Туурайтны овогт багтах  Халиун буга (Cervus Elaphus) нь Монгол орны Хангай, Хэнтий, Хөвсгөл, Их Хянганы ой бүхий утагт тархан амьдардаг. Энэхүү амьтны талаарх зарим баримтыг хүргэж байна.

• Эрийг буга, эмийг согоо, төлийг янзага. Нэг настайг зоргол, хоёр настайг соёондой, гурван настайг шуумгай дайр, дөрвөн настайг таргалтар, таван настайг буга гэнэ.
• Буга дунджаар 12-18 жил насална.
• Зуны цагт улаавтар хүрэн бор, өвлийн цагт цайвар бор, цайвар хөхөвтөр зүстэй болно. Аль ч улиралд толгой нь цайвардуу байна.
• Бугын овгийн амьтдын гол шинж нь жилдээ нэг удаа эврээ гээдэг бөгөөд зөвхөн эрэгчин нь “хос” эвэртэй. Эврээ хавар 3-4 сард гээж, намар дуудлагын өмнө шинэ эвэр (манайхан цусан эвэр гэж нэрлэдэг) ургаж гүйцнэ.
• Эрэгчин нас ахих тусам эвэрний салаа нэмэгдэнэ. Нас бие гүйцсэний дараа эвэрний салаа нэмэгдэхгүй харин эвэр угнаасаа эхлэн жилээс жилд бүдүүрч томрон илүү хүчирхэг болдог нь орооны үед бусад эрэгчингээс илүү “согоо буюу эмэгчин” хураах боломжийг нэмэгдүүлдэг.
• Зөвхөн орооны үедээ эрэгчин эмэгчингээс бүрдсэн үржлийн түр сүрэг үүсгэдэг бөгөөд бусад үедээ эрэгчин эмэгчингээрээ ялгарч ойролцоо насны бодгалиуд түр сүрэг үүсгэнэ.
• Орооны үе болох намар 9-р сарын хоёр дахь долоо хоногоос 10-р сарын 2 дахь долоо хоногийг дуустал эрэгчин уртаар уянгалсан дуу гарган “урамдах” ба энэ нь согооны орооны хугацааг жигдрүүлэх, байршлаа мэдэгдэх, өрсөлдөгчөө тодорхойлох гэх мэт олон талын ач холбогдолтой.

Эх сурвалж: Экологийн цагдаагийн алба