Уул уурхайн салбарт бүтээмж нэмэгдэж байна гэсэн үг. Хилээр нэвтрүүлэх чадвар нэмэгдсэн, нүүрс дагасан далд эдийн засаг ил болж татварын бааз суурь нэмэгдсэн. Ингэснээр төсвийн орлого нэмэгдсэн. Түүнээс төр хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг булааж авснаар орлого нэмэгдсэн юм биш шүү.

Татварын багц хуулийн төслийг ирэх хаврын чуулганд багтаж өргөн барихаар төлөвлөж байна. Төсөл нээлттэй байгаа. Олон нийтээс санал авч байгаа. Гишүүд харсан байх, саналаа тусгаж болно.